Ο ΧΑΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΔΗΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ*
[Συλλογή Π. Βλαστού, Άσματα Λαϊκά Κρητών ή Συλλογή Κρητικής
Ποιήσεως Ποικίλης, τ. Α΄, 1850, ενότητα: «Άσματα Κρητών περί του Χάρωνος»
(1860), σελ. 1209- 1276]
- 3ο –
ΚΩΣΤΗΣ
ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΟΥ
Ξεκάθαρη περιγραφή της μορφής του Χάρου
δεν έχουμε πουθενά. Ο Χάρος εμφανίζεται, συνήθως, σκιώδης, σαν φάντασμα, με
περιγραμμικές αδρές πινελιές. Βγαίνει για να μακελέψει πότε πεζός, ξυπόλυτος,
και πότε καβαλάρης, πάνω σε μαύρο άλογο, φορώντας και ο ίδιος μαύρα, ενώ αλλού
εμφανίζεται και με λευκά ρούχα και μάτια σαν την αστραπή[1].
Έτσι, ο Διγενής στο τραγούδι «Ο Διγενής
και ο Χάρος»[2] μονολογεί:
«Κανένα δεν εδείλιασα από τους
αντρειωμένους,
κι εδά είδα έναν
ξυπόλυτο και μαυροφορεμένο
φορεί του ξωτικού
μαλλιά, της αστραπής τα μάτια».
Αναλυτικότερα, σε πολλά μοιρολόγια, στο
«αντροκάλεσμα»
(όπου, δηλαδή, το υποψήφιο θύμα ζητά να «παλέψει» με τον Χάρο), δηλώνεται και η
εξωτερική εμφάνιση του Χάρου πάντοτε ως «άντρα» και, μάλιστα, καλαντρειωμένου.
Μ’ άντρας εσύ, άντρας κι εγώ, κι οι δυο
καλαντρειωμένοι»[3].
Στο μοιρολόγι «Αι τρεις θυγατέρες της καλογριάς κι ο Χάρος»[4]
έχουμε και μιαν άλλη, φρικιαστική, περιγραφή της εξωτερικής εμφάνισης του
Χάρου, που δίνει, μάλλον, την εντύπωση σκελετού,
καταχανά (=βρικόλακα):
«Ποιος είσαι άγριο φάντασμα κι όποιος σε
ιδεί φοβάται,
το αίμα επάγωσε,
το λοϊκό σκορπάται.
Είσαι πετσί και
κόκαλα, καταχανάς του άδη,
Σύρε να πας εις
το καλό, θανατικού σημάδι».
Παρόμοια, και περισσότερο σαν εφιάλτης που έρχεται μέσα στον ύπνο[5],
εμφανίζεται ο Χάρος και σε άλλο μοιρολόγι, όπου το υποψήφιο θύμα τον νιώθει
πάνω του σαν «θεριό» να τον
καταπατεί στο στήθος και το στόμα:
«’Να όνειρο ’νειρεύτηκα κι ήθελα να σας το ‘πα.
Ένα θεριό
μ’ επάτησε στο στήθος και στο στόμα,
κι
απήτις και μ’ επάτησε, με πιάν’ απού τη χέρα,
στο Νάδη περπατούσαμε μιαν Παρασκή ούλη μέρα»[6].
Ως θηρίο
(θεριό) που κατατρώγει τους ανθρώπους εμφανίζεται και σε άλλα μοιρολόγια ο
Χάρος, όπως και στο επόμενο, όπου μια μάνα στον Άδη «επιβεβαιώνει» τον γιο της-
σαν να μη το είχε εκείνος ακόμα καλά- καλά συνειδητοποιήσει- ότι τον «έφαγε» κι
αυτόν ο Χάρος κι έτσι βρέθηκε κοντά της στον Κάτω Κόσμο κι όχι ότι κατέβηκε
στον Άδη (σύμφωνα με προηγηθείσα δήλωσή του) «τη μάνα του για να δεί, αφήνοντας στη ζωή γυναίκα και μωρό παιδί»:
« Ο Χάρος, γιε μου, σ’ έφαε κι εσένα
μα δε ντα άφηνες για μένα»[7].
Με όλως διαφορετική, τέλος, εικόνα
εμφανίζεται ο Χάρος στο μοιρολόγι «Ο
Νικολάκης εις τον Άδην»[8]. Εδώ, ο Χάρος εμφανίζεται ως
«άγγελος» που ζητά από τον Νικολάκη να του παραδώσει την ψυχή του:
«Άγγελος ήρθε, μάνα, και ζητά μου,
να
πάρει την ψυχή μ’ από κοντά μου.
-Μην του
τη δώσεις, γιέ μου, την ψυχή σου,
γιατί
ευθύς θα λύσει το κορμί σου,
θα
λιώσει το κορμί να γίνει χώμα,
κι η
λυγερή σου γλώσσα με το στόμα…»
* Συντομευμένα αποσπάσματα Ανακοίνωσης του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, που έγινε
στο συνέδριο με θέμα: «Τα Κρητικά Μοιρολόγια», στα Ανώγεια, στις
13, 14 και 15 Νοεμβρίου 2015, από το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας και τον
Δήμο Ανωγείων
[1] Πβ. Παπαδογιάννης 1973, 135- 136.
[2] Βλαστός 1850, 1273, αρ. 59.
[3] «Ο Χάρος και ο νιος», Βλαστός 1850, 1228, αρ. 7.
[4] Βλαστός 1850,
1234, αρ. 12.
[5] Ο όρος εφιάλτης χρησιμοποιείται για να
περιγράψει ένα όνειρο, που
προκαλεί μια δυνατή δυσάρεστη αισθηματική αντίδραση σε αυτόν που το βιώνει. Η
αντίδραση, συνήθως, είναι φόβος ή τρόμος, προκαλεί ακόμα και αισθήματα πόνου,
πνιγμού και θανάτου, ενώ, πολλές φορές, δημιουργεί και την αίσθηση ότι κάποιος
πέφτει από μεγάλο υψόμετρο.
[6] Αποστολάκης 20102, 381, αρ. 638.
[7] Γυναίκα,
δηλαδή, και μωρό παιδί. Αποστολάκης
20102, 385, αρ. 643.
[8] Βλαστός 1850,1260,
αρ. 40.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου