(ΧΩΡΙΟ ΚΡΥΑ ΒΡΥΣΗ)
Εικ. Γενική άποψη της Κρύας ΒρύσηςΤο σημερινό μικροτοπωνύμιο "Αγιος Γεώργιος Κάτω Κέρας" αφορά σε παλαιό μακροτοπωνύμιο, διαλυθέντος οικισμού της κοινότητας Κρύας Βρύσης, επαρχίας Αγίου Βασιλείου, που αποτελούσε ίδιο χωριό με την ονομασία "Κάτω Κέρας". Τον εν λόγω οικισμό (του οποίου ίχνη παρατηρούνται και σήμερα) μελετούμε κυρίως ονοματολογικά, αφού τα λοιπά περί αυτού στοιχεία είναι εξαιρετικά περιορισμένα {βλ. Ευαγγελίας Μπαλτά- Mustafa Oguz, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου, σελ. 491, όπου αναφέρονται τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων του οικισμού [Ανυφαντήδες (2 οικογένειες), Βαρούχες (3 οικογένειες), Αρκολέοι κ.λπ., οι καλλιεργούμενες γαίες (57, 5 τσερίπια), 12 ελαιόδενδρα κ.λπ., ενώ σημειώνεται, περαιτέρω, ότι το χωριό το έτος 1659 πλήρωνε φόρο πέντε χαράτζια, καθώς επίσης και φόρο καφτανίου}.
Το όνομα του οικισμού
Ο Κρυοβρυσανός καθηγητής μας (στα γυμνασιακά μας χρόνια) κ. Μιχ. Ε. Σκούληκας (Γέροντες, Κάτω Κέρας, Κρύα Βρύση, Τρεις Ιστορικοί Κρητικοί Οικισμοί, Αθήνα 1997, 9) σημειώνει ότι η λέξη «κέρας» του μακροτοπωνυμίου σήμαινε το σημείο συμβολής δύο ποταμών, εν προκειμένω- για τον Κάτω Κέρα- του Κρυοβρυσανού ρυακιού με τον Ακουμιανό ποταμό.
Την άποψή μας, που είναι εντελώς διαφορετική αυτής του κ. Σκούληκα, παραθέτουμε αμέσως παρακάτω. Από ονοματολογικής, λοιπόν, άποψης, όσον αφορά στο επίρρημα "Κάτω", του μακροτοπωνυμίου «Κάτω Κέρας», ασφαλώς και αποδίδει τη θέση στην οποία βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου- με τον οποίο σταθερά συνεκφέρεται σήμερα- στα κάτω, τα χαμηλά, δηλαδή, σε σχέση με το χωριό, μέρη (πβ. και το συχνότατα απαντώμενο τοπωνύμιο Κάτω ή Πάνω Κερά, σε σχέση με την Παναγία). Όσο για την άλλη της προσωνυμίας του Αγίου λέξη, "Κέρα(ς)", πιστεύω ότι πρόκειται για σπάνια περίπτωση κατά την οποία το επίθετο "Κυρία", που αποδίδεται, ένεκεν σεβασμού, κατεξοχήν στη Θεοτόκο, άλλαξε πρόσωπο και προσάφθηκε εδώ και στον άι- Γιώργη, έναν, επίσης, κατεξοχήν σεβαστό και αγαπημένο Άγιο του λαού της ελληνικής υπαίθρου, που τον θεωρεί ως τον «θεό της στάνης και των ποιμένων» και του οποίου η εορτή συμπίπτει με τις ημέρες του Πάσχα, κατά τις οποίες ο ποιμενικός κόσμος ιδιαίτερα εορτάζει και πανηγυρίζει.
Έτσι, θεωρώ ότι από αρχικό θηλυκό Κυρία> Κυρά> Κερά ο απλός πιστός λαός μας δημιούργησε και αρσενικό "Κέρας", με αναβιβασμό του τόνου στην παραλήγουσα- και μετάταξή του, για τη δημιουργία του αρσενικού γένους, σε πρωτόκλιτο αρσενικό- και το απέδωσε και στον άγιο Γεώργιο, στον οποίο, φυσικά, εξαρχής δεν ανήκε, γιατί αρχικά, στην εν λόγω περιοχή, υπήρχε η λατρεία- στο ίδιο ή σε διαφορετικό ναΰδριο της περιοχής - της Παναγιάς της Κεράς. Κάτι τέτοιο, βέβαια, δεν διασώζεται στη μνήμη της επιτόπιας παράδοσης, αποδεικνύεται όμως από τη μελέτη του τοπωνυμικού και ονοματολογικού χάρτη της περιοχής, όπως θα δείξουμε αμέσως παρακάτω και συμβαίνει πολύ συχνά στο χώρο της Ορθοδοξίας και όχι μόνο. Στο σημείο αυτό διαθέτω πρόσφατο- από προσωπική μου έρευνα και εμπειρία- παράδειγμα, την περίπτωση της Ι. Μονής του Σωτήρος, Κουμπέ, Ρεθύμνου, που, ενώ επί Ενετοκρατίας, με βεβαιότητα, στη Μονή υπήρχε λατρεία του αγίου Ιωάννου του Ερημίτου (απ’ όπου και το όνομα, κατά τα χρόνια της Ενετοκρατίας, του παρακείμενου σε αυτήν ακρωτηρίου San Zuanne), αυτό, στους χρόνους μας, ξεχάστηκε παντελώς και ο νεότερος Ιδρυτής της Μονής Νέστωρ Βασσάλος καθιέρωσε νέα λατρεία του Σωτήρος Χριστού [Παπαδάκης Κωστής Ηλ., Η Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος Χριστού, Κουμπέ, Ρεθύμνου και ο νεότερος Ιδρυτής της Νέστωρ Ι. Βασσάλος (στο τυπογραφείο)].
Από κάποια στιγμή, λοιπόν, και πέρα- και αυτό θα πρέπει να συνέβη, σύμφωνα με τις πηγές, από τα μέσα μέχρι και τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας- η λατρεία της Παναγίας, για κάποιο λόγο, ξεχάστηκε και εξαλλάχθηκε σε λατρεία του αγίου Γεωργίου. Την προσαγόρευσή της, όμως, Κερά, που ο λαός την είχε συνηθίσει από τότε που απευθυνόταν στη λατρεία της Παναγιάς της Κεράς τη συνέχισε στο πρόσωπο, πια, του αγίου Γεωργίου, αναβιβάζοντας τον τόνο στην παραλήγουσα και διαμορφώνοντάς την σε «Κέρας», προς δήλωση του αρσενικού.
Η άποψή μας αυτή, εκτός από τη θεολογική- με όσα, μέχρι στιγμής, σημειώσαμε- έχει και εδραία ονοματολογική στήριξή, με όσα θα σημειώσουμε περαιτέρω. ονοματολογικά, λοιπόν, παντού, όπου και αν συναντήσαμε το όνομα του εν λόγω χωριού, κατά τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας και κατά τα πρώτα της Τουρκοκρατίας, για τα οποία υπάρχουν πληροφορίες, παντού το εν λόγω μακροτοπωνύμιο μάς παραδίδεται ως Κάτω Κε(υ)ρά και ουδέποτε ως Κάτω Κέρας και η παρατήρηση αυτή έρχεται, θεωρούμε, αρωγός και συνεπίκουρος στην παραπάνω άποψή μας, που ερείδεται στη θεολογική, κυρίως, απεικόνιση του εν λόγω τοπωνυμίου. Έτσι,
1. Αναφέρεται στην επαρχία Αγίου Βασιλείου το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ173) ως Kattochier(r)a (Κάτω Κερά) με 51 κατοίκους.
2. στα ύστερα της Ενετοκρατίας χρόνια (3 Φεβρουαρίου 1645), σε πράξη «διακανονισμού χρέους», ο ευγενής κρητικός Γεωργιλάς Σαγκουϊνάτσος και η αδελφή του Όρσα, κληρονόμοι της μητέρας τους Φραντζούς, αποφασίζουν να εξοφλήσουν το χρέος της προς τον ευγενή κρητικό Ιάκωβο Σαγκουϊνάτσο Ρόζα δίνοντάς του προς προσωρινή εκμετάλλευση όλες τις περιουσίες που τα εν λόγω αδέλφια είχαν στα χωριά Κισσό, Βουιδομεργιό και Κάτω Κερά (Γιάννη Μιχ. Γρυντάκη, Μαρίνος Αρκολέος, Ο τελευταίος νοτάριος της Δυτικής Κρήτης, Πρωτόκολλο1643-1646, Ρέθυμνο 2003, πράξη 180, σ. 248).
3. Στα έγγραφα του Ιεροδικείου Ρεθύμνης (17ος- 18ος αι.) σε απογραφή οικιών των χωριών της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, στις 10 Ιανουαρίου του 1659, παρά την Κρύα Βρύση, απογράφεται και χωριό Κάτω Κερά, με πέντε σπίτια [Παπιομύτογλου Γιάννη Ζ. (Επιμέλεια), Έγγραφα Ιεροδικείου Ρεθύμνης 17ος- 18ος αι., Οι μεταφράσεις τού «Βήματος» Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1995, έγγρ. 64, σ. 72].
4. στους «Απογραφικούς Πίνακες της Κρήτης» (Τουρκική απογραφή του έτους 1659), του Νικ. Σταυρινίδου [Κρητικά Χρονικά ΚΒ΄ (1970), 127], το μακροτοπωνύμιο αναγράφεται ως «Κάτω Κερά» με 5 οικίες.
5. Η ίδια απογραφή (1659), στις «Μεταφράσεις Τουρκικών Ιστορικών Εγγράφων» [Κρητικά Χρονικά ΚΒ΄ (1970), 127], το αποδίδει εσφαλμένα ως Κάτω Κερέ με πέντε σπίτια, που, όμως, και πάλι απηχεί σαφώς εκκλησία της Παναγίας Κεράς (Κερά>Κερέ), ενώ σε δεύτερο πίνακα της ίδιας απογραφής αναγράφεται σωστά ως «Κάτω Κερά» (Ό.π., 117).
6. στο προσφάτως εκδοθέν Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου (Ευαγγελίας Μπαλτά- Mustafa Oguz, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2007, 491) το μακροτοπωνύμιο αναγράφεται καθαρά ως Κάτω Κυρά (Katokira) (!) και μεταφράζεται από τη σχολιάστρια ως Κάτω Κερά, οικισμός στην Κρύα Βρύση, του δήμου Λάμπης.
Οπότε, μετά από όλα αυτά θεωρούμε με βεβαιότητα ότι το εν λόγω μακροτοπωνύμιο σαφώς παραπέμπει σε Παναγιά Κερά, που θα λατρευόταν στο εν λόγω χωριό κατά τον 16ο – 17ο αιώνα, ανεξάρτητα ή και παράλληλα με τον άι- Γιώργη, του οποίου το σημερινό όνομα με το εξαιρετικά σπάνιο προσωνύμιο «Κέρας», διασώζει και συνεχίζει την είδηση αυτήν των παραπάνω έξι πηγών. Η ορθότητα της γραφής (Κάτω Κερά) βεβαιώνεται από την πολλαπλότητα της αναφοράς του τοπωνυμίου στις παραπάνω πηγές, που σε όλες υπάρχει απόλυτη συμφωνία και ταύτιση απόδοσής του στον τύπο του θηλυκού «Κερά».
Βέβαια, το τοπωνύμιο Κάτω Κερά προϋποθέτει και αντίστοιχο τοπωνύμιο Πάνω Κερά, χωρίς, πάντως, αυτό να είναι απόλυτα απαραίτητο, αν και μόνη η θέση του ναϋδρίου διασφαλίζει την εν λόγω προσαγόρευση. Προσπάθησα με ντόπιους, γνώστες της εν λόγω περιοχής, να εντοπίσω και ταυτίσω τον ναό που θα μπορούσε να είχε το χαρακτηριστικό της υψομετρικής διαφοράς, για να έχει το όνομα Πάνω Κερά. Τέτοια εκκλησία υπάρχει στις Μέλαμπες, αλλά η Παναγία η Κερά των Ακουμίων (Ζωοδόχου Πηγής) έχει όλα τα ζητούμενα χαρακτηριστικά και η απόσταση είναι εξαιρετικά μικρή και περιουσίες διαθέτουν οι Ακουμιανοί στον Κάτω Κέρα, ώστε να δικαιολογηθεί μια τέτοια ταύτιση αυτή (ευχαριστώ τον Κρυοβρυσανό φίλο και συνάδελφο κ. Γιώργο Μαυρουτσουπάκη, για τη βοήθειά του στην προσπάθειά μου αυτήν).
Πέραν της παραπάνω περίπτωσης, απόδοσης του προσωνυμίου Κυ(ε)ρά και σε άνδρα Άγιο, την ίδια προσωνυμία ο λαός έχει δώσει και σε άλλους Αγίους, που τους θεωρεί ιδιαίτερα σεβαστούς. Έτσι, δυο φορές στην επαρχία Αγίου Βασιλείου (στη Μύρθιο και στα Σελλιά) ο απλός πιστός λαός, πέραν της Θεοτόκου, την ίδια προσωνυμία επεκτείνει και στην αγία Άννα, τη μητέρα της Θεοτόκου, την οποία, επίσης, αποκαλεί «Κερά». Επίσης, Νέα Κυρά επιγράφεται σε πίνακα του Εμμ. Τζάνε Μπουνιαλή, του 17ου αιώνα, η Παναγία η Αθηνιώτισσα, σε αντιδιαστολή με την Παλαιά Κυρά της Αθήνας, τη θεά Αθηνά. Αλλά "Αγιά Κυουρά" (δηλαδή Κυρά>Κιουρά) συναντήσαμε και στη νήσο Πάτμο να αποκαλούν και την αγία Ματρώνη τη Χιοπολίτισσα (μνήμη της: 20 Οκτωβρίου), σε ένδειξη, και εδώ, του απεριόριστου σεβασμού τον οποίο η γύρω στη Χίο νησιωτική περιοχή απονέμει στη συγκεκριμένη Αγία.
Μετά από αυτά μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο άγιος Γεώργιος στην Κρύα Βρύση είναι η μοναδική περίπτωση στην Ορθοδοξία που ο απλός λαός προσήψε το προσφώνημα «Κέρας» και σε άρρενα άγιο, και η σπανιότατη αυτή περίπτωση συνέβη, επαναλαμβάνω, γιατί ο λαός το είχε έτοιμο από προηγούμενη λατρεία της Παναγίας και το χρησιμοποίησε απλώς αναβιβάζοντας τον τόνο από τη λήγουσα στην παραλήγουσα και μετατάσσοντάς το, για τη δημιουργία του αρσενικού γένους, από τα πρωτόκλιτα θηλυκά στην κλίση των πρωτόκλιτων αρσενικών. και είναι αυτό που δημιούργησε τόσο προβληματισμό και δυσκολία σε όσους ασχολήθηκαν με την ετυμολόγησή του.
Ο Κρυοβρυσανός καθηγητής μας (στα γυμνασιακά μας χρόνια) κ. Μιχ. Ε. Σκούληκας (Γέροντες, Κάτω Κέρας, Κρύα Βρύση, Τρεις Ιστορικοί Κρητικοί Οικισμοί, Αθήνα 1997, 9) σημειώνει ότι η λέξη «κέρας» του μακροτοπωνυμίου σήμαινε το σημείο συμβολής δύο ποταμών, εν προκειμένω- για τον Κάτω Κέρα- του Κρυοβρυσανού ρυακιού με τον Ακουμιανό ποταμό.
Την άποψή μας, που είναι εντελώς διαφορετική αυτής του κ. Σκούληκα, παραθέτουμε αμέσως παρακάτω. Από ονοματολογικής, λοιπόν, άποψης, όσον αφορά στο επίρρημα "Κάτω", του μακροτοπωνυμίου «Κάτω Κέρας», ασφαλώς και αποδίδει τη θέση στην οποία βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου- με τον οποίο σταθερά συνεκφέρεται σήμερα- στα κάτω, τα χαμηλά, δηλαδή, σε σχέση με το χωριό, μέρη (πβ. και το συχνότατα απαντώμενο τοπωνύμιο Κάτω ή Πάνω Κερά, σε σχέση με την Παναγία). Όσο για την άλλη της προσωνυμίας του Αγίου λέξη, "Κέρα(ς)", πιστεύω ότι πρόκειται για σπάνια περίπτωση κατά την οποία το επίθετο "Κυρία", που αποδίδεται, ένεκεν σεβασμού, κατεξοχήν στη Θεοτόκο, άλλαξε πρόσωπο και προσάφθηκε εδώ και στον άι- Γιώργη, έναν, επίσης, κατεξοχήν σεβαστό και αγαπημένο Άγιο του λαού της ελληνικής υπαίθρου, που τον θεωρεί ως τον «θεό της στάνης και των ποιμένων» και του οποίου η εορτή συμπίπτει με τις ημέρες του Πάσχα, κατά τις οποίες ο ποιμενικός κόσμος ιδιαίτερα εορτάζει και πανηγυρίζει.
Έτσι, θεωρώ ότι από αρχικό θηλυκό Κυρία> Κυρά> Κερά ο απλός πιστός λαός μας δημιούργησε και αρσενικό "Κέρας", με αναβιβασμό του τόνου στην παραλήγουσα- και μετάταξή του, για τη δημιουργία του αρσενικού γένους, σε πρωτόκλιτο αρσενικό- και το απέδωσε και στον άγιο Γεώργιο, στον οποίο, φυσικά, εξαρχής δεν ανήκε, γιατί αρχικά, στην εν λόγω περιοχή, υπήρχε η λατρεία- στο ίδιο ή σε διαφορετικό ναΰδριο της περιοχής - της Παναγιάς της Κεράς. Κάτι τέτοιο, βέβαια, δεν διασώζεται στη μνήμη της επιτόπιας παράδοσης, αποδεικνύεται όμως από τη μελέτη του τοπωνυμικού και ονοματολογικού χάρτη της περιοχής, όπως θα δείξουμε αμέσως παρακάτω και συμβαίνει πολύ συχνά στο χώρο της Ορθοδοξίας και όχι μόνο. Στο σημείο αυτό διαθέτω πρόσφατο- από προσωπική μου έρευνα και εμπειρία- παράδειγμα, την περίπτωση της Ι. Μονής του Σωτήρος, Κουμπέ, Ρεθύμνου, που, ενώ επί Ενετοκρατίας, με βεβαιότητα, στη Μονή υπήρχε λατρεία του αγίου Ιωάννου του Ερημίτου (απ’ όπου και το όνομα, κατά τα χρόνια της Ενετοκρατίας, του παρακείμενου σε αυτήν ακρωτηρίου San Zuanne), αυτό, στους χρόνους μας, ξεχάστηκε παντελώς και ο νεότερος Ιδρυτής της Μονής Νέστωρ Βασσάλος καθιέρωσε νέα λατρεία του Σωτήρος Χριστού [Παπαδάκης Κωστής Ηλ., Η Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος Χριστού, Κουμπέ, Ρεθύμνου και ο νεότερος Ιδρυτής της Νέστωρ Ι. Βασσάλος (στο τυπογραφείο)].
Από κάποια στιγμή, λοιπόν, και πέρα- και αυτό θα πρέπει να συνέβη, σύμφωνα με τις πηγές, από τα μέσα μέχρι και τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας- η λατρεία της Παναγίας, για κάποιο λόγο, ξεχάστηκε και εξαλλάχθηκε σε λατρεία του αγίου Γεωργίου. Την προσαγόρευσή της, όμως, Κερά, που ο λαός την είχε συνηθίσει από τότε που απευθυνόταν στη λατρεία της Παναγιάς της Κεράς τη συνέχισε στο πρόσωπο, πια, του αγίου Γεωργίου, αναβιβάζοντας τον τόνο στην παραλήγουσα και διαμορφώνοντάς την σε «Κέρας», προς δήλωση του αρσενικού.
Η άποψή μας αυτή, εκτός από τη θεολογική- με όσα, μέχρι στιγμής, σημειώσαμε- έχει και εδραία ονοματολογική στήριξή, με όσα θα σημειώσουμε περαιτέρω. ονοματολογικά, λοιπόν, παντού, όπου και αν συναντήσαμε το όνομα του εν λόγω χωριού, κατά τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας και κατά τα πρώτα της Τουρκοκρατίας, για τα οποία υπάρχουν πληροφορίες, παντού το εν λόγω μακροτοπωνύμιο μάς παραδίδεται ως Κάτω Κε(υ)ρά και ουδέποτε ως Κάτω Κέρας και η παρατήρηση αυτή έρχεται, θεωρούμε, αρωγός και συνεπίκουρος στην παραπάνω άποψή μας, που ερείδεται στη θεολογική, κυρίως, απεικόνιση του εν λόγω τοπωνυμίου. Έτσι,
1. Αναφέρεται στην επαρχία Αγίου Βασιλείου το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ173) ως Kattochier(r)a (Κάτω Κερά) με 51 κατοίκους.
2. στα ύστερα της Ενετοκρατίας χρόνια (3 Φεβρουαρίου 1645), σε πράξη «διακανονισμού χρέους», ο ευγενής κρητικός Γεωργιλάς Σαγκουϊνάτσος και η αδελφή του Όρσα, κληρονόμοι της μητέρας τους Φραντζούς, αποφασίζουν να εξοφλήσουν το χρέος της προς τον ευγενή κρητικό Ιάκωβο Σαγκουϊνάτσο Ρόζα δίνοντάς του προς προσωρινή εκμετάλλευση όλες τις περιουσίες που τα εν λόγω αδέλφια είχαν στα χωριά Κισσό, Βουιδομεργιό και Κάτω Κερά (Γιάννη Μιχ. Γρυντάκη, Μαρίνος Αρκολέος, Ο τελευταίος νοτάριος της Δυτικής Κρήτης, Πρωτόκολλο1643-1646, Ρέθυμνο 2003, πράξη 180, σ. 248).
3. Στα έγγραφα του Ιεροδικείου Ρεθύμνης (17ος- 18ος αι.) σε απογραφή οικιών των χωριών της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, στις 10 Ιανουαρίου του 1659, παρά την Κρύα Βρύση, απογράφεται και χωριό Κάτω Κερά, με πέντε σπίτια [Παπιομύτογλου Γιάννη Ζ. (Επιμέλεια), Έγγραφα Ιεροδικείου Ρεθύμνης 17ος- 18ος αι., Οι μεταφράσεις τού «Βήματος» Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1995, έγγρ. 64, σ. 72].
4. στους «Απογραφικούς Πίνακες της Κρήτης» (Τουρκική απογραφή του έτους 1659), του Νικ. Σταυρινίδου [Κρητικά Χρονικά ΚΒ΄ (1970), 127], το μακροτοπωνύμιο αναγράφεται ως «Κάτω Κερά» με 5 οικίες.
5. Η ίδια απογραφή (1659), στις «Μεταφράσεις Τουρκικών Ιστορικών Εγγράφων» [Κρητικά Χρονικά ΚΒ΄ (1970), 127], το αποδίδει εσφαλμένα ως Κάτω Κερέ με πέντε σπίτια, που, όμως, και πάλι απηχεί σαφώς εκκλησία της Παναγίας Κεράς (Κερά>Κερέ), ενώ σε δεύτερο πίνακα της ίδιας απογραφής αναγράφεται σωστά ως «Κάτω Κερά» (Ό.π., 117).
6. στο προσφάτως εκδοθέν Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου (Ευαγγελίας Μπαλτά- Mustafa Oguz, Το Οθωμανικό Κτηματολόγιο του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2007, 491) το μακροτοπωνύμιο αναγράφεται καθαρά ως Κάτω Κυρά (Katokira) (!) και μεταφράζεται από τη σχολιάστρια ως Κάτω Κερά, οικισμός στην Κρύα Βρύση, του δήμου Λάμπης.
Οπότε, μετά από όλα αυτά θεωρούμε με βεβαιότητα ότι το εν λόγω μακροτοπωνύμιο σαφώς παραπέμπει σε Παναγιά Κερά, που θα λατρευόταν στο εν λόγω χωριό κατά τον 16ο – 17ο αιώνα, ανεξάρτητα ή και παράλληλα με τον άι- Γιώργη, του οποίου το σημερινό όνομα με το εξαιρετικά σπάνιο προσωνύμιο «Κέρας», διασώζει και συνεχίζει την είδηση αυτήν των παραπάνω έξι πηγών. Η ορθότητα της γραφής (Κάτω Κερά) βεβαιώνεται από την πολλαπλότητα της αναφοράς του τοπωνυμίου στις παραπάνω πηγές, που σε όλες υπάρχει απόλυτη συμφωνία και ταύτιση απόδοσής του στον τύπο του θηλυκού «Κερά».
Βέβαια, το τοπωνύμιο Κάτω Κερά προϋποθέτει και αντίστοιχο τοπωνύμιο Πάνω Κερά, χωρίς, πάντως, αυτό να είναι απόλυτα απαραίτητο, αν και μόνη η θέση του ναϋδρίου διασφαλίζει την εν λόγω προσαγόρευση. Προσπάθησα με ντόπιους, γνώστες της εν λόγω περιοχής, να εντοπίσω και ταυτίσω τον ναό που θα μπορούσε να είχε το χαρακτηριστικό της υψομετρικής διαφοράς, για να έχει το όνομα Πάνω Κερά. Τέτοια εκκλησία υπάρχει στις Μέλαμπες, αλλά η Παναγία η Κερά των Ακουμίων (Ζωοδόχου Πηγής) έχει όλα τα ζητούμενα χαρακτηριστικά και η απόσταση είναι εξαιρετικά μικρή και περιουσίες διαθέτουν οι Ακουμιανοί στον Κάτω Κέρα, ώστε να δικαιολογηθεί μια τέτοια ταύτιση αυτή (ευχαριστώ τον Κρυοβρυσανό φίλο και συνάδελφο κ. Γιώργο Μαυρουτσουπάκη, για τη βοήθειά του στην προσπάθειά μου αυτήν).
Πέραν της παραπάνω περίπτωσης, απόδοσης του προσωνυμίου Κυ(ε)ρά και σε άνδρα Άγιο, την ίδια προσωνυμία ο λαός έχει δώσει και σε άλλους Αγίους, που τους θεωρεί ιδιαίτερα σεβαστούς. Έτσι, δυο φορές στην επαρχία Αγίου Βασιλείου (στη Μύρθιο και στα Σελλιά) ο απλός πιστός λαός, πέραν της Θεοτόκου, την ίδια προσωνυμία επεκτείνει και στην αγία Άννα, τη μητέρα της Θεοτόκου, την οποία, επίσης, αποκαλεί «Κερά». Επίσης, Νέα Κυρά επιγράφεται σε πίνακα του Εμμ. Τζάνε Μπουνιαλή, του 17ου αιώνα, η Παναγία η Αθηνιώτισσα, σε αντιδιαστολή με την Παλαιά Κυρά της Αθήνας, τη θεά Αθηνά. Αλλά "Αγιά Κυουρά" (δηλαδή Κυρά>Κιουρά) συναντήσαμε και στη νήσο Πάτμο να αποκαλούν και την αγία Ματρώνη τη Χιοπολίτισσα (μνήμη της: 20 Οκτωβρίου), σε ένδειξη, και εδώ, του απεριόριστου σεβασμού τον οποίο η γύρω στη Χίο νησιωτική περιοχή απονέμει στη συγκεκριμένη Αγία.
Μετά από αυτά μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο άγιος Γεώργιος στην Κρύα Βρύση είναι η μοναδική περίπτωση στην Ορθοδοξία που ο απλός λαός προσήψε το προσφώνημα «Κέρας» και σε άρρενα άγιο, και η σπανιότατη αυτή περίπτωση συνέβη, επαναλαμβάνω, γιατί ο λαός το είχε έτοιμο από προηγούμενη λατρεία της Παναγίας και το χρησιμοποίησε απλώς αναβιβάζοντας τον τόνο από τη λήγουσα στην παραλήγουσα και μετατάσσοντάς το, για τη δημιουργία του αρσενικού γένους, από τα πρωτόκλιτα θηλυκά στην κλίση των πρωτόκλιτων αρσενικών. και είναι αυτό που δημιούργησε τόσο προβληματισμό και δυσκολία σε όσους ασχολήθηκαν με την ετυμολόγησή του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου