ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡ. ΛΑΠΠΑΣ * * * ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ * Παλιές κοινές λέξεις

 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡ. ΛΑΠΠΑΣ

 

ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙ

Παλιές κοινές λέξεις

[Ελληνοεκδοτική Α.Ε.Ε.Ε., Αθήνα 2018, σχ. 8^ο (24 Χ 17), σσ. 288]

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

 www.ret-anadromes.blogspot.com

 http://historicalcrete.ims.forth.gr

 

Ο κ. Δημήτρης Χρ. Λάππας είναι ένας εξαίρετος και πολυπράγμων φιλόλογος. Υπηρέτησε σε δημόσια σχολεία της Κέρκυρας, όπου και μόνιμα διαμένει. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή σχολικών, κυρίως, βοηθημάτων και λεξικών, βιβλία που αριθμούν πλέον των εξήντα, όπως:

-Εγκύκλιο Λεξικό Εννοιών και Όρων (Κορφή 2000)

-Λεξικό Ρημάτων Αρχαίας Ελληνικής Παιδείας (Αρχέτυπο 2004)

- Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής (Αρχέτυπο 2006) κ.λπ

Εκτός των εν λόγω σχολικών βοηθημάτων ο κ. Λάππας εξέδωσε και πολλές άλλες μελέτες ποικίλου ενδιαφέροντος. Μεταξύ αυτών σημειώνουμε τη «Συνοπτική Ιστορία της Κέρκυρας» (2012) και το «Ηπειρώτικο Γλωσσάρι- Παλιές κοινές λέξεις» (Αθήνα 2018), πονήματα εξαίρετα με τα οποία, πρόσφατα, φιλικά μάς τίμησε. Εκ των παραπάνω βιβλίων, λόγω και της πολύχρονης ενασχόλησής μας με την Ονοματολογία και τον τοπωνυμικό πλούτο του τόπου μας, προκρίναμε, με το παρόν σημείωμά μας, να κάνουμε λόγο σε αυτό, ειδικά, το τελευταίο^. το «Ηπειρώτικο Γλωσσάρι».

Πρόκειται για μιαν αξιόλογη εργασία, που, κατά τον συγγραφέα, αποβλέπει, κυρίως, στη γνωριμία και εξοικείωση των νέων μας με την ηπειρώτικη ντοπιολαλιά και τις παλιές εκείνες κοινές λέξεις του ηπειρώτικου ιδιώματος, που οι περισσότεροι νέοι τις αγνοούν σήμερα λόγω έλλειψης βιωμάτων και συναισθηματικών δεσμών με τον τόπο. Πρόκειται για λέξεις που, δυστυχώς, κυριολεκτικά εξοβελίστηκαν στις μέρες μας από το στόμα του ηπειρωτικού λαού υπό την επίδραση του σύγχρονου τεχνικού πολιτισμού και ως προερχομένων από μια κοινωνία φτωχή και απομονωμένη και στενά συνδεδεμένη με την αγροτική και κτηνοτροφική ζωή. Η μοίρα των τελευταίων δεκαετιών ήταν ο άνθρωπος να ζήσει την αρχή των μεγάλων, των κοσμογονικών αλλαγών της ανθρωπότητας, που διαγράφονται ως μοίρα τεχνολογικού, από τη μια μεριά, μεγαλείου και ανθρώπινης, από την άλλη μεριά, τραγικότητας. Μια μοίρα, όμως, που συμπαρέσυρε μαζί της και τις ποικίλες ελληνικές διαλέκτους, όπως την ηπειρωτική και, φυσικά, και την κρητική, αλλά και όλες τις άλλες, καταλήγοντας, δυστυχώς, στη σύγχρονη ψηφιακή γλώσσα ως μέσο συνεννόησης των ανθρώπων και των λαών της εποχής μας, του λεγόμενου τεχνητού ιδιώματος των greeklish, των ελληνικών, δηλαδή, με λατινικούς χαρακτήρες.

Και αυτό, οπωσδήποτε, αποτελεί μια λίαν οδυνηρή διαπίστωση, που σχεδόν μάς βεβαιώνει ότι αυτή η ευγενής και αρχοντική και αρχαιοπρεπέστατη των παλαιών ελληνικών διαλέκτων «ομιλία», η ηπειρώτικη ντοπιολαλιά, δεν παρουσιάζε, πλέον, καθόλου θετικές προοπτικές για περαιτέρω επιβίωση και συνέχιση της ύπαρξής της (!) με τη ρίζα του κακού να εντοπίζεται σε αυτήν, όπως, ήδη, επισημάναμε, την ίδια τη φύση των πολιτισμικών πραγμάτων της εποχής μας, σε αυτήν την ίδια τη σημερινή γλωσσική εξέλιξη και πραγματικότητα.

Ο τίτλος και ο υπότιτλος της παρουσιαζόμενης εργασίας αποκαλύπτουν ότι πρόκειται, ακριβώς, για έναν ειδικό κατάλογο ιδιωματικών λέξεων ενός γεωγραφικού διαμερίσματος της Ελλάδας και εν προκειμένω της Ηπείρου, και όχι, βέβαια, για ένα «λεξικό», που, οπωσδήποτε, αφορά σε ένα συστηματικό έργο, πάνω στο σύνολο των λέξεων που διαθέτει μια γλώσσα.

Το παρουσιαζόμενο με το παρόν σημείωμά μας «Ηπειρώτικο Γλωσσάρι», λόγω της συγκεκριμένης ορεινής περιοχής από την οποία προέρχεται και της απομόνωσης του λαού από τον οποίο ομιλείται, εκεί στον βορειότερο ορεινό όγκο της ελλαδικής χερσονήσου, συγγενεύει σημαντικά με την αιωλοδωρική διάλεκτο, ενώ παρατηρούνται σε αυτό και δυνατές αρχαιοελληνικές και βυζαντινές ρίζες και αποκλίσεις. Ο συγγραφέας στην καταγραφή των λέξεων δίνει έμφαση στην ερμηνεία και ετυμολογία αυτών, καθώς και στα συνώνυμά τους, όπως δε επισημαίνει χαρακτηριστικά συμπεριλαμβάνονται σε αυτό, αναπόφευκτα, και λέξεις πανελλήνιας χρήσης, λέξεις πανελληνίου βεληνεκούς. Και αυτό, βέβαια, μπορεί αμέσως και με την πρώτη ματιά, να το διαπιστώσει και ο Κρητικός αναγνώστης, στον αντίποδα, ακριβώς, της Ελληνικής Χώρας, που μπορεί να εντοπίσει πληθώρα ηπειρωτικών λέξεων απόλυτα κατανοητών και σε αυτόν, που χρησιμοποιούνται, δηλαδή, και εδώ στην Κρήτη σήμερα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ή παρουσιάζουν, έστω, ελαφρότατες αποκλίσεις (και αυτές θεωρώ ότι είναι οι περισσότερες), όπως, για παράδειγμα, ντορβάς (μικρός σάκκος), ντουγρού, ντραγάτης (ο αγροφύλακας), ξεκούτης, ξεπαστρεύω, η ξάργητα (η αργοπορία), η σκλήθρα (το πελεκούδι), η σκουτέλα (γαβάθα), τσελεμπής (ο καλοντυμένος), χλαπακιάζω (τρώγω λαίμαργα), χλεμπονιάρης (ο αρρωστιάρης) και άλλες πολλές λέξεις «ων ουκ έστιν αριθμός.

Ανακαλύπτει, επίσης, και κάποιες άλλες λέξεις με μεγαλύτερες διαφορές, που χρειάζεται, ίσως, να προσπαθήσει κάπως για την κατανόησή τους, όπως βουρκόλακας (ο βρικόλακας), αμπρύτερα (πρωτύτερα), νεραντός (ο ρευστός, ο νερουλός), τσιάκαλος (ο τσάκαλος, το τσακάλι) κ.λπ., καθώς και κάποιες άλλες παντελώς διαφορετικές και ακατανόητες για μας τους Κρητικούς, όπως αντράλα (η ζαλάδα), βοζώνω (πεισμώνω), ζένω (μυρίζω άσχημα), μακαντάσης (ο φίλος, ο σύντροφος), μάνζαλα (τα άχρηστα πράγματα), μπράσκα (η χελώνα) κ.ο.κ. 

Με το έργο του αυτό ο φίλος Δημήτρης Χρ. Λάππας επιτελεί, θεωρούμε, έργο βαρύ, με εθνικές διαστάσεις, αφού παλεύει ενάντια στην ισοπέδωση και τον άγριο εκφυλισμό της ελληνικής μας ράτσας με την απώλεια της γλωσσικής ταυτότητας και των ιδιαιτεροτήτων μας ως έθνους, φυλής και ελληνικής πατρίδας, πράγμα για το οποίο θερμά και από καρδιάς τον ευχαριστούμε.