ΟΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ- ΦΩΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ

ΧΡΙΣΤΟΥ Ι. ΜΑΚΡΗ

ΟΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ
στα φαράγγια τού Κουρταλιώτη, του Κοτσυφού και
Ο ΠΗΓΑΔΟΜΥΛΟΣ
τού Δήμου Φοίνικα Ρεθύμνης στην Κρήτη
[ΑΘΗΝΑ 2007, σχ. 8ο (24Χ17), σσ. 144]
Σύντομη αναφορά και στην έκδοση τού Δήμου Ρεθύμνης
ΟΙ ΦΩΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ
(τρεις διαλέξεις)
[Εκδόσεις ΓΡΑΦΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗΣ, ΡΕΘΕΜΝΟΣ 2009, σχ. 4ο (29Χ21), σσ. 95]


ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com


Ο κ. Χρίστος Μακρής είναι πολύ γνωστός στην πόλη μας από τις πολύπλευρες δραστηριότητες και συγγραφικές του επιδόσεις. Ως έκτακτος, δηλαδή άμισθος επιμελητής Αρχαιοτήτων τού νομού Ρεθύμνης (1959-1967), προστάτευσε αποτελεσματικά τους αρχαιολογικούς χώρους, ανακάλυψε πολλούς άλλους άγνωστους μέχρι τότε και εμπλούτισε το Μουσείο Ρεθύμνου με σπουδαίες κινητές αρχαιότητες.
Αργότερα, είχε τη χαρά να εξερευνήσει και δημοσιεύσει πρώτος το σπήλαιο του Γερανίου και έδωσε μεγάλους αγώνες για τη διάσωσή του με τη μετακίνηση του δρόμου εκεί που τον ξέρουμε σήμερα. Διέσωσε και πάλι κατά τη διάνοιξη τού εθνικού δρόμου και δημοσίευσε το σπήλαιο τού Μπαλί, ενώ είναι γνωστοί και οι αγώνες του για τη διάσωση και του σπηλαίου τού Πρίνου.
Ο κ. Χρίστος Μακρής κατέχεται από ένα ευγενικό πάθος διάσωσης κάθε κινητής και ακίνητης αρχαιότητας. Είναι, κοντά σε αυτά, γνωστός ο αγώνας του για τη διάσωση τής παλιάς πόλης τού Ρεθύμνου μέσω τριών εμπνευσμένων ιστορικών ομιλιών του, κατά τα μεταβατικά έτη 1968- 69, όταν ο εκσυγχρονισμός απειλούσε την παράδοση και ο εκμοντερνισμός οδηγούσε τον πολιτισμό σε αφανισμό. Τη σωτήρια παρέμβαση των ημερών εκείνων εκφράζει με τρόπο θαυμάσιο ο Δήμαρχος Ρεθύμνου κ. Γιώργης Μαρινάκης στην έκδοση των τριών αυτών ομιλιών από τον Δήμο Ρεθύμνου με τον παραβολικό- αλληγορικό τίτλο «Οι φωνές από το μέλλον των παιδιών μας- Τρεις διαλέξεις» και με την επιμέλεια τού φίλου Χάρη Στρατιδάκη.
Γράφει, λοιπόν, προλογίζοντας το έργο ο κ. Δήμαρχος: «Οι εμπνευσμένες ομιλίες τού κ. Χρίστου Μακρή ουσιαστικά αποτέλεσαν το εφαλτήριο για τη συσπείρωση όλων των υγιών δυνάμεων τής εποχής εκείνης στην κατεύθυνση της σωτηρίας τής Παλιάς Πόλης. Με λογικά επιχειρήματα, με στατιστικά και συγκριτικά στοιχεία από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, αλλά, κυρίως, με όραμα, ευαισθησία και αληθινή αγάπη για την πόλη μας, ο Χρίστος Μακρής άνοιξε ένα διάπλατο παράθυρο στο μέλλον, καθιστώντας όλους τους ρεθεμνιώτες κοινωνούς σ’ έναν αγώνα που για τον ίδιο αποτελούσε ιερό καθήκον….Εκεί που οι περισσότεροι έβλεπαν άψυχες πέτρες από το παρελθόν, που ορθώνονταν ως εμπόδια για τον εκσυγχρονισμό τής πόλης, ο Χρ. Μακρής έβλεπε ζωή. Τη ζωή που συναντήθηκε με το πέρασμα των λαών στο Ρέθυμνο, και δημιούργησε αυτό το μοναδικής ομορφιάς και σπουδαιότητας πολιτισμικό μωσαϊκό, για το οποίο σήμερα όλοι υπερηφανευόμαστε».
Το ίδιο ευγενικό πάθος καθοδήγησε τον κ. Χρίστο Μακρή σε έναν παρόμοιο αγώνα διάσωσης τη φορά αυτήν μνημείων τής περιοχής καταγωγής τού, τού δήμου Φοίνικα τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου. Στο εξαίρετο πόνημά του «Το φαράγγι τού Κοτσυφού» (β΄ έκδοση) ο κ. Μακρής κάνει συνοπτική αναφορά και στους υδρόμυλους τού συγκεκριμένου φαραγγιού. Πλήν, όμως, για το ενδιαφέρον αυτό θέμα- όπως εισαγωγικά στο εν λόγω βιβλίο του διαλαμβάνει- σκόπευε να απασχολούνταν, κάποτε, εκτενέστερα, με άλλη αυτοτελή πια εργασία του, που έμελλε, πέραν των νερόμυλων τού Κοτσυφού, να περιλάμβανε και τους νερόμυλους τού Κουρταλιώτικου φαραγγιού, που υδροδοτούνταν από τα νερά τού Μεγάλου ποταμού, καθώς και τον λεγόμενο Πηγαδόμυλο, που υδροδοτούνταν από τα νερά τού Μονοπλάτανου και κυρίως τού Φοινικιά. Και η προαγγελμένη αυτή εργασία του κ. Μακρή σήμερα έχει γίνει πραγματικότητα με το παρουσιαζόμενο με το σημείωμά μας αυτό βιβλίο, ένα έργο μεγάλης λαογραφικής αλλ’ εν πολλοίς και τοπωνυμικής σημασίας, όπου ο συγγραφέας κάνει λόγο για πράγματα εγκαταλελειμμένα από πολλές δεκαετίες, για ρασές, μύλους, νερόμυλους και ρασόμυλους, που με πρωτόγονες μεθόδους οι άνθρωποι τής περιοχής άλεθαν τα σιτηρά τους και επεξεργάζονταν τη ρασέ. Παραθέτει, περαιτέρω, ένα πλουσιότατο φωτογραφικό υλικό σκίτσων και φωτογραφιών των εν λόγω μύλων και των εξαρτημάτων – οργάνων τους με την ονοματολογία τους πράγματα που θα είχαν διά παντός εξαφανισθεί με τον θάνατο και των τελευταίων- προβεβηκυίας, πλέον, ηλικίας- μυλωνάδων που μόνοι γνωρίζουν τις λεπτομέρειες της κάθε εγκατάστασης.
Στο βιβλίο τού κ. Μακρή γίνεται λεπτομερής εξωτερική και εσωτερική καταγραφή και φωτογράφηση των νερόμυλων τού Μεγάλου Ποταμού (Πάνω Μύλος, Κάτω Μύλος και Παλιόμυλος), των νερόμυλων τού φαραγγιού τού Κοτσυφού (Μοναστηριακός Μύλος, Παπά Μύλος, Χατζή Μύλος, Αλμπάνη Μύλος, Μύλος τής Κακαριανής, καθώς και ο λεγόμενος Πηγαδόμυλος, τού Δήμου Φοίνικα. Εννέα συνολικά μύλοι που ανήκουν στην ενιαία γεωγραφική ενότητα της Γιαλιάς τού σημερινού δήμου Φοίνικα.
Ο συγγραφέας προτείνει τη διάσωση των εννέα αυτών μύλων και την αναπαλαίωσή τους με τη βοήθεια σε τούτο των εναπομεινάντων μυλωνάδων, που έχουν σαφή γνώση των λεπτομερειών τής κάθε εγκατάστασης, ώστε να καταστεί δυνατή μια γνήσια και αυθεντική ανάδειξη τής αισθητικής, ιστορικής, αρχιτεκτονικής και τουριστικής τους αξίας. Αναμενόμενο αποτέλεσμα θα είναι, ασφαλώς, η τουριστική τους εκμετάλλευση με ό,τι καλό και επωφελές ήθελε προκύψει για τον φτωχό και εγκαταλελειμμένο δήμο τού Φοίνικα. Υπάρχει ακόμα καιρός και σε κάθε προσπάθεια διάσωσης μνημείων δίδεται, πάντα, μια τελευταία ευκαιρία και για τους νερόμυλους τού Κουρταλιώτη και τού Κοτσυφού αυτή είναι η τελευταία, που, σε καμιά περίπτωση, δεν πρέπει να την αφήσουμε να χαθεί.
Στην κατακλείδα τού σημειώματός μας αυτού αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι το βιβλίο αυτό αποτελεί προϊόν παρότρυνσης τού Άγγλου ερευνητή των μύλων κ. Michael Harverson και παράλληλη έμμεση παρακίνηση τού αείμνηστου φίλου και συντοπίτη τού συγγράφεα Ανδρέα Παπαδάκη. Το γεγονός ότι ένας ξένος ερευνητής ενδιαφερόταν για τους μύλους και τα μνημεία μας, ενώ εμείς τα παραδίδουμε στο έλεος τού φθοροποιού χρόνου και της απάνθρωπης προόδου, έκανε τον συγγραφέα να αισθανθεί άσχημα και να πάρει την απόφασή του. Αξίζει περαιτέρω να σημειώσουμε ότι το βιβλίο αυτό αποτελεί έκδοση, και μάλιστα την πρώτη έκδοση!, τού «Ινστιτούτου των Ελληνικών Μύλων» (Ι.τ.Ε.Μ.), μέλους τής Διεθνούς Μυλολογικής Εταιρείας. Αξίζουν συγχαρητήρια στην κ. Μαρία Γρυπάρη, αρχιτέκτονα, που διέβλεψε και αναγνώρισε την αξία τού βιβλίου τού κ. Χρίστου Μακρή και πρότεινε την έκδοσή του από το Ινστιτούτο, υψίστη τιμή για τον Συγγραφέα αλλά και για το Ρέθυμνο, από το οποίο, όπως ήδη σημειώσαμε, γίνεται η αρχή των εκδόσεων τού εν λόγω Ινστιτούτου.
Ο κ. Χρίστος Μακρής είναι άξιος του «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας και γι’ αυτό το τελευταίο πόνημά του, που αποτελεί, δόκιμη, μπορώ να πω, περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για την Κρητική ιστοριογραφία και Λαογραφία. Το χρέος βάραινε μέσα του μέχρι σήμερα που ένιωσε βαθιά την ικανοποίηση τής προσφοράς στον τόπο του τού παρόντος πονήματός του, ως χρέους στη γενέθλια γη και την ιερή μνήμη και αγάπη των προγόνων του.