ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΕΥΑΓΓ. ΤΣΙΡΙΓΩΤΑΚΗ * * * Αθησαύριστοι νεολογισμοί Οδύσ(σ)ειας Καζαντζάκη * Εννοιολογική και ετυμολογική προσέγγιση κρητικού ιδιώματος

 

ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΕΥΑΓΓ. ΤΣΙΡΙΓΩΤΑΚΗ

 

 Αθησαύριστοι νεολογισμοί

Οδύσ(σ)ειας Καζαντζάκη

Εννοιολογική και ετυμολογική προσέγγιση κρητικού ιδιώματος

[Εκδόσεις ΚΥΠΡΗΣ, Αθήνα 2022, σχ. 8^ο (21 Χ 15), σσ. 160]

  ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

      www.ret-anadromes.blogspot.com

       Ο Αντώνης Ευαγγ. Τσιριγωτάκης, από τον Πύργο Μονοφατσίου, είναι ένας χαρισματικός βιωματικός γνώστης και ερευνητής της Κρητικής Διαλέκτου. Η συμβολή του περί την εν λόγω έρευνα υπήρξε σημαντική και δικαιώθηκε, κυρίως, διά του εξαιρετικού κρητικού λεξικού που δημιούργησε υπό τον τίτλο: «Κρητών Διάλεκτος» το «Γνήσιο Ιδιωματικό Λεξικό». Το λεξικό αυτό κυκλοφορήθηκε πρόσφατα και σε 2^η έκδοση πολλαπλώς βελτιωμένη, με χορηγία της Περιφέρειας Κρήτης και του Δήμου Αρχανών- Αστερουσίων και απέφερε στον συγγραφέα του Α΄ Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών. Αφορά σ’ ένα λεξικό της Κρητικής Διαλέκτου, που υπερβαίνει τα 13.000 λήμματα με τα υποκοριστικά, μεγεθυντικά και παράγωγα, ενώ θεωρούμε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό και πρωτοτυπία του λεξικού το γεγονός ότι δίνει έμφαση στην ιδιαίτερη προφορά και σημασία των κρητικών λέξεων από τόπου σε τόπο ανά την Κρήτη.

 Η ενασχόληση του κ. Τσιριγωτάκη με την κρητική διάλεκτο αρχίζει πριν από πενήντα, περίπου, χρόνια όταν παρατήρησε ότι η κρητική εμιλιά είχε αρχίσει να χάνει τη φυσιογνωμία της και να εξαφανίζεται από το στόμα και αυτών των ίδιων των Κρητικών, παρασυρμένη σε τούτο από τη μεγάλη αλλαγή του κόσμου, που διαγράφεται ως μοίρα του απύθμενος τεχνολογικού μεγαλείου και της ανθρώπινης τραγικότητας της εποχής μας. Η παρατήρηση αυτή αποτέλεσε, οπωσδήποτε, μιαν εξαιρετικά οδυνηρή γι’ αυτόν διαπίστωση, που σχεδόν τον διαβεβαίωνε ότι αυτή η ευγενής κι αρχοντική και αρχαιοπρεπέστατη των παλαιών Κρητικών «εμιλιά» δεν παρουσιάζε, πλέον, καθόλου θετικές προοπτικές για περαιτέρω επιβίωση, βελτίωση και συνέχιση της ύπαρξής της (!).

 Την πίκρα του ο κ. Τσιριγωτάκης τη μετέτρεψε θετικά, σε εναγώνια και βαθιά έρευνα τού γλωσσικού και λαογραφικού πλούτου της Κρήτης, με τη δημιουργία αρχικά του περίφημου λεξικού του, ενός, μπορώ να σημειώσω, από τα καλύτερα σε  ποιότητα και πλούτο λεξικά της Κρήτης, ενώ το ενδιαφέρον του δεν έπαυσε ποτέ να το δείχνει και σε πολλές άλλες παράλληλες πάντα προς την κρητική διάλεκτο μελέτες.

 Έτσι, τελευταία, με ένα νέο βιβλίο του, που τιτλοφορείται «Αθησαύριστοι νεολογισμοί Οδύσ(σ)ειας Καζαντζάκη» το γλωσσολογικό ενδιαφέρον τού εν λόγω συγγραφέα και ερευνητή στράφηκε και σε μιαν άλλην εξαιρετική κι άκρως ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη πτυχή της κρητικής διαλέκτου. Η γλωσσολογική του, δηλαδή, ευαισθησία τον έκανε να προσέξει ότι ο συνεπαρχιώτης του και μέγας οικουμενικός συγγραφέας και στοχαστής του αιώνα μας, Νίκος Καζαντζάκης, στα έργα του, γενικά, αλλά κυρίως στην περίφημη εκ 33333 στίχων «Οδύσειά» του (sic) χρησιμοποιεί εντέχνως ένα πολυσυλλεκτικό ιδίωμα με γλωσσικά στοιχεία ναι μεν απ’ όλη την Ελλάδα, αλλά, οπωσδήποτε, τον κεντρικό ιστό του μεγαλειώδους αυτού έργου του αποτελεί το κρητικό γλωσσικό ιδίωμα [και στο σημείο αυτό, επειδή παραξενεύει, προφανώς, η παραπάνω γραφή του τίτλου («Οδύσεια») επιβάλλεται, παρενθετικά, να σημειώσουμε ότι η «Οδύσσεια» του Ομήρου και βέβαια γράφεται με δύο [σσ]. Όμως, ο Καζαντζάκης την «Οδύσειά» του την ορίζει με ένα μόνο [σ], για διάκριση τόσο, αλλά και για σεβασμό προς τη μοναδικότητα της «Οδύσσειας» του Ομήρου]. 

Ο φίλος, λοιπόν, λεξικογράφος και ερευνητής της κρητικής διαλέκτου πρόσεξε ορισμένες λέξεις της «Οδύσειας» του Καζαντζάκη, όπως: αγκαθομούστακα, αδροσογέλαστος, απλοχωροβιγλίσαν, βουνοκεράδες, κλινομουρμουρίστρα, παρδαλέχτορας, συγκλαδοκορμόριζα, ψυχοπρωτολάτης κ.λπ., κι ένιωσε ακέραιο το μερίδιο της ευθύνης αν έμενε αμέτοχος και δεν συνέδραμε στην ετυμολογική και εννοιολογική έρευνα των παραπάνω λέξεων, ως βιωματικός χρήστης αλλά και ικανός επί μισό αιώνα ερευνητής της κρητικής διαλέκτου.

 Είχαν προηγηθεί επανειλημμένες δηλώσεις επιστημόνων ερευνητών, που δήλωναν ότι «επτάμισι χιλιάδες αθησαύριστες λέξεις στην ‘Οδύσεια’ του Καζαντζάκη αναζητούσαν την ταυτότητά τους», συνυπολογιζομένων, βεβαίως, στον αριθμό αυτόν και των λοιπών ιδιωμάτων της νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας.

Έτσι, ο φίλος κ. Α. Τσιριγωτάκης τόλμησε να προχωρήσει σε μια σοβαρή και υπεύθυνη μελέτη της «Οδύσειας», προς περισυλλογή και επεξεργασία των ενυπαρχόντων σε αυτήν αθησαύριστων διαλεκτικών- νεολογισμών της κρητικής διαλέκτου. Επέλεξε, τελικά, 1650 λήμματα, τα οποία αφού κατέγραψε, εν είδει λεξικού, σε απόλυτη αλφαβητική σειρά, τα προσέγγισε εννοιολογικά και ετυμολογικά με εξαιρετική, ομολογουμένως, επιτυχία.

Την εργασία του κ. Τσιριγωτάκη προλογίζει με λόγο μεστό, άρτιο και γλαφυρό ο συντοπίτης του κ. Ζαχαρίας Καλοχριστιανάκης, ο οποίος εστιάζει στη γλωσσική ευωδία, το λεκτικό κάλλος και τη λογοτεχνική γλαφυρότητα αυτών των χιλιάδων λέξεων του μεγάλου γλωσσοπλάστη δημιουργού, Νίκου Καζαντζάκη, με τις οποίες επεδίωκε να δώσει στα κείμενά του το νόημα που αυτός ήθελε με τη μεγαλύτερη ακρίβεια.     

Και γι’ αυτήν τη νέα και σπουδαία προσφορά του στον χώρο της γλωσσολογικής και διαλεκτολογικής περί την Κρητική Διάλεκτο έρευνάς του ο κ. Αντώνης Τσιριγωτάκης αξίζει πολλών και θερμών ευχαριστιών.