ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ * ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ * Α Ρ Δ Α Κ Τ Ο Σ

ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Α Ρ Δ Α Κ Τ Ο Σ

Στην ιερή  μνήμη τού πατέρα μου  Ηλία Μιχ. Παπαδάκη,

σεμνό γέννημα και θρέμμα τού Αρδάκτου

ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

http://ret-anadromes.blogspot.com

                  

•         Γενικά στοιχεία για το χωριό

   Ο Άρδακτος βρίσκεται στα νότια τού Ρεθύμνου, σε απόσταση σαράντα χιλιομέτρων, διακλάδωση δεξιά στο τριακοστό πέμπτο χιλιόμετρο τού κεντρικού οδικού άξονα, που οδηγεί από το Ρέθυμνο, μέσω Σπηλίου, στην Αγ. Γαλήνη και το Τυμπάκι. Βρίσκεται σε υψόμ. 630 μ. και για τούτο ο Εμμ. Λαμπρινάκης τον χαρακτηρίζει ως «κώμην μεσόγειον  και τερπνήν έχουσαν περί τας σαράντα πέντε οικίας και ναόν τον Αρχιστράτηγον Μιχαήλ»[1]. Στα τέλη και τις αρχές τού εικοστού αιώνα ο Άρδακτος υπήρξε έδρα τού τότε δήμου τού Αγίου Πνεύματος[2].

   Σήμερα ο Άρδακτος αποτελεί ίδιο Δημοτικό Διαμέρισμα μαζί με τον Οικισμό Αγία Παρασκευή και τα χωριά Ακτούντα και Βάτο, που μέχρι το έτος 1988 αποτελούσαν την κοινότητα Αρδάκτου. 

•     Ίδρυση τού χωριού- Πληθυσμιακά στοιχεία- Ονομασίες- Κτηματολογικά Στοιχεία

   Ο Άρδακτος αναφέρεται σε όλες τις βενετσιάνικες απογραφές τού 16^ου και 17^ου αι. Έτσι, το 1577 αναφέρεται από τον Fr. Barozzi (F 26v) ως Ardacto, επίσης το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ177) ως Ardacto με 180 κατοίκους και το 1630, επίσης ως Ardakto από τον Basilicata[3]. Στην τούρκικη απογραφή του 1659 ο Άρδακτος αναφέρεται ως Ardakto με 17 οικίες. Το ίδιο έτος (1659) το χωριό εμφανίζεται να διαθέτει 128,5 τσερίπια[4] χωράφια, 46 ελαιόδεντρα, 18 τσερίπια αμπέλια, 1 τσερίπι κήπους και 18 τσερίπια ακαλλιέργητες γαίες, ενώ βάσει τού ιεροδικαστικού κώδικα  το χωριό πληρώνει 17 χαράτζια. Επίσης, 17 σπίτια το 1659 πληρώνουν φόρο καφτανίου. Στο κατάστιχο κεφαλικού φόρου τού 1671/2 τα χαράτζια γίνονται 15[5]. Στην Αιγυπτιακή απογραφή τού 1834 το χωριό εμφανίζεται ως Ardhakto με 25 χριστιανικές οικογένειες[6]. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον Άρδακτο δεν κατοίκησαν ποτέ Τούρκοι. Αργότερα, στην απογραφή τού 1881, ο Άρδακτος αναφέρεται στον Δήμο τού Αγίου Πνεύματος με 157 χριστιανούς κατοίκους, ενώ το 1900 είναι στον ίδιο δήμο με 210 κατοίκους. Το 1925 ο Άρδακτος καθίσταται έδρα ομώνυμης κοινότητας[7], στην οποία συμμετέχουν τα χωριά Ακτούντα, Βάτος και Κισσός (σύνολο κατοίκων Κοινότητας 1101- Άρδακτος 183). Περαιτέρω, στην απογραφή τού 1928 ο Άρδακτος αναφέρεται με 218 κατοίκους, του 1940 με 221[8], του 1951 με 189, του 1961 με 175, του 1971 με 97, του 1981 με 77, του 1991 με 78 και του 2001 με 70 κατοίκους. 

•    Το όνομα τού χωριού

    Ο «άρδακτος» είναι όργανο υφαντικής, με λεπτό μετάλλινο στέλεχος και στεφάνη μετάλλινη, που περιστρέφεται με κατάλληλο χειρισμό στο θρομύλι, για την περιέλιξη του νήματος. Την ονομασία του, πάντως, το χωριό οφείλει, το πιθανότερο, στο αρχαίο «ατρακτυλλίς» από το οποίο προήλθαν οι κρητικοί ιδιωματικοί τύποι Αρδαχτυλλίνος, ο [= η ανωνίδα, το ονάκανθον, φυτό ακανθώδες, μονόκλωνο, περί το 1,5 μ. ύψος, που το στέλεχός του χρησίμευε για την κατασκευή ατράκτων (αρδακτιών)[9] και το οποίο αφθονεί στο εν λόγω χωριό], και κατά μεταπλασμό του δευτερόκλιτου σε πρωτόκλιτο προήλθε ο τύπος αρδαχτύλλινας (ο) με σχετική μεγεθυντική σημασία. Με την περιεκτική φυτωνυμική κατάληξη [-ές] παράγεται το τοπωνύμιο Αρδαχτυλλινές. Το φυτό λέγεται και Αδραχτυλλίνι με αντιμετάθεση, πάντα, των ρ και δ, όπως και στη λέξη αρδάχτι< αδράχτι.

•    Μορφές τού χωριού (Οι αδελφοί Μιχαήλ και Αντώνιος Πουρδούνης)

   Από εδώ κατάγονταν οι δυο αδελφοί Μιχαήλ και Αντώνιος Πουρδούνης (Μπουρδούνης), που ήταν συγγενείς τού ενός εκ των Τεσσάρων Μελαμπιανών Μαρτύρων, του Νικολάου. Για τον Μιχαήλ Πουρδούνη λέγεται ότι ήταν γενναίο παλικάρι που, πραγματικά, το έλεγε η καρδιά του. Περιγράφεται ως σφιχτοδεμένος και γερός άντρας, με μαύρα μαλλιά και γένια. Τις αρετές του αυτές τις είχε δείξει σε μάχες που δόθηκαν στην περιφέρειά του και, γενικά, στη συμπεριφορά του με τους Τούρκους, και γι’ αυτό ήταν μόνιμα καταδιωκόμενος. Αυτός, λοιπόν, ο Μιχάλης Πουρδούνης, φέρεται ότι είχε συντελέσει αποτελεσματικά στο να αποκαλυφθούν οι κρυπτοχριστιανοί Ρετζέπηδες (Τέσσερις Μάρτυρες) πως στην πραγματικότητα ήταν χριστιανοί και όχι Τούρκοι, όταν στην αρχή τής επανάστασης φέρεται ότι τους είπε:

-Ο καιρός τώρα πια είναι τέτοιος που δεν χρειάζονται διπροσωπίες. Γη Τούρκοι είστε, γη χριστιανοί. Όχι και τα δυο[10]!

Το βουνό Σιδέρωτας και σμικρογραφία του Αρδάκτου

   Ο Μιχ. Πουρδούνης φονεύθηκε από τους Τούρκους όταν επιστρέφοντας στο χωριό του έπεσε σε τούρκικη ενέδρα στη θέση Ορθός Πόρος, του όρους Κέντας. Επειδή το μέρος είναι ιδιαίτερα ερημικό και κρημνώδες, κανένας δεν αντελήφθη τον θάνατό του, παρά μόνο μετά από τρεις μήνες, όταν τον βρήκαν καταφαγωμένο από τα όρνια και τους σκύλους.

   Ο άλλος, πάλι, Πουρδούνης, ο Αντώνης, μαζί με τον Γεώργιο Λαγό από τα Περιβόλια Ρεθύμνου σήκωσαν από τον τόπο του μαρτυρίου τους, παρά τον υπεραιωνόβιο πλάτανο, στην πλατεία της Μεγάλης Πόρτας, τα σεπτά σκηνώματα των αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων και τα μετέφεραν στα Περιβόλια Ρεθύμνου, όπου και τα έθαψαν εν μέσω οδυρμών και θρήνων στη εκκλησία τού Αγίου Γεωργίου, όπου σήμερα βρίσκεται το νεκροταφείο των Περβολιών[11].  

  Τέλος, Από τους νεότερους σημειώνουμε τον γνωστό Καθηγητή τής Νευροχειρουργικής των Πανεπιστημίων Πάτρας και Χάρβαρντ, Νικόλαο Παπαδάκη. 

•   Αγωνιστές   

   Από τον Άρδακτο καταγόταν ο Γεώργιος Πρεβελάκης, Κρητικός αγωνιστής και οπλαρχηγός Αρδάκτου, Βάτου και Ακτούντων κατά τη μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866. Πήρε ενεργό μέρος σε πολλές μάχες που έγιναν στον νομό Ρεθύμνου και διετέλεσε πληρεξούσιος Αγίου Βασιλείου στις επαναστατικές συνελεύσεις. Επίσης, από εδώ καταγόταν και ο γνωστός λόγιος φιλόλογος- Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Πρεβελάκης, τού 1^ου Γυμνασίου Ρεθύμνου (1908-12, 1915-16 και 1921-26).

   Από τον Άρδακτο, επίσης, κατάγονταν και ο πολυπαθής τού Μακεδονικού Αγώνα Νικόλαος Χλιαουτάκης, αλλά και ο υποστράτηγος Αλ. Κουνδουράκης (1893- 1940), που σκοτώθηκε πολεμώντας στην πρώτη γραμμή τού πυρός, μπροστά από το ύψωμα 1067, στη μάχη τής Κλεισούρας στην Αλβανία, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (23 Δεκεμβρίου 1940), ενώ υπηρετούσε στο 4^ο Σύνταγμα Πεζικού ως Διοικητής Τάγματος. Η προτομή αυτού κοσμεί, σήμερα, τον αύλειο χώρο τής Στρατολογίας Ρεθύμνου[12].

•   Παράδοση σχετική με την ιστορική οικογένεια των Πρεβέληδων

Η είσοδος του χωριού από τον αμαξιτό

Η παράδοση κάνει λόγο και για έναν Πρέβελη ή Πρεβελάκη Γεώργιο, γενάρχη των Πρεβέληδων, πριν από την Τουρκοκρατία, που είχε ένα μεγάλο φέουδο. Την εκκλησία, που ήταν μέσα στο φέουδο, την έκανε μοναστήρι, χαρίζοντας του τα γύρω κτήματά του. Αυτή ήταν η απαρχή της ιστορικής Μονής τού Πρέβελη. Κατά τον Μιχ. Πρεβελάκη το όνομά της η Ι. Μονή Πρέβελη, το οφείλει σε οικογενειακό Πρέβελης[13], που την προέλευσή του ανάγει στα Πρεβελιανά Μονοφατσίου. Ο εν λόγω Πρέβελης, κατά την παράδοση, ήταν χριστιανός που φόνευσε γενίτσαρο και θέλοντας να σωθεί κατέφυγε στην επαρχία Αγίου Βασιλείου, όπου και ίδρυσε το επονομαζόμενο μοναστήρι τού Πρέβελη. Επειδή, όμως, στη συνέχεια και ο αδελφός τού φονιά- ιδρυτή τής Ι. Μ. Πρέβελη κινδύνευε να φονευθεί από τους Τούρκους, ακολούθησε και εκείνος τα βήματα τού αδελφού του και φθάνοντας στον Άρδακτο- λίγα μόλις χιλιόμετρα ανατολικότερα τής Μονής τού Πρέβελη- με τη συναίνεση και συμβουλή και τού αδελφού του στη Μ. Πρέβελη αποφάσισε να εγκατασταθεί εκεί και έτσι λέγεται ότι έλαβε την αρχή της η περίφημη οικογένεια των Πρεβελάκηδων τού Αρδάκτου[14]. Την αληθοφάνεια τής εν λόγω παράδοσης επιβεβαιώνει, κατά τον Μ. Πρεβελάκη, και η ονομασία τού χωριού Άρδακτος, που συμπίπτει με το όνομα Αρδαχθιανά, μικρή κωμόπολη που βρίσκεται κοντά στα Πρεβελιανά. Από την παραπάνω, λοιπόν, παράδοση βλέπουμε τις στενότατες σχέσεις που συνδέουν τον Άρδακτο με την Ι. Μ. τού Πρέβελη, της οποίας από τους δεκαέξι μέχρι την εποχή τού Μιχ. Πρεβελάκη διατελέσαντες ηγουμένους αυτής οι έξι κατάγονται από τον Άρδακτο[15], καθώς και ο λόγιος μοναχός τής ίδιας μονής Μερκούριος.  

  

  .  Εκκλησίες τού χωριού

Δρόμος του χωριού

     Το χωριό έχει επτά εκκλησίες^. τη Μεταμόρφωση τού Σωτήρος, τον Αρχιστράτηγο Μιχαήλ[16]  και την αγία Μαρίνα μέσα στο χωριό και έξω από το χωριό τον Ευαγγελισμό τής Θεοτόκου και την αγία Παρασκευή– στην ομώνυμη παραθαλάσσια περιοχή τής νότιας Λυβικής ακτής- την Κοίμηση της Θεοτόκου (κοιμητηριακός ναός) και τον άγιο Γεώργιο. Η αγία Μαρίνα, στον νότιο τοίχο της, δέχτηκε και δεύτερο, νεότερο, κλίτος αφιερωμένο στον άγιο Χαράλαμπο. Αγιογραφίες σώζονται μόνο στο παλαιό βόρειο κλίτος, καλυμμένες, δυστυχώς, οι περισσότερες από… «καλλωπιστικό» ασβέστωμα!

•   Οικογένειες τού χωριού 

   Κυριότερες οικογένειες του χωριού είναι: οι Παπαδάκηδες, οι Δημητρακάκηδες, οι Νικολιδάκηδες, οι Κουνουπάκηδες, οι Κουνδουράκηδες και οι Πρεβελάκηδες, παρότι στις μέρες μας εξέλειψε αυτών των τελευταίων, το όνομα από το χωριό.

•   Ο οικισμός τής Αγίας Παρασκευής

   Ο οικισμός τής Αγίας Παρασκευής βρίσκεται σε θέση περίοπτη μεταξύ τής Κεραμιανής και της Ακουμιανής Γιαλιάς, σε υψόμετρο 170 μ., με θέα το γαλάζιο τού Λυβικού από τη μυθική Γαύδο μέχρι και τα γραφικά Παξιμάδια. Αναφέρεται στις παλιές απογραφές τού έτους 1583, με 52 οφειλόμενες αγγαρείες και τού 1659 με δυο σπίτια.

     Το όνομά τού ο οικισμός οφείλει, όπως ήδη σημειώσαμε, στο ομώνυμο εκκλησάκι τής αγίας Παρασκευής. Και η Αγία Παρασκευή ήταν ένας από τους πολλούς οικισμούς τής πίσω Λυβικής Γιαλιάς που, λόγω τού φόβου των πειρατών, συμπτύχθηκαν σε βορειότερες περιοχές- στα Κεραμέ, τον Άρδακτο κ.λπ. Ωστόσο, και για αιώνες μετά, οι Αρδακτιανοί συνέχισαν να διατηρούν μετόχια στην Αγία Παρασκευή και τα οικήματα τού παλιού οικισμού να τα χρησιμοποιούν για εποχιακές τους εργασίες, όπως λιομάζωμα, όργωμα κ.λπ., οπότε συνήθιζαν να διαμένουν εκεί για μερικές μέρες τον χρόνο. Στον κατάλογο κεφαλικού φόρου του 1659 πληρώνει δύο χαράτζια, ενώ δύο σπίτια πληρώνουν φόρο καφτανίου. Το ίδιο έτος εμφανίζεται με 14, 5 τσερίπια[17]  καλλιεργημένα χωράφια, 7 ελαόδεντρα και 40 τσερίπια ακαλλιέργητες γαίες[18].

      Η πορεία τού οικισμού αυτού άλλαξε ριζικά τα έτη 1995-96, όταν ο εμπνευσμένος κοινοτάρχης τού Αρδάκτου Γιώργος Χαριτάκης με τη συμπαράσταση και άλλων συγχωριανών του οραματίστηκαν να ξαναζωντανέψουν τον παλιό οικισμό. Ενέταξαν, λοιπόν, στην αρχή, οκτώ ανεξάρτητα σπίτια στο πρόγραμμα LEADER 1, κήρυξαν τον οικισμό ως παραδοσιακό, διόρθωσαν κάποιες βασικές υποδομές, έδωσαν σκληρές μάχες, πήραν την υπόθεση τού οικισμού στα χέρια τους και το θαύμα έγινε! Σήμερα ο οικισμός τής Αγία Παρασκευής ελκύει συνεχώς νέους επενδυτές κι έναν αξιόλογο αριθμό ξένων και ντόπιων παραθεριστών, δίνοντας απασχόληση σε εργαζόμενους τής περιοχής. Δικαιότατα, λοιπόν, η αναγεννημένη από τα ερείπιά της Αγία Παρασκευή καμαρώνει σήμερα ως μια από τις σημαντικότερες αναπτυξιακές πρωτοβουλίες στην περιφέρεια τού Δήμου Λάμπης. Σήμερα έχουν αναπαλαιωθεί και είναι κατοικήσιμα- είτε ως ενοικιαζόμενα καταλύματα, με σαράντα περίπου κλίνες, είτε ως ιδιωτικές κατοικίες- πάνω από είκοσι οικήματα, ενώ άλλα δέκα είναι υπό κατασκευή. Το συνολικό δε ύψος τής επένδυσης ανέρχεται στα δύο εκατομμύρια ευρώ[19].  

•   Το Δημοτικό Σχολείο

   Το σχολείο τού χωριού ιδρύθηκε ως μονοτάξιο (11/87/7-10-1899), ως κοινό (306/30-12-1917), συγχωνεύθηκε με αυτό τού Βάτου (192/6-10-1922). Το υφιστάμενο μονοτάξιο σχολείο προήλθε από διαίρεση τού διτάξιου τού Βάτου (27/3/1928)[20]. Το σημερινό σχολικό κτίριο τού Αρδάκτου είναι τής δεκαετίας τού τριάντα και οικοδομήθηκε με πρωτοβουλία και στενή επίβλεψη τού Κισσανού δασκάλου Ιωάννου Αλεξανδράκη.    

•   Προϊόντα τού χωριού

   Κυριότερο προϊόν του χωριού είναι το ελαιόλαδο, με εξαιρετικής ποιότητας αυτό που παράγεται στους ελαιώνες τού οικισμού τής Αγίας Παρασκευής. 

•   Σπήλαια

   Ο Κλεφτόσπηλιος τού Αρδάκτου, σε υψόμετρο 600μ., ΝΔ του χωριού, στο βουνό Ασιδέρωτας[21], αφορά σε δίπατο σπήλαιο (διαστ. 4Χ3Χ2), που χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο σε όλες τις επαναστατικές περιόδους.

•   Μεταλλεύματα

   Στο χωριό (όπως και στο γειτονικό Σπήλι και τη Μουρνέ) έχουν εντοπιστεί και κάποιες εμφανίσεις μεταλλευμάτων αμίαντου[22].

•   Αρχαιολογικές Θέσεις

   Σε θέσεις γύρω από το χωριό έχουν εντοπιστεί όστρακα των ρωμαϊκών χρόνων[23].

 ____________________

---

[1] Εμμ. Σ. Λαμπρινάκη, Γεωγραφία της Κρήτης, Ρέθυμνα 1890, 68.

[2] Εμμ. Γ. Γενεράλη, Επίτομος Γεωγραφία της Κρήτης, Εν Αθήναις 1909, 34 και Εμμ. Σ. Λαμπρινάκη, ό. π..

[3] Στέργιου Σπανάκη, Μνημεία Κρητικής Ιστορίας V, 130.

[4] Τσερίπ (cerib)= μονάδα μέτρησης επιφανείας, που ισοδυναμεί προς 60 τετραγωνικούς πήχεις.

[5] Ευαγγελία Μπαλτά- Mustafa Oguz, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο τού Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2007, 482.

[6] Rob.Pashley, Travels in Crete, II, 313.

[7] Κοινότητα Αρδάκτου, Δ. 26-1-1925, ΦΕΚ. Α 27/ 1925.

[8] Στην κοινότητα Αρδάκτου τώρα συμμετέχουν μόνο τα Ακτούντα και ο Βάτος και όχι ο Κισσός (σύνολο κατοίκων Κοινότητας 629).

[9]Στέργ.Γ. Σπανάκη, Πόλεις και χωριά τής Κρήτης, Ηράκλειο 1991, 135. Πρβλ. και τοπων. Αρδαχτυλινές (ο) στην Αργυρούπολη Ρεθύμνου, Ν. Ε. Χατζιδάκις, «Συμβολή εις το τοπωνυμικόν τής Κρήτης», Τοπωνυμίαι του χωρίου Αργυρουπόλεως, Επετηρίς Εταιρείας Κρητικών Σπουδών Α΄ (1938), 448. Βλ. και Π. Γ. Γενναδίου, Λεξικόν Φυτολογικόν, 159.

[10] Μέχρι τότε οι Τέσσερις Μάρτυρες ήταν- όπως ήδη σημειώσαμε- κρυπτοχριστιανοί, εμφανώς μεν φέροντες το τούρκικο όνομα Ρετζέπης, κρυφά, όμως, ήταν Βλατάδες, από τον μεγάλο οίκο Κουσέ των Κουρμούληδων καταγομένων.

[11] Ακολουθία μετά Παρακλητικού Κανόνος και Μεγαλυναρίων των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων , Αθήνα 1992³, επιμέλεια π. Νικολ. Α. Κουτσαυτάκη, 64-65.

[12] Κωστή Ηλ. Παπαδάκη (Επιμέλεια), Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες τού Ρεθύμνου, Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 1^ου Γυμνασίου Ρεθύμνης,  Ρέθυμνο 2000, 56-57.

[13] Πιθανόν από λατινικό Praevalens= ο διακεκριμένος (Μιχ. Ανδριανάκη, Ιερά Μονή Πρέβελη, Ρέθυμνο 1998², 13).

[14] Βλ. σχετικά στον Μιχ. Γ. Πρεβελάκη, «Η Ιερά Μονή “Πρέβελη”», Επετηρίς Εταιρείας Κρητικών Σπουδών, τ. Α΄, Εν Αθήναις 1938, 267- 68.

[15] Μιχ. Γ. Πρεβελάκη, ό.π.

[16]  Ο ναός είναι τριμάρτυρος και τιμά το «εν Χώναις θαύμα» του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ. Τα δύο άλλα κλίτη τού ναού είναι αφιερωμένα στον άγιο Στυλιανό και τον άγιο Νεκτάριο. 

[17] Τσερίπ (cerib)= μονάδα μέτρησης επιφανείας, που ισοδυναμεί προς 60 τετραγωνικούς πήχεις.

[18]       Μπαλτά Ευαγγελία- Oguz Mustafa, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2007, 532 

[19] Τα στοιχεία για τον οικισμό τής Αγίας Παρασκευής προέρχονται από σημείωμα τού Κισσανού δασκάλου Γιώργη Τσιγδινού, «Ο οικισμός Αγίας Παρασκευής στον Άρδακτο και οι αναπτυξιακές του προοπτικές», Ρεθεμνιώτικα Νέα  15/5/2008.

[20] Νίκου Φασατάκη, Η τ. επαρχία Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης, Αθήνα 2003, 285.

[21] Αν παρατηρήσουμε τις περίεργες πτυχώσεις των βράχων τού όρους (Α)Σιδέρωτας (Α-σιδέρωτος), εύκολα θα αντιληφθούμε πώς προέκυψε το όνομα τού βουνού.

[22] Ελ. Κ Πλατάκη, «Δημώδη  Ονόματα Ορυκτών και Πετρωμάτων τής Κρήτης», Κρητολογία 12-13 (1981), 116.

[23] J. D. Pendlebury, The Archaeology of Crete, London 1939, 369.