Η ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΗ ΠΕΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ Δ. ΦΡΥΓΑΝΑΚΗΣ

Η ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΗ ΠΕΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
[Εκδόσεις «Γραφικές Τέχνες Καραγιαννάκη», Ρέθυμνο 2011, σχ. 16ο (20Χ14), σσ. 318]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚH
http://www.ret-anadromes.blogspot.com/
                                   

    Ο Γιώργος Φρυγανάκης, προσφυγογενής δεύτερης γενιάς, διακρίνεται, χρόνια τώρα, για την γενναιόδωρη και πολύχρονη συνεισφορά και αφοσίωσή του στην ανάδειξη τής Ιστορίας τού ρεθεμνιώτικου Μικρασιάτικου ελληνισμού από τον ξεριζωμό του από τις πατρογονικές του εστίες, το 1922, και εντεύθεν. Δεκάδες τα σχετικά δημοσιεύματά του στον καθημερινό Τύπο και σε περιοδικές εκδόσεις. Πρόσφατα, μάλιστα, στο τελευταίο (11ο) Κρητολογικό Συνέδριο που διεξάχθηκε στην πόλη μας, το Ρέθυμνο, σχετική με τους πρόσφυγες τού Ρεθύμνου ήταν και πάλι η εισήγησή του («Προσφυγικός Συνοικισμός Ρεθύμνου»).

     Σημαντική η προσφορά του και στην ανέγερση τού Μνημείου Μικρασιατικής Καταστροφής και Αλησμόνητων Πατρίδων στην πλατεία «Μικρασιατών» τής πόλης μας, ενός μνημείου με τεράστια ιστορική, διδακτική και συναισθηματική αξία σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, που, απ’ ό,τι γνωρίζω χρόνια τώρα τον κατέτρωγε ως ιδέα η δημιουργία και υλοποίησή του [βλ. «Πλατεία Μικρασιατών ή Μικράς Ασίας» (1/5/2009), σελ. 267- 270, του παρουσιαζόμενου με το σημείωμά μας αυτό βιβλίου]. Ένα μνημείο- για να χρησιμοποιήσω τα δικά του λόγια- που να ταξιδεύει τη σκέψη εκεί που μεγαλούργησε για αιώνες ο ελληνικός Πολιτισμός, ένα μνημείο αντίστασης στην αμνησία και την αμεριμνησία.

     Σήμερα ο Γιώργος Φρυγανάκης εμφανίζεται και πάλι στην ιστορική τού μικρασιατικού Ελληνισμού κονίστρα με ένα νέο του πόνημα, αποστάλαγμα πολύχρονου μόχθου και έρευνας, που πρωτοεμφανίστηκε, δημιουργώντας θαυμάσιες εντυπώσεις, σε συνέχειες από τις σελίδες τής τοπικής εφημερίδας «Ρέθεμνος». Αφορά στη ρεθεμνιώτικη βιβλιογραφία τη σχετική με τους πρόσφυγες τού νομού μας και τη Μικρασιατική καταστροφή τού Εικοσιδύο, τη μεγαλύτερη, μετά την άλωση τής Πόλης, συμφορά που έπληξε τον νεότερο ελληνισμό. Γύρω από αυτά τα δύο αλληλένδετα γεγονότα σπονδυλώνεται το νέο πόνημα τού Γιώργου Φρυγανάκη, που έρχεται να αναβαπτίσει και να φρεσκάρει τη μνήμη μας γύρω από το θέμα των προσφύγων και τής Μικρασιατικής Καταστροφής.

      Το βιβλίο ειδικότερα, κατά τον συγγραφέα, αρθρώνεται σε δύο μέρη. το πρώτο είναι ένα «Αφιέρωμα», γενικά, στη «Ρεθυμνιώτικη Πένα» και στους πρόσφυγες τού Μικρασιατικού δράματος, ενώ το δεύτερο περιλαμβάνει μερικά μόνο από τα κατά καιρούς δημοσιεύματά του στον τοπικό Τύπο- ημερήσιο και περιοδικό- που συμβάλλουν ουσιαστικά και ολοκληρώνουν την ιχνηλασία του αυτήν. Ιδιαίτερα σημαντικά, από τα τελευταία, τα κείμενά του «Μνήμη Γενοκτονίας ή γενοκτονία μνήμης;» (σελ. 155- 163), καθώς και «Η τελευταία Πρωτοχρονιά στη Μικρά Ασία» (σελ. 222- 242), που αποτέλεσε ομιλία τού συγγραφέα ιστορικολαογραφικού περιεχομένου στο Δημαρχείο τής πόλης, στις 9- 1- 1994, κατά την κοπή τής αγιοβασιλόπιτας τού Μικρασιατικού Συλλόγου Ρεθύμνου. Πρόκειται για κείμενα σοβαρά με χαρακτηριστική εντιμότητα και οξυδέρκεια, που αξίζει, πιστεύω, να διαβαστούν απ’ όλους τους Ρεθεμνιώτες.

       Για μια πιο άνετη παρακολούθηση των κειμένων που παρατίθενται, ο συγγραφέας προτάσσει ένα «Βασικό Χρονολόγιο» τής Μικρασιατικής Καταστροφής και του προσφυγικού ζητήματος γενικότερα, όπου παραθέτονται εξαιρετικά καίριες και ενδιαφέρουσες για το εν λόγω ιστορικό γεγονός πληροφορίες. Για τη διευκόλυνση, επίσης, του αναγνώστη παρατίθεται στο τέλος τού βιβλίου και «Ευρετήριο Προσώπων και Πραγμάτων».

      Ως προς το κύριο μέρος τού βιβλίου, εδώ ο συγγραφέας επιλέγει εύστοχα και κρίνει και σχολιάζει με ευαισθησία και γόνιμο και έντιμο προβληματισμό το κάθε παρατιθέμενο κείμενο. Η επιλογή αφορά σε κείμενα τόσο λογοτεχνικά (πεζά και ποιητικά) όσο και σε ακραιφνώς επιστημονικά- ιστορικά, σε κείμενα, επίσης, της καθημερινής ειδησεογραφίας από τον Τύπο (καθημερινό και περιοδικό) τής εποχής, φθάνοντας μέχρι και στους «Πρόσφυγες τής Άγονης Γραμμής», όπως ο συγγραφέας αποκαλεί χαρακτηριστικά κάποια κείμενα που αναφέρονται σε σύγχρονες διαδικτυακές σελίδες τής εν λόγω ιστοσελίδας (http://agonigrammi.wordpress.com). Θεωρώ ότι είναι δύσκολο να διέλαθε τής προσοχής του κείμενο σχετικό με το θέμα του, που να μην το περιέλαβε στο βιβλίο του αυτό. τόσο προσεκτική, πλήρης και εμπεριστατωμένη είναι η συγκέντρωσή του.

        Βασικά, μέσα από τα κείμενα τής ρεθεμνιώτικης πένας παρελαύνουν με κάθε λεπτομέρεια τα γεγονότα τής τραγικής απέλασης των Μικρασιατών από την μικρασιατική πατρίδα, τής οποίας αυτόχθονες κάτοικοι υπήρξαν για τρεις και πλέον χιλιάδες χρόνια και της μετεγκατάστασής των ως άθλιων και αξιολύπητων προσφύγων στη νέα ρεθεμνιώτικη πατρίδα. Εξυφαίνονται, στη συνέχεια, με κάθε λεπτομέρεια, στοιχεία γύρω από την τακτοποίησή τους στη νέα τους πατρίδα και τη μεγάλη συμβολή τους στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξή της. Είναι, επί του σημείου αυτού, γνωστό ότι το Ρέθυμνο ηλεκτροφωτίστηκε το έτος 1925 χάρη στους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Ότι τεράστιες, περαιτέρω, εκτάσεις, για χρόνια εγκαταλειμμένες και αναξιοποίητες, αφού πέρασαν στα χέρια των Μικρασιατών νοικοκυρεύτηκαν και έγιναν αποδοτικότερες με νέες καλλιέργειες (π.χ. καπνού) αποδίδοντας πλούτο στον τόπο και στους ιδιοκτήτες τους, ενώ, επίσης, πρόσφυγες στελέχωσαν την τοπική αγορά από τις πιο σημαντικές μέχρι τις πιο ταπεινές εργασίες και παντού, με ελάχιστες εξαιρέσεις στον κανόνα, όπου και αν ασχολήθηκαν, πρόκοψαν και αγαπήθηκαν πραγματικά.

         Από τη Μικρά Ασία μάς ήλθαν άνθρωποι περήφανοι, αγνοί πατριώτες, αρκετοί από αυτούς μορφωμένοι, φανατικοί Έλληνες που κουβαλούσαν πάνω τους την ελληνική αξιοπρέπεια και εθνική περηφάνια χιλιάδων χρόνων. Πραγματικά δεν ξέρω αλλά διαβάζοντας κείμενα που αφορούν στον μικρασιατικό ελληνισμό ανιχνεύω σε όλη τους την έκταση τον πόνο και τις θλίψεις που δοκίμασε η πολύπαθη ράτσα τους και ίσως για τούτο στα κείμενά τους ανακαλύπτω δυνατό και ασίγαστο ελληνικό προσανατολισμό και περισσεύουσα φιλοπατρία.

         Ο Γιώργος Φρυγανάκης είναι άξιος τού «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας και γι αυτό το τελευταίο πόνημά του, που, πραγματικά, αποτελεί περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για τον τόπο. Έχει βαθιά συναίσθηση τής ευθύνης που τον βαραίνει. Ο κίνδυνος της λησμονιάς και της αλλοίωσης των γεγονότων είναι που προσμετρά περισσότερο στη ζυγαριά τής αυτοκριτικής του και γι’ αυτό τολμά και αποδύεται σ’ έναν σπουδαίο και έντιμο αγώνα διάσωσης τής αλήθειας. Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό φίλο και δόκιμο συγγραφέα και του ευχόμαστε ο Θεός να του δίνει δύναμη και υγεία, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των "ρεθεμνιώτικων και μικρασιατικών γραμμάτων", στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.