ΝΙΚΗΣΕ ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ

ΜΑΝΟΛΗ Ι. ΚΟΥΝΟΥΠΑ

ΝΙΚΗΣΕ ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ
[Έκδοση «Γραφοτεχνική Κρήτης», Ρέθυμνο 2011, σχ. 8ο (24 Χ 17), σσ. 171+Παραρτήματα]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com/

Με τον όρο αυτοβιογραφία χαρακτηρίζουμε, συνήθως, ένα συνεχές αφηγηματικό κείμενο, στο οποίο ένας άνθρωπος καταγράφει ο ίδιος την ιστορία τής ζωής του ή ενός μόνο μέρους αυτής. Η αυτοβιογραφία, στις περισσότερες περιπτώσεις, γράφεται σε χρόνο αρκετά μεταγενέστερο από τα όσα εξιστορεί. Στην αυτοβιογραφία ανήκει και το Ημερολόγιο, στο οποίο βιογράφος είναι αυτός ο ίδιος ο αυτοβιογραφούμενος και αφορά στη συστηματική καταγραφή από ένα άτομο των πιο σημαντικών γεγονότων τής προσωπικής του ζωής. Κατά κανόνα δεν γράφεται για να δημοσιευτεί ή να διαβαστεί από άλλους πλην τού ίδιου τού συγγραφέα του. Γι’ αυτό και ειδικά χαρακτηριστικά αναγνώρισης τού ημερολογιακού είδους είναι ο προσωπικός- εξομολογητικός χαρακτήρας του, η κυριαρχία τού α΄ ρηματικού προσώπου, η αποσπασματικότητα και το γεγονός ότι στην καταγραφή είναι όλα ιδωμένα κάτω από την οπτική γωνία τού ατόμου που κρατά το ημερολόγιο.
Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά τού είδους ανευρίσκουμε πλουσίως στο βιβλίο που γνώρισε πρόσφατα το φως τής δημοσιότητας με τον εντυπωσιακό και πρωτότυπο τίτλο «Νίκησε δυο φορές το θάνατο», τού συνταξ. οδοντιάτρου και λογοτέχνη κ. Μανόλη Ι. Κούνουπα, ώστε να μπορούμε να το κατατάξουμε στο είδος αυτό τής ημερολογιακής αυτοβιογραφίας.
Στο Ημερολόγιό του ο αυτοβιογραφούμενος Παντελής Σαββάκης καταγράφει βήμα προς βήμα, με έναν χαρισματικό ερασιτεχνισμό που συναρπάζει τον αναγνώστη, την καθημερινή του ζωή, την οποία διηγείται με εξαιρετική στωικότητα και απρόσμενη ωριμότητα παρά το νεαρότατο τής ηλικίας του, ήταν μόλις είκοσι χρονών! Το ημερολόγιό του καθίσταται, στη συνέχεια, μια αποκάλυψη με τη φωνή ενός νέου, που ενσωματώνει μέσα της τη φρίκη και τα δεινά τού πολέμου και αποκορυφώνεται στην έκφραση όλου τού πατριωτικού και αντιπολεμικού μένους τής ψυχής του. Θα ήταν ευχής έργο η διάσωση Ημερολογίων τού είδους αυτού, που είναι αυτή ίδια η ιστορία τού τόπου μας γραμμένη σε πρώτο χέρι, αυθεντική, γνήσια, καθαρή από ανθρώπους που έζησαν και βίωσαν «στο πετσί» τους την ανατριχίλα και την αποστροφή των γεγονότων- πβ., στο σημείο αυτό, και το γνωστό Ημερολόγιο τής Γερμανοεβραίας έφηβης Άννας Φράνκ, αυτήν την de profundis (εκ βαθέων) αποκάλυψη με τη φωνή ενός παιδιού, που ενσωματώνει τη αποτροπιασμό τού φασισμού περισσότερο από οποιοδήποτε στοιχείο τής Νυρεμβέργης (Jan Romein).
Έτσι και το «Νίκησε δυο φορές το θάνατο» αποβαίνει το εκφραστικό µέσο µιας νεωτερικής αντίληψης τού πολέµου και τής υποκειµενικής έκφρασης τής πραγµατικότητας. ∆εν πρόκειται εδώ για την ηρωική μόνο διάσταση τού πολέµου, αλλά για µια πραγµατικότητα φρικιαστική, έτσι, ακριβώς, όπως βιώνεται από τον ανθυπολοχαγό Παντελή Σαββάκη και καταγράφεται στο ηµερολόγιό του, σύμφωνα, θεωρώ, με τον τρόπο και του λοχία Κωστούλα στη «Ζωή εν Τάφω» τού Μυριβήλη.
Είναι η φρίκη τής ανθρωποσφαγής των χαρακωµάτων, οι άθλιες συνθήκες πείνας, κρύου και μαρτυρίου. Το αντιπολεµικό µήνυµα τού έργου αναδεικνύεται µέσα από την ωµότητα τής ρεαλιστικής περιγραφής που χρησιµοποιεί τη αποστροφή και τον θάνατο ως µέσον απώθησης που εξισώνει όλους τους ανθρώπους, φίλους και εχθρούς, κάτω από το βάρος τής συντριβής τής ανθρώπινης ύπαρξης.
Η αυθεντικότητα τής πρώτης ύλης, το βάρος τής προσωπικής εµπειρίας και η αντιπολεµική ιδεολογική φόρτιση προσδίδουν στη γραφή την αµεσότητα τού ρεαλισµού. Ο ήρωας άλλοτε εκθέτει πλήρη σχέδια δράσης, στρατηγικής και αντιμετώπισης τού εχθρού, άλλοτε σού μεταφέρει τον ενθουσιασμό και τη χαρά τής επιτυχούς έκβασης των επιχειρήσεων και άλλοτε την πικρή γεύση και την παγωμάρα τού θανάτου. Η εσωτερικευµένη, όμως, πραγματικότητα επιτρέπει, κάποτε, λυρικές εξάρσεις και έντονη συναισθηµατική φόρτιση. Ο ρεαλισµός τού Σαββάκη παραμένει λυρικός χωρίς να αναιρείται ούτε η αυθεντικότητα τής πραγματικής έντασης τού πολέμου, ούτε και η εσωτερικευµένη βίωσή του. Φρικιαστικές σκηνές αιχμαλωσίας- Ιταλοί να αυτομολούν και να αυτοπαραδίδονται στους Έλληνες- πείνας και απαισιοδοξίας εναλλάσσονται ξαφνικά με σκηνές δύναμης, αισιοδοξίας, βαθιάς επιθυμίας για ζωή και χαράς αναστάσιμης. Άλλωστε, µμοναδική διέξοδος από τον παραλογισμό τού πολέμου είναι η αγάπη για τη ζωή και η ερωτική έλξη για τον άνθρωπο και το φυσικό του περιβάλλον. Σκηνές αλτρουισμού και καλοκαγαθίας από εντελώς άγνωστους και, συχνά, άλλης εθνικότητας ανθρώπους (Μανταλένα, ένας φύλακας Άγγελος) καταμαρτυρούν ότι η αγάπη και η καλοσύνη έχουν διεθνή γλώσσα. Η πολύ συγκεκριμένη και πολύ τραυματική εμπειρία τού πολέμου αρχικά υποδεικνύει τη δύναµη τής φύσης, ως φυσικής ανάγκης επιβίωσης. Αργότερα, όμως, καταλήγει σε έναν οικουµενικό ανθρωπισµό, που ποτίζεται από τους ίδιους τους ανθρώπους- ήρωες τού έργου, την αξιοπρέπειά τους και την πνευματική τους ελευθερία.
Βλέπουμε, περαιτέρω, και διδασκόμαστε από το παράδειγμα τού ήρωα πως οι εξαιρετικές καταστάσεις και δυσκολίες τής ζωής καθίστανται στον άνθρωπο δύναμη, δημιουργώντας του αντιστάσεις και ικανότητα στο μυαλό να σκέφτεται γόνιμα και δημιουργικά και να επιζητεί τη βοήθεια τού Θεού, εκδαπανώντας στο έπακρον όλα τα ανεξάντλητα αποθέματα των δυνάμεων τής ψυχής του. Και καλύτερη µαρτυρία γι’ αυτό δεν µπορεί να είναι παρά αυτή η προσωπική τού ήρωα Παντελή Σαββάκη αγάπη για τη ζωή, για τον άνθρωπο, που παραµένει, άλλωστε, ο συνεκτικός ιστός τής σκέψης του και ολόκληρου τού έργου του στην εξελικτική του πορεία και μαρτυρία. Αυτό, εξάλλου, είναι που τον έκανε να νικήσει δυο φορές τον θάνατο και μετά από επανειλημμένες μεταπτώσεις σε καταστάσεις ψυχικής ανεπάρκειας και αδυναμίας ο ήρωας να επανέρχεται και πάλι με όλη τη δύναμη τής ψυχής και την αμετάθετη αποφασιστικότητά του να βγει, και πάλι, νικητής στη ζωή και τον θάνατο. «Ήμουν, σημειώνει σε κάποιο σημείο των σημειώσεών του, καλά στο ηθικό μου και παρακαλούσα το Θεό, να μη χάσω τα λογικά μου. Όλα μου φαίνονταν σαν να ζούσα ένα εφιαλτικό όνειρο. Δεν μπορούσα να καταλάβω πώς βρέθηκα σ’ αυτό το άθλιο άντρο, πώς περνούσα, πώς πέρασα όλες αυτές τις ατέλειωτες φοβερές νύχτες χωρίς να τρελαθώ, απομονωμένος από τον έξω κόσμο, χωρίς να ξέρω αν είναι ημέρα ή νύχτα, χωρίς καμιά μα καμιά επικοινωνία». Δεν άφησε η ατέρμονη αγάπη του για τη ζωή ούτε στιγμή την απογοήτευση να φωλιάσει μέσα του και να τον καταβάλει, αλλά μονίμως η ψυχή του φωτιζόταν από τη δύναμη τής θέλησης, της υπομονής και τής ελπίδας. Δεν άφησε ούτε στιγμή τη σκέψη του να θολώσει, μπροστά σε αναπάντεχα περιστατικά και εξελίξεις και ήταν το μέγεθος τού εκάστοτε αναφαινόμενου προβλήματος που κινούσε τις δυνάμεις τής ψυχής. Έχουμε ένα μοναδικό παράδειγμα θάρρους και ευψυχίας για τους νέους μας, που, για τον λόγο αυτόν, πρέπει το εν λόγω βιβλίο να φθάσει στα χέρια τους και να το διαβάσουν. Έχουν πολλά, μα πολλά να ωφεληθούν!
Ο κ. Μανόλης Κούνουπας κατάφερε στο βιβλίο του αυτό και ζωντάνεψε σε ένα σημαντικό για τα νεοελληνικά γράμματα έργο- ύμνο στη ζωή και την ειρήνη τις παραπάνω μνήμες- σημειώσεις τού Παντελή Σαββάκη από τα χαρακώματα τού Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μιλάει με τη φωνή του- ή, καλύτερα, με τα χειρόγραφά του.
Η μετατροπή τους σε αφηγηματικό λόγο από την πένα τού κ. Μανόλη Κούνουπα έγινε κατά τον αριστοτεχνικότερο τρόπο. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί πρόσωπα, στήνει σκηνικά δράσης και γενικά φωτίζει την αφήγησή του με ποικίλες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες. Ασήμαντα γεγονότα ο συγγραφέας τα παρουσιάζει συνοπτικά, με την συμπύκνωση τού χρόνου, ενώ σε αυτά που τα θεωρεί περισσότερο σημαντικά εστιάζει επιτυχώς με την παράταση τής χρονικής διάρκειας. Δεν περιορίζεται στην περιγραφή των γεγονότων, αλλά τα παρουσιάζει όλοζώντανα σαν να ξετυλίγονται μπροστά στα μάτια μας. Συμμετέχει, πράγματι, σε αυτά ενεργά βιώνοντας το πρωτότυπο κείμενο τού αυτοβιογράφου του και συμμετέχοντας σε αυτό ως πρωταγωνιστής ή ως αυτόπτης μάρτυρας. Αυτοβιογράφος- συγγραφέας μιλούν στην ίδια γλώσσα και στο κείμενο επιτυχώς επικρατεί το α΄ ρηματικό πρόσωπο τού πρωτότυπου κειμένου. Πετυχαίνει ομαλή μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο, προκαλεί αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με τεχνητές επιβραδύνσεις τής δράσης, όταν και όπου χρειάζονται, ενώ με την καλλιέπεια και κομψότητα τού λόγου τού προσφέρει γενναιόδωρα την αισθητική απόλαυση.
Ο κ. Μανόλης Κούνουπας είναι άξιος τού «δικαίου επαίνου» αλλά και τής αγάπης όλων των Ρεθεμνιωτών και γι’ αυτό το νέο πόνημά του, που αποτελεί, τώντις, περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για τον τόπο μας. Στη συγγραφή του αυτήν προχώρησε, γιατί γνωρίζει πολύ καλά ότι ο άνθρωπος σε κάθε περίοδο τής ιστορικής του πορείας είναι φως και γι’ αυτό πρέπει να φωτίζει και να φωτίζεται και να διδάσκει ορθά τους μεταγενεστέρους. Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον ακούραστο φίλο και δόκιμο συγγραφέα τής πόλης μας και τού ευχόμαστε ο Θεός να τού χαρίζει δύναμη και υγεία, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των "ρεθεμνιώτικων Γραμμάτων", στα οποία η μέχρι σήμερα συμβολή του είναι τόσο μεγάλη και ουσιαστική.