200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ
ΤΩΝ
ΑΓΙΩΝ 4ΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ
ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ
ΝΙΚΟΛΑΟΣ:
ΜΑΡΤΥΣ
ΧΡΙΣΤΟΥ Ἤ ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ;
Τὸ θέμα τῆς 4ης κάρας
ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
www.ret-anadromes.blogspot.com
Μια σοβαρή ἐπισήμανση- διόρθωση ποὺ θὰ ἐπιχειρήσουμε
μὲ το άρθρο μας αὐτό ἀφορᾶ στὸ κρίσιμο θέμα ποὺ ἔχει δημιουργηθεῖ ἀπὸ κάποιους ἐρευνητὲς
μὲ τόν- ἐκ τῶν Τεσσάρων Νεομαρτύρων- τέταρτο μάρτυρα, τὸν Νικόλαο. Ἀποδέχονται, λοιπόν, τὴν ἄποψη ὅτι ὁ Νικόλαος δὲν
μαρτύρησε μαζὶ μὲ τοὺς ἄλλους τρεῖς συμμάρτυρές του (Γεώργιο, Ἀγγελή καὶ Μανουὴλ) στὴ σημερινὴ πλατεία τῶν Τεσσάρων
Μαρτύρων τοῦ Ρεθύμνου, ἀλλὰ ὅτι σκοτώθηκε, πολεμώντας μὲ τὸν Ξωπατέρα[1], στὴν Ἱ. Μονὴ τῆς Ὁδηγήτριας
(εἰκ. 1 καί 2), στὸ δυτικὸ ὅριο τῶν Ἀστερουσίων Ὀρέων, Ἡρακλείου, τὸν Μάρτιο τοῦ
1828[2].
Εἰκ. 1. Ἱ. Μονὴ τῆς Παναγίας τῆς Ὁδηγήτριας, Ἡράκλειο Κρήτης. 
Εικ. 2. Ι. Μονή Παναγίας Οδηγήτριας. Εδώ ο Πύργος του Ξωπατέρα.
Ἡ ἀτυχὴς αὐτὴ ἄποψη κατὰ βάσιν ἐρείδεται ἐπὶ
τῆς ἐσφαλμένης πληροφορίας ποὺ ἔλαβε ὁ Ἄγγλος περιηγητὴς Robert Pashley κατὰ τὴν ἐπίσκεψή του στὸ Ρέθυμνο, τὸν Φεβρουάριο τοῦ
1834, καὶ τὴ μετέφερε στὸ βιβλίο του «Travels in Crete», σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία «τὸ ἔτος 1824 τρεῖς Κουρμούληδες, δύο ἀδελφοὶ
καὶ ἕνας ἐξάδελφός τους[3]
ἐκτελέστηκαν ἔξω ἀπὸ τὰ τείχη τοῦ Ρεθύμνου ἀπὸ τὸν Τοῦρκο Διοικητὴ Μουσταφὰ
Μπέη (sic)»[4].
Ἀναφέρεται, δηλαδή, ὁ Pashley- σαφώς λόγω ἐσφαλμένης πληροφόρησής του[5]- σὲ τρεῖς Μάρτυρες, παρ᾽ ὅτι,
σαφῶς, σύμφωνα μὲ ἁπαξάπασα τὴν τοπικὴ παράδοση καὶ Ἁγιολογία, τὸ συναξάριο, τὶς
ἀκολουθίες, τὴν εἰκονογραφία τῶν Ἁγίων καὶ κάποια ἱστορικὰ ἔγγραφα ποὺ προέκυψαν
τὰ τελευταῖα χρόνια καὶ θα τὰ παραθέσουμε (για οικονομία χώρου) σε επόμενα
άρθρα μας, ἀλλὰ καὶ σύμφωνα μὲ τὸ κείμενο τῆς προκήρυξης τοῦ Μεχμὲτ πασᾶ, περὶ
σφαγῆς τεσσάρων Μαρτύρων – ποὺ
διέσωσεν ὁ λόγιος φαρμακοποιὸς τῆς πόλης Ἰωάννης
Κούνουπας[6]
– οἱ μάρτυρες ἦταν τέσσερις καὶ ὄχι τρεῖς, ἐνῶ τ έ σ σ ε ρ ι ς, περαιτέρω, εἶναι
καὶ οἱ Τάφοι τῶν Ἁγίων ποὺ ἀποκαλύφθηκαν
πρόσφατα (2002) κάτω ἀπὸ τὸν ἑνιαῖο, μέχρι τότε, τάφο τους (αὐτὸν τοῦ ἔτους
1904), στὴ νοτιοδυτικὴ γωνία τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Περιβολίων Ρεθύμνου
(εικ. 3 και 4).
Εἰκ. 3 Οἱ τέσσερις Τάφοι τῶν Τεσσάρων Μαρτύρων, ὅπως ἀποκαλύφθηκαν πρόσφατα, στὶς 6-5-2002, στὸν προαύλιο χῶρο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Περιβολίων, κάτω ἀπὸ τὸν ἑνιαῖο, μέχρι τότε, τάφο τους, αὐτὸν του 1904. 
Εἰκ. 4 Οἱ τέσσερις τάφοι τῆς εἰκόνας 3, ὅπως εἶναι σήμερα ἐπενδεδυμένοι μὲ πέτρα ἀλφᾶς.
Ἡ
ἀνακάλυψη καὶ τῶν ὑπόλοιπων τριῶν
Τάφων δίπλα στὸ ἤδη γνωστὸ μνῆμα ὀφείλεται σὲ ἕνα τυχαῖο γεγονός. Σύμφωνα μέ τήν
επίσημη ενημέρωση τής Τοπικής Εκκλησίας διά στόματος του ἀοιδίμου Μητροπολίτη
Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κυρού Ανθίμου,
«ἡ Τοπικὴ Μητρόπολη θέλησε νὰ ἀνακαινίσει
τὸν Τάφο ποὺ ὅλοι γνώριζαν ὅτι ἀνῆκε σὲ ἕναν ἀπὸ τοὺς τέσσερις Μάρτυρες. Τὸ
σκεπτικὸ ἦταν νὰ ἀνεγερθεῖ ἐκεῖ ἕνας μικρὸς ναὸς γιὰ νὰ τιμῶνται οἱ Ἅγιοι καὶ
στὸν χῶρο αὐτὸν ποὺ εἶναι συνδεδεμένος μὲ τὴ Μνήμη τους. Στήν προσπάθεια
διάνοιξης τῶν θεμελίων γιὰ τὸ ἔργο αὐτὸ διαπιστώθηκε ὅτι ὑπῆρχαν ἄλλοι τ ρ ε ῖ ς πανομοιότυποι Τάφοι δίπλα, δυτικὰ καὶ
νοτιοδυτικὰ τοῦ ἤδη γνωστοῦ. Κλήθηκαν, λοιπόν, εἰδικοὶ ἀρχαιολόγοι καὶ ἀποφάνθηκαν
ὅτι καὶ οἱ τέσσερις Τάφοι εἶναι τῆς ἴδιας ἐποχῆς καὶ ὅτι δὲν ὑπάρχει καμιὰ ἀμφιβολία
ὅτι πρόκειται γιὰ τὰ μνήματα τῶν Ἁγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων Μανουήλ, Νικολάου,
Γεωργίου καὶ Ἀγγελῆ»[7].
Αλλά,
επί του ιδίου θέματος, θα συνεχίσουμε προσεχώς.
[1] Ὁ Ἰωάσαφ Ξωπατέρας ἢ Ξέπαπας (ἢ Ξεπατέρας κατὰ
τὸν Βασίλειο Ψιλάκη) φέρεται ὅτι γεννήθηκε τὸ ἔτος 1788 στὸ ἐρειπωμένο καὶ ἀκατοίκητο
σήμερα χωριὸ Μανουσανά, παρὰ τὴν Ἱ. Μονὴ τῆς Ὁδηγήτριας, στὰ Ἀστερούσια. Τὸ πρῶτο
του ὄνομα, τὸ οἰκογενειακό, ἦταν Ἰωάννης
Μαρκάκης καί, ἀφοῦ ἔγινε μοναχὸς στὴν Ὁδηγήτρια, πῆρε τὸ ὄνομα Ἰωάσαφ. Ὅμως, καθὼς ὑποστηρίζουν, ὁ Ἰωάσαφ,
κάποια στιγμή, σκότωσε ἕναν γενίτσαρο ποὺ τόλμησε νὰ προσβάλει τὴν οἰκογένειά
του καὶ ὁ Μητροπολίτης τοῦ Ἡρακλείου ὑποχρεώθηκε ἀπὸ τὸν πασά νὰ τὸν κάμει ἀργὸ
(Μουρέλλος, Ἰ. Δ. 1931: 351), νὰ τὸν ἀποσχηματίσει, ἄλλοις λόγοις, ἀπ᾽ ὅπου προῆλθε
καὶ τὸ νέο προσωνύμιό του Ξέ-παπας, μὲ τὸ στερητικὸ ξε- ποὺ δηλώνει, ἀκριβῶς, ὅτι
ἔπαυσε νὰ εἶναι «παπάς» (Παπαδάκης Κωστής Ἠλ., Ἡ συμβολὴ τῆς ἐπαρχίας Ἁγίου Βασιλείου Ρεθύμνου στὴν Ἐπανάσταση τοῦ Εἰκοσιένα,
Ρέθυμνο 2022, 108).
[2] Την άποψη αυτήν
διετύπωσε πρώτος ο αείμνηστος φίλος Στέργιος
Μανουράς και την επανέλαβαν, στη συνέχεια και κάποιοι άλλοι Ρεθεμνιώτες και Ηρακλειώτες ερευνητές
με τελευταίο τον καλό φίλο Χάρη
Στρατιδάκη (Κρητική Επιθεώρηση,
7/8/2024).
[3] Υπενθυμίζουμε ότι
ἀπὸ τοὺς τρεῖς μάρτυρες ποὺ ἀναφέρει ὁ Pashley, ὁ Μανουὴλ καὶ ὁ Ἀγγελὴς ἦταν
γνήσιοι ἀδελφοί, αὐτάδελφοι, καὶ γιοὶ Ἰωάννου Βλατάκη (ἢ Ρετζέπη γιὰ τοὺς
Τούρκους), ἐνῶ ὁ τρίτος μάρτυς, ὁ Γεώργιος, ἦταν ἐξάδελφός τους καὶ γιὸς
Κωνσταντίνου Βλατάκη. Ὁ παραλειφθεὶς (κατὰ τοὺς ἐρευνητὲς ποὺ διατύπωσαν τὴν ἐσφαλμένη
ἄποψη), Νικόλαος, ἦταν γιὸς ἄλλου Ἰωάννου
Βλατάκη καὶ ἐξάδελφος τῶν τριῶν ἄλλων.
[4] Στὸ πρωτότυπο κείμενο σημειώνεται ἀκριβῶς: In the year
1824, three Kurmúlidhes, two brothers, and one of their cousins, were executed,
outside the walls of Rhíthymnos, by Mustafá-bey, the Turkish general (Pashley
Robert, Travels in Crete, τ. 1, London 1837, 107).
[5] Ὁ Pashley δὲν ἦταν ἱστορικὸς ἀλλὰ ἕνας περιηγητὴς τῆς ἐποχῆς, δικηγόρος καὶ οἰκονομολόγος στὸ ἐπάγγελμα. Συνέλεγε πληροφορίες ἀπὸ τοὺς τόπους ποὺ ἐπισκεπτόταν καὶ τὶς κατέγραφε ἀβασάνιστα, χωρὶς νὰ ἔχει τὴν πολυτέλεια, στὸ μέρος ὅπου βρισκόταν κάθε φορὰ, νὰ ἀνατρέξει σὲ πηγὲς καὶ νὰ διασταυρώσει τὶς πληροφορίες του. Γι᾽ αὐτὸ σὲ ἕνα κείμενο δέκα, μόλις, ἀράδων ὁ Pashley ὑποπίπτει καὶ σὲ ἄλλα πολλά σφάλματα (όπως
θα αποδείξουμε στο οικείο άρθρο).
[6] Τὸ μεταφέρουμε, στὸ
σημεῖο αὐτό, ὡς ἔχει διασωθεῖ: «Ταϋτέρου στσὶ δυὸ ὧρες σαμπὰ ἰλὲν (αὔριο στὶς ὀκτὼ
τὸ πρωὶ) θὰ σφάξουνε στὴ Μεγάλη Πόρτα τέσσερις γκιαούρηδες. Θὰ γενοῦνε καὶ ἄλλα
μαζλουχάθια (παράξενα) καὶ λοῆς -λοῆς μασκαραλίκια (κωμικὰ καμώματα). Οἱ λαδομαγατζέδες
καὶ τὰ ντουκιάνια (καταστήματα) θἆναι σφαλιχτοί. Νάρθουνε οὖλοι Τοῦρκοι καὶ Ρωμιοὶ
στὸ σεΐρι (θέαμα)» [Παπαδάκις Μιχάλης Μ., «Οἱ Τέσσερις Νεομάρτυρες τοῦ Ρεθέμνου»,
Προμηθεὺς ὁ Πυρφόρος, τ. 21(1980),
262].
[7] Εφημερίδα Κρητικὴ Ἐπιθεώρηση, 1η Νοεμβρίου 2002.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου