ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ο ΠΑΤΕΛΑΡΟΣ, Ο ΡΕΘΥΜΝΙΟΣ

ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ο ΠΑΤΕΛΑΡΟΣ, Ο ΡΕΘΥΜΝΙΟΣ

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                www.ret-anadromes.blogspot.com

Άγιος Αθανάσιος ο Πατελάρος,
                Σκήτη τού Αγίου Ανδρέα, Άγιον Όρος
            (2007)

Σε επίσκεψή μου, το καλοκαίρι τού 2007, στον αγιώνυμο Άθω είχα την ευκαιρία να επισκεφθώ την Ιερή Σκήτη τού Αγίου Ανδρέα (με την τουρκ. προσωνυμία Σεράι, ένεκα του μεγαλοπρεπούς όγκου της), η οποία ανήκει στην Ι. Μ. Βατοπεδίου. Είχε κτιστεί από τους Ρώσους με απώτερο σκοπό να κυριαρχήσουν στο Άγιο Όρος. Ύστερα, όμως, από την Οκτωβριανή επανάσταση ερημώθηκε. Επαναλειτούργησε πριν από λίγα χρόνια και σήμερα λειτουργεί εκεί υπερσύγχρονο εργαστήριο συντήρησης έργων τέχνης. Η Σκήτη του Αγίου Ανδρέα (Σεράι) είναι ένα σύνολο επιβλητικών κτιρίων και αποτελούσε το αντιπροσωπευτικότερο κέντρο του ρωσικού μοναχισμού στις αρχές τού 20ου αιώνα. Είναι κτισμένη σε μορφή ενιαίου συγκροτήματος, σε υψηλή, αέρινη τοποθεσία, πεντακόσια μέτρα από τις Καρυές, πρωτεύουσα τού Αγίου Όρους. Η Σκήτη τού Αγίου Ανδρέα έχει σημαντική ιστορία, αφού, στη συγκεκριμένη περιοχή, ήδη από τις αρχές τού αγιορείτικου μοναχισμού,  τον δέκατο αιώνα μ.Χ., μνημονεύεται μονύδριο με το όνομα «τού Ξύστρη» ή «Ξέστ(ρ)ου», ενώ σε χώρο αμέσως λίγο πιο πάνω από τη Σκήτη σημειώθηκε το πρώτο ξεκίνημα τής Αθωνικής Πολιτείας από τον θείο Γενάρχη όλων των αγιορειτών, τον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη.

Η γνωστή, όμως, σε μας σήμερα ιστορία τού τόπου έλαβε διαστάσεις αληθινές με τον ερχομό στη συγκεκριμένη περιοχή τού πραγματικού δομήτορος τής Σκήτης, του Ρεθεμνιώτη αγίου Αθανασίου τού Πατελάρου τού Γ΄, ο οποίος θεωρείται και κτίτωρ αυτής. Ο Αθανάσιος Πατελάρος (κατά κόσμον Αλέξιος Πατελάρος) γεννήθηκε στην Αξό Μυλοποτάμου, Ρεθύμνου, μεταξύ των ετών 1580 και 1597. Την εγκύκλιο μόρφωσή του έλαβε στο Ρέθυμνο, ενώ, στη συνέχεια, σπούδασε Αρχαία Ελληνική Φιλολογία, Φιλοσοφία και Θεολογία. Ήξερε ελληνικά και λατινικά και διακρινόταν για τη γενικότερη μόρφωσή του, το κήρυγμά του και την ποίηση που έγραφε. Μελετούσε την Αγία Γραφή, και μάλιστα μετέφρασε μέρος της στα νέα ελληνικά. Στη Μονή Ιβήρων σώζεται σήμερα και μετάφραση τού Ψαλτηρίου που έκανε ο ίδιος.

Εκάρη μοναχός στο Σιναϊτικό Μετόχι τού Χάνδακα. Κατόπιν μετέβη στο Άγιον Όρος, όπου εγκαταστάθηκε σε κελί που έκτισε ο ίδιος στην περιοχή της Μονής Παντοκράτορος. Χειροτονήθηκε διάκονος, ιερέας και επίσκοπος στη Θεσσαλονίκη. Το 1631 μ.Χ. εξελέγη Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης. Για ένα μικρό διάστημα- θα ήταν μάλλον εντός τού έτους 1634 (25 Φεβρουαρίου μέχρις αρχών Απριλίου)- διετέλεσε και Οικουμενικός Πατριάρχης. Μέσα, όμως, σε εκείνα τα ταραχώδη και δύσκολα χρόνια ενωρίς παραιτήθηκε από τον πατριαρχικό θρόνο και ως Μητροπολίτης, πια, Θεσσαλονίκης ήλθε, περί τα μέσα τού 17^ου αιώνα, στον αγιώνυμο Άθω και διέμεινε στο αρχαίο μονύδριο που αναφέραμε, ήδη, στην αρχή τού παρόντος άρθρου μας, «τού Ξύστρη» ή «Ξέστου», κοντά στίς Καρυές, το οποίο διεύρυνε με προσωπική του εργασία. Πρόκειται για τη σημερινή Σκήτη του Αγίου Ανδρέα, της οποίας θεωρείται ιδρυτής και εκ βάθρων ανακαινιστής και την οποία διά τής παρουσίας του λαμπρώς ανέδειξε.

Το 1639 ο Πατριάρχης Παρθένιος Α΄ παραχώρησε και πάλι στον Αθανάσιο τη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης και τη Μονή Βλατάδων. Το 1643 ο Αθανάσιος μετέβη στη Μολδαβία και στη Βλαχία, όπου κέρδισε τη συμπαράσταση τού τοπικού ηγεμόνα και αναρριχήθηκε εκ νέου στον Πατριαρχικό Θρόνο το 1652 για δεκαπέντε, μόλις, ημέρες. Αν και αναφέρεται ότι τάχθηκε υπέρ της ένωσης με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, εν τούτοις την ημέρα τής εκθρόνισής του έβγαλε πύρινο κήρυγμα με βάση το χωρίο: «Σύ εἰ Πέτρος καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν Ἐκκλησίαν» και αντέκρουσε τα επιχειρήματα που συνιστούν το παπικό πρωτείο. Το κήρυγμά του αυτό προκάλεσε την μήνιν των λατινοφρόνων, με προεξάρχοντα τον Αθανάσιο τον Κύπριο, ο οποίος το 1655 κυκλοφόρησε πραγματεία με τον τίτλο «Αντιπατελάριον», όπου υβρίζει και καταδικάζει τον Αθανάσιο με απρεπή και φτωχή γλώσσα.

Στη Ρωσία ο Αθανάσιος άσκησε σημαντικό ιεραποστολικό έργο και αντιλατινική δράση, πράγμα που δικαιολογεί και την ιδιαίτερη τιμή των Ρώσων στο πρόσωπό του. Απεβίωσε στις 5 Απριλίου 1654 στη Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος τού Λούμπνι, στο Χάρκοβο τής Ουκρανίας, όπου ενταφιάστηκε καθήμενος, κατά το τυπικό τής Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας. Οκτώ χρόνια αργότερα, τον Φεβρουάριο τού 1662, που ανοίχτηκε ο τάφος του, το σκήνωμα του βρέθηκε άφθαρτον, ενώ ο τάφος του υπήρξε πηγή αγιάσματος και ιαμάτων. Από τότε από την τοπική Ρωσική Εκκλησία αναγνωρίστηκε και η αγιότητά του.

Για την ιστορία, το κελί τού αγίου Αθανασίου Πατελάρου στο αγιώνυμον Όρος και η μετέπειτα εγερθείσα Σκήτη, συνέχισε να πανηγυρίζει τη μνήμη τού οσίου Αντωνίου τού Μεγάλου (17 Ιανουαρίου), αφού μέχρι τον 17^ο αιώνα ήταν κελί του Αγίου Αντωνίου και σε αυτό το κελί εγκαταστάθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα ο παραιτηθείς Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Άγιος Αθανάσιος Πατελάρος. Αργότερα, προστέθηκε και το πανηγύρι τού αποστόλου Ανδρέα (30 Νοεμβρ.), όταν ένας άλλος Οικουμενικός Πατριάρχης, που και αυτός είχε παραιτηθεί τού οικουμενικού θρόνου, ο Σεραφείμ ο Β΄ (1761), κατεδάφισε το κελί και έκτισε καινούριο, με μεγάλο και μεγαλοπρεπέστατο ναό αφιερωμένο στον μέγα Αντώνιο και τον απόστολο Ανδρέα, στο κλίτος τού οποίου και θησαυρίστηκε το μετωπιαίο οστούν τού Αποστόλου, ώστε, έκτοτε, το μικρό μονύδριο να ονομαστεί «Σεράι». Το 1841 παρέλαβαν το κελί δυο μοναχοί από τη Ρωσία (οι Βησσαρίων καὶ Βαρσανούφιος) και με σιγίλλιο τού τότε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ανθίμου τού ΣΤ΄ (1849) το κελί μετατράπηκε σε κοινοβιακή σκήτη, με πρώτο Δικαίον τον ιερομόναχο, πλέον, Βησσαρίωνα. Η έναρξη τού 1^ου Παγκοσμίου Πολέμου (1914- 18), η Ρωσική Επανάσταση (1917) και η μεγάλη πυρκαγιά το 1958 επέφεραν την ολική καταστροφή τής Σκήτης. Όμως, το 1992 εγκαθίσταται καινούρια ελληνόφωνη συνοδεία και το 2001 έρχονται να προστεθούν αρκετοί νέοι μοναχοί. Σε κτίριο τής Σκήτης στεγάζεται από το 1930 η «Αθωνιάς Εκκλησιαστική Ακαδημία".

Τέλος, ως προς τον ναό προς τιμήν τού αγίου Αθανασίου τού Πατελάρου στη γενέτειρά του, την Αξό Μυλοποτάμου, οι εργασίες ανεγέρσεώς του είχαν αρχίσει από τον Μάρτιο τού 2003, ενώ τα εγκαίνιά του έγιναν πρόσφατα, στις 21 Αυγούστου 2008, από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Θεόδωρο, σε μίαν επίσημη τελετή, με πλήθος κόσμου από όλη τη γύρω περιοχή. Τμήμα τού ιερού λειψάνου τού Αγίου μεταφέρθηκε στη γενέτειρα του, στις 21 Αυγούστου 1993, από το Χάρκοβο τής Ουκρανίας, από τον Πατριάρχη, επίσης, Αλεξανδρείας Θεόδωρο (και τότε επίσκοπο Κυρήνης). Από τότε στις 21 Αυγούστου κάθε έτους εορτάζεται η μνήμη τής Μετακομιδής των Λειψάνων τού αγίου Αθανασίου τού Πατελάρου στον γενέθλιο τόπο του, την Αξό Μυλοποτάμου, Ρεθύμνου, ενώ από την Ορθόδοξη Εκκλησία η μνήμη του εορτάζεται στις 18 Ιανουαρίου και στις 2 Μαΐου.