11. Α Σ Ω Μ Α Τ Ο Σ ( Β΄ Μ Ε Ρ Ο Σ )

ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ
ΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

11. Α Σ Ω Μ Α Τ Ο Σ
( Β΄ Μ Ε Ρ Ο Σ )

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com

Στον όσιο Νικόλαο τον Κουρταλιώτη
θείον τής Λάμπης βλάστημα και Ασωμάτου αγαλλίαμα, και
Στον Μελχισεδέκ Τσουδερό, ηγούμενο τής Ι. Μονής Πρέβελη,
λαμπρό αγωνιστή και δραστήριο μέλος τής Φιλικής Εταιρείας.


Φυσικές ομορφιές τού χωριού

Το Κουρταλιώτικο Φαράγγι- Το Μοναστήρι τού Πρέβελη- Η ρωμαϊκή γέφυρα
Εντυπωσιακή περιγραφή τού Κουρταλιώτικου φαραγγιού [1] , μήκους δύο περίπου χιλιομέτρων- μας κάνει επίσημος περιηγητής τής Κρήτης, στα 1873, ο τότε διάδοχος τού γερμανικού δουκάτου Σαξ- Μάινιγκεν και αργότερα αντιβασιλέας Βερνάδος (1851- 1926). Ο Βερνάδος συγκρίνει το Κουρταλιώτικο φαράγγι με αυτό τής Σαμαριάς και βρίσκει τη δύναμη τής εικόνας του περισσότερο εντυπωσιακή(!). Ο ίδιος προσωπικά, λέγει, ποτέ δεν είχε ξαναδεί τοπίο τόσο δυνατό και πρωτότυπο..., ενώ ένας από τους συνοδοιπόρους του, που γνώριζε καλά την Ελβετία, έλεγε ότι η χαράδρα αυτή, το Κουρταλιώτικο φαράγγι, μπορούσε να συγκριθεί μόνο με αυτήν που βρίσκεται μεταξύ Andermatt και Amsteg τής Ελβετίας. Ανύπαρκτος, τότε και ένας έστω στοιχειώδης δρόμος επί τού φαραγγιού έκανε το φαράγγι ιδιαίτερα δύσκολο στην προσπέλασή του, ώστε χρειάστηκαν ο Βερνάδος και η συνοδεία του μιαν ολόκληρη ώρα για να το περάσουν. Και ήταν τότε που ξέσπασε όλη η συνοδεία τού υψηλού επισκέπτη τής περιοχής σε φωνές ενθουσιασμού καταγοητευμένοι από το ασύγκριτο θέαμα…
Στη συνέχεια αναφέρεται με συντομία στο μοναστήρι τού Πρέβελη, το οποίο χαρακτηρίζει μισοερειπωμένο και κρυμμένο μέσα σε δέντρα και θάμνους και στη ρωμαϊκή γέφυρα (ασφαλώς αυτήν τού Μεγάλου ποταμού), που άπλωνε το τόξο της πάνω από ένα ρυάκι με καθαρό νερό.
Σε όλα αυτά τα αξιοθαύμαστα ο Βερνάδος ανακαλύπτει μια μίξη θαυμαστή, μια εικόνα με στοιχεία από την Ελβετία, την Ιταλία και την Ανατολή που δημιουργούσαν στον οδοιπόρο συνεχείς εκπλήξεις και το δίλημμα τι να δει και τι να πρωτοθαυμάσει στην περιοχή αυτήν [2] .

Οικογένειες τού χωριού
Κυριότερες οικογένειες τού χωριού είναι οι: Σουμπασάκηδες, Γεωργουλάκηδες, Γκαλονάκηδες, Παπαδάκηδες, Φραγκιαδάκηδες, Καλλέργηδες, Σταυριανάκηδες.

Εκκλησίες τού χωριού
Βυζαντινοί ναοί τού χωριού είναι οι Άγιοι Ασώματοι, που- όπως έχουμε ήδη αναφέρει- έδωσαν το όνομά τους στο χωριό [3]. Ο ναός είναι μικρών διαστάσεων (5,30Χ2,60) και βρίσκεται μέσα στον οικισμό. Στην κόγχη τού ιερού διακρίνονται αγιογραφίες κάτω από τον ασβέστη. Άλλος ναός είναι αυτός τού Αγίου Ιωάννη (του Προδρόμου), ανατολικά τού χωριού, στην τοποθεσία «Ταλιεράδω», κοντά στο Φραττιανό φαράγγι. Διασώζονται αρκετές τοιχογραφίες, όπως στην κόγχη τού ιερού δυο από τους τέσσερις Ιεράρχες, στο αέτωμα- πάνω από την κόγχη τού ιερού- το Άγιο Μανδήλιο, και στο ανατολικό άκρο τής καμάρας η Ανάληψη. Στον βόρειο τοίχο τού κυρίως ναού διακρίνονται σκηνές από τη ζωή τού Αγίου Ιωάννη τού Προδρόμου, ιδιαίτερα δε η γέννηση αυτού. Στο νότιο τοίχο εικονίζεται η Γέννηση, η Βαϊοφόρος και ίχνη άλλων τοιχογραφιών κάτω από άλατα [4] .
Εκτός των παραπάνω ναών, και αυτού τού οσίου Νικολάου, στο Φαράγγι, στο χωριό ανήκουν και οι ι. ναοί τής αγίας Άννας, του αγίου Ιωάννου τού Πρασιώνη (λένε από κάποιον μοναχό που καταγόταν από τον Πρασέ), του αγίου Γεωργίου και της Μεταμορφώσεως τού Σωτήρα, στη θέση, επίσης, Ταλιεράδω.

Συμμετοχή των κατοίκων στους Αγώνες τού Έθνους
Ουσιαστικότερη προσφορά των κατοίκων τού χωριού υπήρξε η βοήθειά τους, στα χρόνια τής Κατοχής, στη φυγάδευση Ελλήνων και συμμάχων αντιστασιακών μέσω τής Λίμνης τού Πρέβελη, όπου, ως γνωστόν, προσέγγιζαν τα υποβρύχια των συμμάχων. Όμως, οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν αυτό το σημείο φυγάδευσης και στις αρχές Αυγούστου τού 1941 κατέλαβαν την περιοχή και δυσκόλεψαν την κατάσταση.

Προϊόντα τού χωριού- ασχολίες των κατοίκων
Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Το χωριό παράγει πολλά χαρούπια, λάδι, κτηνοτροφικά και λίγα κηπευτικά.

Σπηλαιολογικός πλούτος
Τέλος, από τον σπηλαιολογικό πλούτο τού χωριού σημειώνουμε το χαρακτηριστικό σπήλαιο Σκορδόσπηλια, που την ονομασία του οφείλει σε κάποιο φυτό που μοιάζει με σκόρδο και φύεται στη ζώνη εισόδου τού σπηλαίου, τον Κυνηγόσπηλιο, του Τρύπη το Σπηλιάρι και τον Ηγουμενόσπηλιο, όπου απομονώθηκε γύρω στο 1810 ο ηγούμενος Μακάριος, της μονής τού Πρέβελη, ύστερα από δική του επιθυμία και όπου διέμεναν κατά τις επαναστατικές περιόδους οι ασθενείς τής Ι. Μ. Πρέβελη ή σε ειρηνικές περιόδους απομόνωναν, κυρίως, τους λεπρούς μοναχούς. Υπάρχει τέτοια παράδοση για απομόνωση σε αυτό το σπήλαιο λεπρού ηγουμένου, απ’ όπου και το όνομα. Τέλος, τα σπήλαια με τις ωραίες παραδόσεις, όπως τσ’ Αλεπούς την Τρύπα, που λέγεται ότι έβαλαν ένα κόκορα και βγήκε στις Ατσιπάδες και, τέλος, το σπήλαιο Αγιοθέσι, με παράδοση διαμονής σε αυτό του Αγίου Νικολάου του Κουρταλιώτη (1η Σεπτ.). Σε αυτό, μάλιστα, το τελευταίο σπήλαιο η λαϊκή ευσέβεια δείχνει ακόμα και τους λάκκους που σχηματίστηκαν από τα γόνατα του προσευχόμενου Αγίου.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Το όνομά του αποδίδεται στους ήχους που μοιάζουν με κούρταλα (κρόταλα), όταν στο φαράγγι φυσάει δυνατός άνεμος.
[2]. Βλ. την περιγραφή αυτήν των εντυπώσεων τού Γερμανού πρίγκιπα Βερνάδου στον Γ. Π. Εκκεκάκη, «Οι εντυπώσεις ενός Γερμανού πρίγκιπα από το Ρέθυμνο τού 1873», εφημ. Ρεθεμνιώτικα Νέα τής 26/27 Αυγούστου 2006. Όπως δηλώνει, πηγή του είναι μια δημοσίευση τού κειμένου, σε μετάφραση τού Χανιώτη Καθηγητή και Ακαδημαϊκού Ιωάννη Καλλιτσουνάκη (1878- 1966), από τον «Κρητικό Αστέρα» τού 1907.
[3]. Ασώματος, όπου ναός των Ασωμάτων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Εδώ το α- είναι στερητικό, και σημαίνει αυτόν που δεν έχει σώμα, όπως οι άγγελοι. Πρβλ. και Α-ν-άβυσσος [Κων. Αμάντου, Τοπωνυμικά Σύμμεικτα, Αθηνά 22 (1910),195].
[4]. Θεοδ. Στ. Πελαντάκη, Βυζαντινοί Ναοί τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ν. Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1973, 16.