ΝΙΚΟΥ ΧΡ. ΑΛΙΠΡΑΝΤΗ *** Η Ιερά Μονή του Αγίου Αντωνίου Μαρπήσσης Πάρου και το κάστρο του Κεφάλου Ιστορία – Τέχνη- Εγγραφα»

ΝΙΚΟΥ ΧΡ. ΑΛΙΠΡΑΝΤΗ

Η Ιερά Μονή του Αγίου Αντωνίου Μαρπήσσης Πάρου και το κάστρο του Κεφάλου

Ιστορία – Τέχνη- Εγγραφα»

           [Εταιρεία Γραφικών Τεχνών «ΑΒΕΛ», Αθήνα 2017, σχ. 8^ο (15Χ21), σσ. 256]

             ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

         www.ret-anadromes.blogspot.com

          http://historicalcrete.ims.forth.gr

Ο κ. Νίκος Χρ. Αλιπράντης, από το όμορφο νησί της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, την Πάρο, είναι φιλόλογος, ιστορικός, λογοτέχνης, δημοσιογράφος, συγγραφέας δεκάδων βιβλίων και μελετών σχετικών με την Πάρο και την ιστορία της και από το έτος 1979 και εκδότης του έγκριτου περιοδικού «Παριανά» (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών). Του κ. Ν. Αλιπράντη, πριν λίγες μέρες, μαζί με το περιοδικό «Παριανά», γίναμε αποδέκτες ενός νέου βιβλίου του, 255 σελίδων, με τίτλο: «Η Ιερά Μονή του Αγίου Αντωνίου Μαρπήσσης Πάρου και το κάστρο του Κεφάλου. Ιστορία – Τέχνη- Έγγραφα». Πρόκειται για επανέκδοση- από το ιστορικό μονύδριο του Αγίου Αντωνίου Μαρπήσσης, Πάρου- παλαιοτέρου, του έτους 1975, σε απλούστερη γλώσσα και βελτιωμένη μορφή και με την προσθήκη πολλών νέων στοιχείων.

Η Πάρος, στον θαλάσσιο δρόμο πολλών περιοχών του ελλαδικού νησιωτικού χώρου ευρισκομένη, είχε την ευκαιρία, διαχρονικά, να αναπτύξει σχέσεις με πολλούς τόπους, δημιουργώντας, έτσι, έναν ευρύτατο και πλουσιότατο ιστορικό ιστό δικτύωσης ποικίλης σημασίας. Πολύ σημαντικές, στο σημείο αυτό, είναι, φυσικά, οι σχέσεις που η Πάρος ανέπτυξε με τα λοιπά Κυκλαδικά νησιά, αλλά και με τη μεγαλόνησο Κρήτη. Από προηγηθέν σύγγραμμα τού κ. Αλιπράντη [«Χρονολογικό πανόραμα της Ιστορίας της Πάρου (5000 π.Χ.- 1850 μ.Χ.)»], που, επίσης, είχαμε την τιμή να παρουσιάσουμε με παλαιότερο σημείωμά μας, οι σχέσεις αυτές της νήσου Πάρου με την Κρήτη καταγράφονται πολύ σημαντικές, που αυτές και μόνον θα μπορούσαν- όπως χαρακτηριστικά σημειώναμε τότε- να αποτελέσουν το θέμα μιας ειδικής επιστημονικής διατριβής..

Με το νέο βιβλίο του ο κ. Αλιπράντης δίνει, όπως σημειώνει στον Πρόλογό του, την ευκαιρία στον επισκέπτη-προσκυνητή της Πάρου να αφουγκραστεί τους χτύπους της καρδιάς της και να στοχαστεί πάνω στα όμορφα αυτά μνημεία (μονή Αγίου Αντωνίου και ιστορικού λόφου Κεφάλου) που εκπέμπουν μια ξεχωριστή ομορφιά και κατάνυξη. Γιατί η μονή του Αγίου Αντωνίου (Μαρπήσσης) αποτελεί ένα από τα λαμπρότερα και ιστορικότερα μνημεία της Πάρου, κτισμένη πάνω στον ιστορικό λόφο του Κεφάλου, εξαιρετικής σημασίας για την Πάρο, λόγω του υπάρχοντος επί της κορυφής του ενετικού κάστρου, μέσα στο οποίο γράφτηκε η τελευταία σελίδα της Ενετοκρατίας στο νησί.

Στο πρώτο, λοιπόν, Μέρος του βιβλίου παρουσιάζεται αναλυτικά ο λόφος του Κεφάλου (υψόμ. 229 μ.), που, δίκην πυραμίδος, υψώνεται στο ανατολικό τμήμα της κεντρικής Πάρου, πάνω ακριβώς από το ακροθαλάσσι. Στην κορυφή του βιγλάτορας στέκει από τον 16^ο αιώνα ο πάλλευκος ναός του Αγίου Αντωνίου, καθολικού παλιάς ομώνυμης Μονής της Πάρου, της οποίας, στις μέρες μας, σώζονται μερικά μόνον κελλιά. Λόγω της παλαιάς αυτής μονής και ο λόφος του Κεφάλου πήρε και τη δεύτερη ονομασία του, λόφος του Αγίου Αντωνίου.

Της ίδιας περίπου εποχής με τον ναό- ίσως και λίγο αρχαιότερο (15^ου- 16^ου αι.) είναι το βενετσιάνικο κάστρο του Κεφάλου, με τον διπλό περίβολό του, παρεκκλήσια και θεμέλια λοιπών κτιρίων και πύργων που έπαιξαν σημαίνοντα ρόλο στην ιστορική πορεία των βενετοκρατούμενων (13^ο- 16^ο αι.) και τουρκοκρατούμενων (1527- 1821) Κυκλάδων αλλά και κατά τις μεταγενέστερες εποχές. 

Ο λόφος του Κεφάλου λειτουργεί αδιάκοπα από τα πανάρχαια χρόνια. Είναι ένας χώρος ψυχής, όπου η αγωνία και η δόξα της μεσαιωνικής Πάρου συνταιριασμένες αρμονικά έγραψαν συγκινητικές σελίδες στην ιστορία του νησιού, όταν, τον τελευταίο μήνα του μοιραίου έτους 1537, έτους αλώσεως της Πάρου από τους Τούρκους, εδώ γράφτηκε μια από τις τραγικότερες σελίδες της Ενετοκρατίας στο νησί. Στα γεγονότα αυτά πρωτοστατεί ο διαβόητος «τρόμος του Αιγαίου», ο εξωμότης Έλληνας από τη Λέσβο, ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα. Αφού ο Μπαρμπαρόσα δια δόλου κυριεύει το κάστρο του Κεφάλου, έξι χιλιάδες Παριανοί γνώρισαν την ίδια τύχη με όλους τους άλλους νησιώτες^. οι γέροι σφάχτηκαν, οι νέοι στάλθηκαν στις γαλέρες, οι γυναίκες αρπάχτηκαν και τα παιδιά κατετάγησαν στο σώμα των γενιτσάρων.

Αργότερα, τον 17^ο αιώνα, τον Κέφαλο μνημονεύουν στα ταξιδιωτικά τους  κείμενα, που αναφέρονται στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους, εκτός του Μπουοντελμόντι, και ο Tournefort, o Dapper, o Coronelli και πολλοί άλλοι περιηγητές.

Στα δυτικά του λόφου, χαμηλά, στην αρχή των προπόδων του, πάνω σε εδαφικό έξαρμα, είναι χτισμένη η γνωστή Μάρπησσα (ή Τσιπίδος ή Τζιπίδος παλαιότερα και σε έγγραφα της Τουρκοκρατίας), χωριό ιδρυμένο τον 15^ο  με 16^ο αιώνα. Του εν λόγω χωριού διασώζονται και σήμερα αυθεντικά τμήματα του θαυμάσιου μεσαιωνικού οικισμού, με τα βόλτα, τα φρουριακού χαρακτήρα σπίτια, με τα χαρακτηριστικά παράθυρα και τις πόρτες τις στολισμένες με μαρμάρινες παραστάδες και ανώφλια, με εκκλησιές πλημμυρισμένες με μια σπάνια μυστικοπαθή ατμόσφαιρα, με μοναδικές εικόνες και επιγραφές έξοχα όλες δείγματά λαϊκής νησιωτικής αρχιτεκτονικής του 17^ου- 18^ου αιώνα.

Στο Β΄ Μέρος του βιβλίου περιγράφεται λεπτομερώς η μονή του Αγίου Αντωνίου^. η ιστορία της, οι ιδρυτές της, οι διατελέσαντες ηγούμενοι, τα κτηματολόγια- μοναχολόγια και τα λοιπά έγγραφά της, το καθολικό της (επιγραφές, τοιχογραφίες, φορητές εικόνες), με παράλληλη, πάντα, παράθεση ενός ιδιαίτερα πλούσιου και ενδιαφέροντος φωτογραφικού υλικού. Καταγράφονται, επίσης, τα έξι (06) μετόχια της Μονής, που φανερώνουν, ακριβώς, τη δύναμη και την αξία της στον καιρό της μεγάλης δράσεώς της, πέντε (05) στην Πάρο [Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου (Αγία Μονή), Μονή Αγίου Παντελεήμονος, Μονή Παντοκράτορος, Μονή Αγίου Σάββα, Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου] και ένα στην Ίο (Παναγία η Σπηλιώτισσα).

Και το βιβλίο ολοκληρώνεται με τον Άγιο Αντώνιο κατά τον 20 αι., όταν η εν λόγω Μονή γνώρισε την εκεί παρουσία του Κρητικού Αγιορείτη μοναχού Γέροντος Αβιμέλεχ του Μικραγιαννανίτη, κατά κόσμον Γεράσιμου Μπονάκη, (1873- 1965) από το Μπρόσνερο του νομού Χανίων, για τον οποίο έχει γράψει σπουδαία μελέτη (278 σελίδων) ο καλός φίλος, ομότεχνος και συμπροσκυνητής μας στον Άγιον Όρος, Αντώνης Στιβακτάκης. Ο Γέροντας Αβιμέλεχ, για λόγους υγείας, μόνασε για ένα μικρό διάστημα 2-3 ετών και στον Άγιο Αντώνιο Μαρπήσσης Πάρου, κοντά στον Γέροντα Φιλόθεο Ζερβάκο. Σε αυτό το σύντομο διάστημα αντέγραψε καλλιγραφικά τον βίο του οσίου Κυρίλλου τού Φιλεώτου, 185 πυκνογραμμένες σελίδες και άλλα χειρόγραφα, που εναπόκεινται σήμερα στην Ι. Μονή Ζωοδόχου Πηγής Λογγοβάρδας Πάρου.

Έτσι, με τον σπουδαίο αυτόν κρητικό μοναχό που αξιώθηκε της φιλίας εκλεκτών ανδρών της εποχής του, που η πνευματικότητα και αγιότητα της ζωής τους είχε ανέλθει σε δυσανάβατα ύψη, όπως του αγίου Νεκταρίου Αιγίνης, των δύο Αλεξάνδρων- Παπαδιαμάντη και Μωραϊτίδη- του Φιλόθεου Ζερβάκου, καθηγουμένου της Ι. Μονής Λογγοβάρδας, Πάρου και του αγαθότατου και ανεξίκακου εκείνου Γέροντα Λευίτη, του παπά- Νικόλα Πλανά, που και αυτός πρόσφατα κατατάχθηκε στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, με αυτόν, λέγω, τον σπουδαίο Κρητικό Αγιορείτη συνδέθηκε για μια, ακόμα, φορά το όμορφο νησί της ανεμόεσσας Πάρου με τη λεβεντογέννα Κρήτη. Μια σχέση και αυτή από τις πάμπολλες που η Πάρος έχει αναπτύξει και προσμετρά με την Κρήτη.

Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό φίλο και δόκιμο συγγραφέα και ιστορικό κ. Νικόλαο Αλιπράντη και για το τελευταίο αυτό πόνημά του και του ευχόμαστε ο Θεός να του δίνει δύναμη και υγεία, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του τόσο στον χώρο της ιστορίας της αγαπημένης του Πάρου, όσο και των Ελληνικών Γραμμάτων, γενικότερα, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.