ΑΝΑΒΙΩΣΕ ΣΤΟΥΣ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ Η ΑΓΙΑ- ΣΟΦΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

ΑΝΑΒΙΩΣΕ ΣΤΟΥΣ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

Η ΑΓΙΑ- ΣΟΦΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
(http://www.ret-anadromes.blogspot.com/)

Μια λαμπρή αναβίωση τής εκκλησιαστικής ζωής τής Μεγάλης τού Χριστού Εκκλησίας, τής Αγιά- Σοφιάς τής Κωνσταντινουπόλεως, είχαμε στην πόλη μας, το Ρέθυμνο, τη Δευτέρα 19/12/2011, και ώρα 18.30, στον ιερό ναό των Τεσσάρων Μαρτύρων, μέσω της τέλεσης τής Τριθέκτης ἤ Τριτοέκτης, όπως ονομάζεται, ακολουθίας τού Κοσμικού Τυπικού τής Μεγάλης Εκκλησίας της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως. Η λατρευτική αυτή σύναξη διοργανώθηκε με την ευλογία τού Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγενίου και με την ευγενική συνδρομή τού Δήμου Ρεθύμνου, την οποία τίμησε ο τελευταίος με ικανούς εκπροσώπους του και τον Δήμαρχο κ. Γεώργιο Μαρινάκη.
Ἡ ακολουθία Τριθέκτη είναι- όπως ήδη σημειώσαμε- μια παλιά ακολουθία τού κοσμικού τυπικού και δεν έχει, γι’ αυτό, καμιά σχέση με τις γνωστές μακροσκελέστατες μοναχικές, των ορθοδόξων μοναστηριών, ακολουθίες. Το όνομά της το οφείλει στον χρόνο τέλεσής της, που ήταν, ακριβώς, οι μεσημβρινές ώρες τής Μ. Τεσσαρακοστής και, συγκεκριμένα, ανάμεσα Τρίτης και Έκτης ώρας τού βυζαντινού ωραρίου, δηλαδή 9π.μ.– 12μ. Η ακολουθία αυτή τελούνταν σε αντικατάσταση και ως υποκατάστατο τής θ. Λειτουργίας σε μέρες πού δεν επιτρέπεται ἡ τέλεσή της.
Στη σημερινή θεία λατρεία συναντούμε αυτήν την ακολουθία, μόνον ως απομεινάρι και κατάλοιπο, τόσο κατά τις καθημερινές τής Μ. Τεσσαρακοστής, στο λειτουργικό βιβλίο που ονομάζεται «Τριώδιο», όπου, μετά την ακολουθία τού Όρθρου, διαβάζουμε τη χαρακτηριστική φράση: «εις την τριθέκτην». Εκεί υπάρχει ένα τροπάριο, γνωστό ως της προφητείας (που στην προχθεσινή τριθέκτη ήταν σχετικό με την εορτή των Χριστουγέννων), επίσης το μεσσιανικό (σχετικό με την έλευση τού Μεσσία) ανάγνωσμα τής προφητείας (προκείμενο), που απαγγέλλεται εμμελώς και κατά την αρχαία τάξη, δεήσεις υπέρ των κατηχουμένων, εκτενής δέηση και ευχές τής απόλυσης και κεφαλοκλισίας. Αυτό είναι το κινητό μέρος τής ακολουθίας τής τριθέκτης εναλλασσόμενο καθημερινά, ενώ τα λοιπά στοιχεία (ψαλμικά αντίφωνα μετά των εφυμνίων, ευχές, συναπτές και δεήσεις) είναι σταθερά. Σήμερα αυτά αναγιγνώσκονται στην ακολουθία τής Έκτης Ώρας κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή, όπως προβλέπεται από την εκκλησιαστική λειτουργική τάξη. Να, λοιπόν, που συνεχίζει πάντοτε να ζει το παραδοσιακό πνεύμα, σαν πυρήνας, μέσα στη ζωή τής Εκκλησίας.
Η κατανυκτική και επιβλητική αυτή βυζαντινή ακολουθία, που παρακολουθήσαμε την παρελθούσα Δευτέρα στον ι. ναό των Τεσσάρων Μαρτύρων, τελέστηκε σύμφωνα, ακραιφνώς, με το βυζαντινό Κοσμικό Τυπικό τής Μεγάλης Εκκλησίας της Αγίας Σοφίας. Πέραν των ανωτέρω σε αυτήν αποδόθηκε και το περίφημο "Κοντάκιο των Χριστουγέννων", ποίημα Ρωμανού του Μελωδού, «Η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει», με τους είκοσι τέσσερις οίκους τού κοντακίου, οι οποίοι απαγγέλθηκαν από τον χοροστατούντα Αρχιερέα κ. Ευγένιο, κατά τον τύπο τού Ακαθίστου Ύμνου.
Χαρακτηριστική είναι, τέλος, και η αρχή τής ακολουθίας με την τριαδική Δοξολογία «Ευλογημένη η Βασιλεία …» και η ολοκλήρωσή της με το ειρηνικό κέλευσμα «εν ειρήνη προέλθωμεν», και τον λαό τού Θεού να απαντά «προέλθωμεν» και να αποχωρεί, στη συνέχεια, ειρηνικά. Και αυτός, ακριβώς, ήταν ο σκοπός που επεδίωκε η συγκεκριμένη, ως κοσμική, ακολουθία ανάμεσα στον λαό τού Θεού και τους ανθρώπους. η ειρήνευση των ψυχών των πιστών.
Η όλη ακολουθία επιστημονικά παραδόθηκε ως λειτουργικό κείμενο από τον αείμνηστο λειτουργιολόγο Καθηγητή Ιωάννη Φουντούλη και αποκαταστάθηκε ψαλτικά, με πλήρη σχεδόν μελοποίηση των ύμνων, από τον ομότιμο Καθηγητή τής Θεολογικής Σχολής τής Αθήνας κ. Γρηγόριο Στάθη. Τελέστηκε για πρώτη φορά στον Μητροπολιτικό Ναό τής Αθήνας τις παραμονές των Χριστουγέννων τού έτους 1999, ενώ από το έτος 2005 έχει τελεστεί και στην Ι. Μ. Βαρλαάμ Μετεώρων, στη Μυτιλήνη, τα Τρίκαλα, ενώ την Τετάρτη (21/12) η εν λόγω ακολουθία θα τελεστεί και στον ι. Ναό τού Αγίου Τίτου Ηρακλείου.
Θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικό πράγμα την αναμόχλευση αυτήν και αναβίωση στη ζωή όχι μόνο τής κοινωνίας αλλά και της Εκκλησίας των παραδοσιακών μορφών τής ζωής από τόπου σε τόπο και από εποχής σε εποχή. Αυτές είναι που δίνουν την ευχάριστη πολύχρωμη ανομοιομορφία και ποικιλότητα που λειτουργεί καταλυτικά όσον αφορά στην παγκοσμιότητα. Γιατί η παγκοσμιότητα είναι λειτουργική και όχι αθροιστική. Δεν σημαίνει βαθμιαία εγκατάλειψη των υψηλών μορφωμάτων ενός συγκεκριμένου τόπου και χρόνου για χάρη μιας παγκόσμιας αχρωμίας και ομοιομορφίας. Στην παγκοσμιότητα δεν αντιτίθεται ο τόπος. αντιστρόφως, αποτελεί το ζωτικό έδαφός της. Κριτήριο είναι το κατά πόσον η «τοπικότητα» εκφράζει αυθεντικά την κοινή ανθρώπινη φύση κι εδώ την ελληνική ορθόδοξη φύση τού Έλληνα. Η εν λόγω ισορροπία μεταξύ της παγκοσμιότητας και τοπικότητας μάς προσφέρει μιαν άλλη αίσθηση, για να ατενίζουμε με σεβασμό τις τοπικές θρησκευτικές και λοιπές παραδόσεις των άλλων λαών και να ανακαλύπτουμε το παγκόσμιο νόημα, το οποίο κρύβουν στην ιδιομορφία τους. Όταν είμεθα αυθεντικοί, λέγει ο Αναστάσιος Γιαννουλάτος, ως ανθρώπινα πρόσωπα, οργανικώς ενταγμένα στον τόπο μας, είμεθα και «παγκόσμιοι».
Στην προχθεσινή βυζαντινή ακολουθία εντυπωσίασε αφενός το πλήθος των πιστών που γέμισε ασφυκτικά την εκκλησία των Τεσσάρων Μαρτύρων, όσο και ο βαθυνούστατος λόγος τού Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγενίου, ο οποίος έδωσε στο θεοφιλές πλήρωμα τής Εκκλησίας μιαν εξαιρετικά αξιόλογη ενημέρωση γύρω από τη σημασία τού εν λόγω βυζαντινού τελετουργικού, ως μιας καλής ευκαιρίας για πνευματική περισυλλογή, προσευχή και προετοιμασία εορτασμού τής μεγάλης Δεσποτικής Εορτής των Χριστουγέννων.
Θα θέλαμε, τέλος, να συμπληρώσουμε ότι, πέραν των ανωτέρω, η ιερή αυτή ακολουθία υπήρξε μια, πραγματικά, εξαιρετική ακουστική πνευματική πανδαισία για τους πιστούς που την παρακολούθησαν και αυτό χάρη στους δυο άριστα καταρτισμένους βυζαντινούς χορούς που απέδωσαν τους ύμνους. τη «Βυζαντινή Χορωδία τού Δήμου Ηρακλείου», με διευθυντή τον κ. Εμμανουήλ Σουργιαδάκη και τη ρεθεμνιώτικη «Χορωδία παραδοσιακής Μουσικής “Παύλος Βλαστός”, με διευθυντή τον κ. Αντώνη Μιχελουδάκη και με τη χοροστασία τού Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγενίου.
Ο παρορμητικός ενθουσιασμός με τον οποίο αποδόθηκαν οι ύμνοι, η καλαισθησία των διανθίσεων, των εκλεπτύνσεων και των διαφόρων ποικιλμάτων, αλλά και η φανερή δεξιοτεχνία των χορωδών και των χοραρχών τους στα ελεύθερα σημεία αυτοσχεδιασμού εντυπωσίασαν ιδιαιτέρα το πολυπληθές χριστεπώνυμο πλήρωμα. Ξεχωρίσαμε το κοντάκιο τού Ρωμανού τού Μελωδού «Η Παρθένος Σήμερον» (5ου-6ου αι.), μελωδία διαχρονική, που ο χρόνος άφησε μέχρι σήμερα εντελώς αναλλοίωτη. Χωρίς δεξιοτεχνικές υπερβολές, με ελεγχόμενη αναπνοή, εντυπωσιακά σβησίματα και απόλυτη συναίσθηση τής σημασίας τού ύφους οι Χορωδοί φώτισαν και ανέδειξαν τον συγκεκριμένο, αλλά και τους λοιπούς εκκλησιαστικούς ύμνους όσο καλύτερα μπορούσαν, σε μια σπάνια ηχοχρωματική ποικιλία, σύμφωνη, πάντα, προς το κλίμα των αγίων ημερών και τις αυστηρές απαιτήσεις τής βυζαντινής σημειογραφίας.