Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου» * * * Του ΓΙΩΡΓΗ ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ

 

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου»

 

 

        Του ΓΙΩΡΓΗ ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ

Πιστεύω, ότι το εν λόγω βιβλίο του καταξιωμένου συγγραφέα κι ερευνητή Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, χωρίς υπερβολή, αποτελεί την κορωνίδα των μέχρι σήμερα εκδόσεών του, όχι μόνο από πλευράς καλαισθησίας και τυπογραφικής τελειότητας, αλλά και από πλευράς ιστορικής κι ερευνητικής πληρότητας. Το βιβλίο αποτελείται συνολικά από 270 σελίδες, εκδόθηκε πρόσφατα από την Ιερή Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και τυπώθηκε από τις εγκαταστάσεις της Γραφοτεχνικής Κρήτης.

Ο συγγραφέας καταπιάνεται, ως έμπειρος πια κι εμβριθής μελετητής, στα περί τα εκκλησιαστικά και στη θεολογικού περιεχομένου συγγραφική έρευνα και με τους εκ Μελάμπων καταγόμενους Τέσσερις Νεομάρτυρες, μ’ αφορμή τη συμπλήρωση διακοσίων ετών από τη μαρτυρική τους τελείωση στο Ρέθυμνο και προστέθηκε, ως απαραίτητο συμπλήρωμα, στις λαμπρές εορταστικές εκδηλώσεις της επετείου, που έλαβαν χώρα συγχρόνως στη γενέτειρα κόμη των Αγίων, τις Μέλαμπες, αλλά και στο Ρέθυμνο, την πόλη του μαρτυρίου τους.

Η ύλη του βιβλίου επιμερίζεται σε ΙΣΤ’ κεφάλαια, στα οποία εμπεριέχονται πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για τη γενεαλογία των Αγίων, τους εξισλαμισμούς και το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού, στοιχεία τα οποία έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και από ιστορική πλευρά, δεδομένου ότι υπολογίζεται να εξισλαμίστηκε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό -ορισμένοι ιστορικοί ανεβάζουν το ποσοστό αυτό στο σαράντα τοις εκατό επί του συνολικού πληθυσμού της Κρήτης- κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.

Προσωπικά θα χώριζα την πλούσια από κάθε άποψη ύλη σε τρεις μεγάλες ενότητες. Στην πρώτη τα «Συναξαριακά – Βιογραφικά στοιχεία των Αγίων», στην οποία προστίθενται νέα στοιχεία από τα ήδη γνωστά του παρελθόντος. Στη δεύτερη με τον εντυπωσιακό υπότιτλο «Έλεγχος Ημαρτημένων» επιχειρείται με απόλυτα τεκμηριωμένο τρόπο η αναίρεση στοιχείων (εσφαλμένων γνωμών, κρίσεων και απόψεων…), όπως ο ίδιος ο συγγραφέας χαρακτηριστικά αναφέρει, και στην Τρίτη απαριθμείται το σύνολο των ναών εντός και εκτός του Ν. Ρεθύμνης προς τιμήν των Αγίων, η απεικόνιση των Αγίων από διάφορους αγιογράφους, καθώς και η υμνογραφία και η ακολουθία τους.

Τέλος, στο κεφάλαιο ΙΕ΄ με τον υπότιτλο «Γενικά συμπεράσματα», και στην στ΄ παράγραφό του, ο συγγραφέας δεν διστάζει να καταθέσει, ως όφειλε να πράξει, την άποψή του για τον γρίφο της Κάρας του 4^ου Μάρτυρος και επί λέξη καταλήγει: «…Η άποψη η αποδεχόμενη ως μόνην αλήθεια αυτό που λέγεται και στο συναξάριο των Αγίων ότι, δηλαδή, η τέταρτη κάρα δωρήθηκε από τον Επίσκοπο Ρεθύμνης Ιωαννίκιο σε έναν Ρώσο ναυτικό, που τη μετέφερε με τις δέουσες τιμές στην πατρίδα του τη Ρωσία, αλλά το που κατέληξε, στην αχανή αυτήν ήπειρο, το συναξάρι, δυστυχώς, δεν το αναφέρει και, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει εκ των υστέρων, το θέμα δεν έχει καταστεί δυνατόν, μέχρι σήμερα, να φωτισθεί περισσότερο….».

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ * * * ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ. ΣΥΝΑΞΑΡΙΑΚΑ & ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΤΩΝ- ΕΛΕΓΧΟΣ «ΗΜΑΡΤΗΜΕΝΩΝ» * υπό Δρ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη

 

 

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ*

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  

ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ.

ΣΥΝΑΞΑΡΙΑΚΑ & ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΥΤΩΝ-

 ΕΛΕΓΧΟΣ «ΗΜΑΡΤΗΜΕΝΩΝ»

 Δρ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκης

   Αναπληρωτής Καθηγητής ΠΑΕΑΚ

         PhD, MSc, MA, BA, BA.

 

Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Ρεθύμνης & Αυλοποτάμου κ. Πρόδρομε,

Σεβαστοί πατέρες,

Ευλαβείς μοναχές,

Ελλογιμώτατε κ. Πρόεδρε του Ακαδ. Συμβουλίου της ΠΑΕΑΚ

Εντιμολογιώτατοι Άρχοντες, ελλογιμώτατοι κ. Καθηγητές,

Εκλεκτή ομήγυρη,

      Αισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά που βρίσκομαι για ακόμη μία φορά στη φιλόξενη αγκαλιά της Ιεράς Μητροπόλεώς σας, Σεβασμιώτατε, και ευγνωμονώ για την όντως τιμητική πρόσκληση, να παρουσιάσω το βιβλίο του εκλεκτού συναδέλφου κ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, τον οποίο επίσης ευχαριστώ, για τον καλό λόγο και την πρόταση.

Το στιβαρό πόνημα του κ. Παπαδάκη, το οποίο έχουμε στα χέρια μας, μάς ωθεί αβίαστα στις ακόλουθες  δύο παραδοχές: Πρώτον, ότι η διερεύνηση όσων αφορούν στους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου[1] δεν είναι εύκολη υπόθεση. Aπαιτεί «γεγυμνασμένα αισθητήρια»[2], διεισδυτική ματιά και ενδελεχή έρευνα, προκειμένου να αναδειχθούν όλες οι πτυχές που τους αφορούν. Δεύτερον, ότι ο τρόπος παρουσίασης των στοιχείων που προκύπτουν από την έρευνα, η αποτύπωσή τους στο χαρτί, είναι εξίσου σημαντική, εξ επόψεως αισθητικής.  Κάτω από το πνεύμα αυτό επιτρέψτε ο λόγος μου να κινηθεί σε δύο επίπεδα: αφενός στο πεδίο της αισθητικής της έκδοσης και αφετέρου στο ίδιο το περιεχόμενο του βιβλίου. Μια έκδοση η οποία υστερεί σε επίπεδο καλαισθησίας, είναι δυνατόν να αδικήσει το περιεχόμενο, τον ίδιο το συγγραφέα και το αντίστροφο. Η πρώτη εικόνα, η πρώτη επαφή του αναγνώστη με το «όχημα του λόγου» είναι σημαντική, ως προς τις εντυπώσεις, μέχρι να διαπιστώσει κάποιος τη στιβαρότητα του περιεχομένου. 

       Το βιβλίο του αγαπητού συναδέλφου Κωστή Ηλ. Παπαδάκη  «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου. Συναξαριακά & Βιογραφικά στοιχεία Αυτών – έλεγχος ημαρτημένων», εκδίδεται με αφορμή τα 200 χρόνια από τη μαρτυρική τελείωση των Νεομαρτύρων Μανουήλ, Αγγελή, Γεωργίου & Νικολάου, από την Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, με την υποστήριξη του Επίσημου Δελτίου της Εκκλησίας της Κρήτης «Απόστολος Τίτος» και είναι διαστάσεων  27 Χ 16,5 εκ., ενώ αριθμεί 270 σελίδες.

Το πόνημα του κ. Παπαδάκη για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες συνδυάζει την καλαισθησία και τη μεγαλοπρέπεια, με την επιστημονική στιβαρότητα και τη σαφήνεια ως προς τα τελικά συμπεράσματα. Τα παραπάνω επιτυγχάνονται με τα ακόλουθα:

       α.  Το καλαίσθητο πορφυρό εξώφυλλο, το οποίο οδηγεί τη σκέψη μας στο μαρτύριο του αίματος των Τεσσάρων Νεομαρτύρων. Σε αυτό αποτυπώνεται σε μορφή υδατογραφήματος ο ιερός ναός των αγίων, όπως είναι σήμερα, ενώ ευκρινώς καταχωρίζεται στο κέντρο του άνω διαζώματος η παλαιότερη γνωστή φορητή εικόνα των Νεομαρτύρων, ποίημα του Ιωάννου Φραγκόπουλου του Ζακυνθίου, του 1836, η οποία φυλάσσεται στο Μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, εδώ στο Ρέθυμνο.

β. Τη στοχευμένη αξιοποίηση και εναλλαγή των γραμματοσειρών της δεξιοκλινούς και ρέουσας στο χαρτί Anaktoria με την κομψότητα που διέπει την Alfios, οι οποίες διευκολύνουν την ανάγνωση και, ως «οχήματα του λόγου», καθιστούν εύληπτο το μήνυμα του κειμένου στον αναγνώστη. Επιπροσθέτως, η χρήση του πολυτονικού συστήματος προσδίδει στιβαρότητα και μεγαλοπρέπεια στο κείμενο και προσιδιάζει με το εκκλησιαστικό περιεχόμενο του βιβλίου.

γ. Τους ερυθρούς τίτλους των κεφαλαίων και τους μπλε υπότιτλους, τους καλαίσθητους  σελιδοδείκτες με τους Αγίους και τον προσεγμένο εικονογραφικό διάκοσμο, που καθιστούν διακριτά τα κεφάλαια και εύκολα αναγνωρίσιμα.

δ. Το μεγάλο αριθμό, 128 εικόνων, ιστορικών τεκμηρίων και φωτογραφιών (αρχιερέων, κληρικών, ναών και τόπων), οι οποίες παρεμβάλλονται μεταξύ των κεφαλαίων, ενοτήτων και, πέραν του διακοσμητικού τους ρόλου, κρίνονται πολυσήμαντες, καθώς στοχεύουν στα ακόλουθα:

       δα.  Επεκτείνουν τις πληροφορίες που περιέχονται στο κείμενο.

       δβ. Οπτικοποιούν έννοιες, ερμηνεύουν γεγονότα και σημαίνουν πράγματα που δε σημαίνονται εύκολα μέσω του γραπτού λόγου.

δγ.  Διευκολύνουν την ανάγνωση και

δδ. Λειτουργούν ως  μνημοτεχνικό[3] μέσο για τον αναγνώστη. 

 

Όσον αφορά στη δομή του βιβλίου, προηγείται,  το ευλογητικό προλόγισμα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Προδρόμου, ο Πρόλογος του συγγραφέα Κωστή Παπαδάκη και η Εισαγωγή. Το βιβλίο διαρθρώνεται σε 16 κεφάλαια, στα οποία εκτίθενται διαφορετικές πτυχές τού υπό διαπραγμάτευση θέματος, ενώ τεκμηριώνονται οι απόψεις του συντάκτη με 311 παραπομπές και υποσημειώσεις. Το σύγγραμμα ολοκληρώνεται με τη Βιβλιογραφία, το ευρετήριο ονομάτων, πραγμάτων και τόπων, όπως επίσης την εργογραφία του συγγραφέα.

       Ο Κωστής Παπαδάκης ερευνά τις πηγές, συνδιαλέγεται με απόψεις σύγχρονων μελετητών και, «καταγράφει με αίσθημα ευθύνης … κραδασμούς και αλλοιώσεις»,[4] -για να δανειστώ ένα στίχο από ποίημα του αοιδίμου Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας Στυλιανού Χαρκιανάκη- ελέγχοντας και διορθώνοντας τα «ημαρτημένα», δηλαδή τις άστοχες και εσφαλμένες αντιλήψεις του παρελθόντος (σ. 16)[5] επί του θέματος.  Τα κείμενα και οι ποικίλες απόψεις αποδίδονται διαβαθμισμένες, ενώ η έκθεση των επιχειρημάτων διέπεται από μεθοδικότητα, με κατάληξη σε συγκεκριμένα συμπεράσματα.  

Ο λόγος του συγγραφέα ρέει αβίαστα, χωρίς να απαντώνται εξεζητημένες φράσεις και αρχαϊσμοί. Ενίοτε το κείμενο αποκτά προφορική χροιά (βλ. σ. 138), σε μια προσπάθεια από μέρους του πομπού να έχει αμεσότερη επικοινωνία, μέσω του κειμένου, με τον δέκτη. Η γενική αίσθηση που αποκομίζει κάποιος είναι ότι ο συντάκτης του βιβλίου απευθύνεται σε ένα υποψιασμένο αναγνωστικό κοινό, το οποίο καλείται να πληροφορηθεί για τα «ημαρτημένα» (εσφαλμένα) ορισμένων ερευνητών, όπως και την ανασκευή τους, που αφορούν απόψεις για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες. 

Ο συγγραφέας προσεγγίζει στο περιεχόμενο του βιβλίου τους Αγίους Νεομάρτυρες:  Μανουήλ, Αγγελή, Γεώργιο & Νικόλαο, ως προς τις οικογενειακές τους καταβολές, την ιστορική τους πορεία, την κρυπτοχριστιανική τους στάση, τον τόπο και τρόπο τελείωσής τους, τη διακήρυξη της αγιότητας, τα εικονογραφικά, τα υμνογραφικά και τους ναούς που τους αφορούν.

Το πρώτο κεφάλαιο εστιάζει στο οικογενειακό όνομα με το οποίο φέρονται οι εκ Μελάμπων Αγίου Βασιλείου άγιοι έγγαμοι και γονείς καθώς, σύμφωνα με τις πηγές, αλλά και μεταγενέστερα κείμενα, μνημονεύονται ως Ρετζέπηδες (κατά το οθωμανικό), Βλατάκηδες (κατά το χριστιανικό), και Κουρμούληδες ως Κρυπτοχριστιανοί (βλ. σ. 24, 31), κατά τη μαρτυρία του Άγγλου περιηγητή  Robert Pashley, το 1834, αυτό το τελευταίο).

       Ως προς το ζήτημα αυτό διακρίνει κανείς την ευλαβική προσήλωση του συγγραφέα στο να συνδέσει τους Τέσσερις Νεομάρτυρες με τους Κουρμούληδες στον Κουσέ, κάτι το οποίο αξιοποιεί και κατά την αναφορά του στη σύνθεση της Α΄ Ακολουθίας (1852) και των φορητών εικόνων των Νεομαρτύρων (1850 & 1852),  με την ευλαβική χορηγία της Παρασκευής Κουρμουλοπούλας (βλ. σ. 155).  Σημειώνεται μάλιστα από τον κ. Παπαδάκη με αφορμή ένα σημείο από την Α΄ Ακολουθία των αγίων ότι: «Η σημείωση αυτή επιβεβαιώνει … και όσα εμείς έχουμε σημειώσει στο ειδικό κεφάλαιο περί συγγενικής σχέσης των Τεσσάρων Νεομαρτύρων με την ιστορική οικογένεια των κρυπτοχριστιανών Κουρμούληδων της Μεσαράς υπό την προστασία των οποίων είχαν τεθεί.» (σ. 206). Ο συγγραφέας κάνει αναφορά στις απόψεις των ιστορικού Ι. Μουρέλλου και ιστοριοδίφη Μιχάλη Παπαδάκη, (σ. 34) και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι εξ επόψεως συνειδησιακής οι Νεομάρτυρες δεν υπήρξαν μωαμεθανοί Ρετζέπηδες, όπως ήταν ευρέως γνωστοί, αλλά ήταν Βλατάκηδες, δηλαδή Έλληνες και Κουρμούληδες ως κρυπτοχριστιανοί.

       Ο Κωστής Παπαδάκης παραμένει συνεπής στις αρχές του να προσεγγίζει και να εξαντλεί ένα θέμα από όλες τις πλευρές. Κάτω από το πνεύμα αυτό, αφιερώνει στο βιβλίο του ειδικό κεφάλαιο για τους εξισλαμισμούς και το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όπως επίσης αναφέρεται στη διαφορά μεταξύ των κρυπτοχριστιανών Κυρίμηδων και Κουρμούληδων (σ. 59), στους «παράλληλους βίους» μεταξύ των τελευταίων και των Βλατάκηδων.

    Ο συγγραφέας τοποθετεί τη φανέρωση της κρυπτοχριστιανικής συνείδησης των εκ Μελάμπων αγίων μετά τη μάχη στο Κακό Ρυάκι το 1822, οπότε και πολέμησαν κατά των Τούρκων, ενώ τη σύλληψή τους περί τον Ιούλιο του 1824.

       Η συμμετοχή των Τεσσάρων Νεομαρτύρων στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821 μαρτυρείται από την τοπική παράδοση, μνημονεύεται στα συναξάρια των Αγίων και τεκμαίρεται από πιστοποιητικό του 1865 που υπεβλήθη στην εν Αθήναις Εξεταστική Επιτροπή Αγώνος από τον Ιωάννη Βλατάκη, υιό του Νεομάρτυρος Εμμανουήλ, το οποίο υπογράφουν, μεταξύ άλλων, ο Επίσκοπος Λάμπης και Σφακίων Παΐσιος (σσ. 64-65, 123-126) κληρικοί και Δημογέροντες. Η από μέρους των Νεομαρτύρων σύμπραξη στις πολεμικές συρράξεις, στο πλευρό των Ελλήνων κατά των Τούρκων, μαρτυρεί, μεταξύ άλλων, τη συνειδησιακή Ελληνο - χριστιανική τους ταυτότητα που οδήγησε στη σύλληψή τους.

      Στη διχογνωμία που επικρατεί μεταξύ των ερευνητών ως προς τον τρόπο της μαρτυρικής τελείωσης των αγίων, δι’ απαγχονισμού ή δι’ αποτομή της κεφαλής, στο σύνολό της η εκκλησιαστική -και όχι μόνο παράδοση- αποδέχεται ότι αυτή έλαβε χώρα στη «Μεγάλη Πόρτα» του Ρεθύμνου (πλατεία των Τεσσάρων Μαρτύρων), με αποτομή, στις 28/ 10 /1824, μετά από μια περίοδο φυλάκισης που υπέμειναν.

       Ο συγγραφέας απαριθμεί οκτώ τεκμήρια αγιότητας των Τεσσάρων Νεομαρτύρων (σσ. 76-83), κάποια από τα οποία λαμβάνουν χώρα μετά τη μαρτυρική τελείωσή τους, όπως το φως στον τόπο του μαρτυρίου, ενώ τα περισσότερα σχετίζονται με θαύματα προς χριστιανούς και αλλοθρήσκους, που συνδέονται με τα ιερά λείψανα, τα ενδύματα και τα μέσα βασανισμού τους.

       Τα σώματα των νεομαρτύρων ενταφιάστηκαν στη Μονή του Αγίου Γεωργίου στα Περιβόλια. Η εκταφή τους έγινε από τον επίσκοπο Ρεθύμνης Ιωαννίκιο, ενώ εσφαλμένα τοποθετείται το γεγονός ένα έτος μετά την ταφή τους, δηλαδή το 1825. Ο κ. Παπαδάκης αξιοποιώντας ιστορικά δεδομένα, την ενθρόνιση του Ρεθύμνης Ιωαννίκιου, η οποία έλαβε χώρα το 1826, όπως επίσης το εθιμικό δίκαιο, ως προς το ζήτημα της εκταφής, διορθώνει τη χρονολογία ανακομιδής των λειψάνων των Νεομαρτύρων στο 1827.

       Στο 6^ο και 7^ο κεφάλαιο του βιβλίου του ο Κωστής Παπαδάκης αναφέρεται στην «Αγιοκατάταξη» (sic) των Τεσσάρων Νεομαρτύρων, όπως επίσης στη σχετική Πατριαρχική Πράξη. Σημειώνει την άμεση διαπίστωση (αναγνώριση) της αγιότητάς τους από το εκκλησιαστικό σώμα, όπως ενδεικτικά προκύπτει από τη διανομή των ιερών λειψάνων τους στους χριστιανούς ως ευλογία, τη σύνταξη Ασματικής Ακολουθίας και την ιστόρηση της εικόνας τους, ενώ καταγράφει την άποψη του σεβαστού καθηγητή και διδασκάλου μου Θεοχάρη Δετοράκη, σύμφωνα με την οποία είχε συνταχθεί Πατριαρχική Πράξη Αγιοποιήσεώς τους κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, η οποία δεν σώζεται.  Ο κ. Παπαδάκης,  ορθώς,  κατά την άποψή μας, θεωρεί εσφαλμένη την ως άνω θέση του μακαριστού Καθηγητή Δετοράκη και αποδέχεται ως πρώτη και μοναδική Πατριαρχική Πράξη για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες εκείνη του 1977 [την υπ. αριθμ. πρωτοκ. 588/29.8.], μνημονεύοντας συγκεκριμένα εύστοχα επιχειρήματα.

       Ένα από τα ζητήματα που απασχολεί έντονα το συγγραφέα Κωστή Παπαδάκη, είναι το «ζήτημα της 4^ης κάρας» ή διαφορετικά η σύγχυση που επικρατεί ως προς τον τέταρτο εκ της χορείας, Νικόλαο, εάν δηλαδή είναι εθνομάρτυρας ή νεομάρτυρας, όπως διατείνονται ορισμένοι. Η σύγχυση που ξεκίνησε το 1834 από τον Άγγλο περιηγητή Robert Pashley με την αναφορά του σε «τρεις Κουρμούληδες» που μαρτύρησαν στο Ρέθυμνο και κορυφώθηκε με την άποψη ότι ο τέταρτος, Νικόλαος Βλατάκης, έπεσε μαχόμενος στην Ιερά Μονή Οδηγητρίας το 1828- θέση που υιοθέτησαν κάποιοι μελετητές (σ. 107)- δεν γίνεται αποδεκτή από το συγγραφέα, καθώς παρουσιάζει αδυναμία εξ επόψεως επιστημονικής και θεολογικής.

     Η διαφορετική προσέγγιση των ιστορικών δεδομένων από τους παραπάνω μελετητές για τον «εθνομάρτυρα» Νικόλαο, η οποία έχει επιπτώσεις ως προς επιμέρους πτυχές του μαρτυρίου των Τεσσάρων Νεομαρτύρων (σσ. 109-110), αλλά και ως προς το γεγονός της κατάληξης της 4^ης κάρας, ανασκευάζεται από το συγγραφέα με πειστικά επιχειρήματα και ιστορικά έγγραφα [βλ. αίτηση Μαριγώς Βλατάκη & Πιστοποιητικό Ιωάννη Βλατάκη, (σσ. 119-126)], ο οποίος, τελικά, καταλήγει ότι είναι άλλος ο εθνομάρτυρας Νικόλαος Βλατάκης της Μονής Οδηγητρίας (1828) και άλλος ο συνονόματός του Νεομάρτυρας εκ των Τεσσάρων, άποψη η οποία μας βρίσκει σύμφωνους. Ως προς την τύχη της 4^ης κάρας, αυτή αποτέλεσε δωρεά του επισκόπου Ρεθύμνης Ιωαννίκιου προς την Εκκλησία της Ρωσίας, ανεξάρτητα από όσα διατυπώθηκαν σε βιβλίο και από τον Αλκιβιάδη Μαυράκη, με αφορμή την τρίτη μετασκευή του τάφου των Αγίων, νοτιοδυτικά του ναού του Αγίου Γεωργίου Περιβολίων, το 2002, όταν ισχυρίστηκε ότι βρέθηκε η 4^η κάρα, κατά τη συλλογή των οστών.

       Στο βιβλίο που έχουμε μπροστά μας, μνημονεύεται η τότε αντίδραση και επίσημη ανακοίνωση της Ιεράς Μητροπόλεως. Με μέριμνα του αοιδίμου Μητροπολίτη Ανθίμου Συριανού, ανατέθηκε σε αρχαιολόγους  και ειδικούς επιστήμονες η χρονολόγηση των ανευρεθέντων οστών, με τους τελευταίους να αποφαίνονται ότι δεν ανήκουν στους Αγίους, σε αντίθεση με τους τάφους. Συνεπώς, όπως καταχωρίζεται στο εδώ παρουσιαζόμενο βιβλίο, η 4^η κάρα μεταφέρθηκε στη Ρωσία κατά την ανακομιδή των λειψάνων των Νεομαρτύρων το 1827, έστω κι αν η Εκκλησία της Μόσχας δεν μπόρεσε να επιβεβαιώσει την ευστάθεια της συγκεκριμένης εκδοχής, όταν ρωτήθηκε με επίσημη επιστολή από τον Ρεθύμνης Τίτο Συλλιγαρδάκη (σ. 135),πριν από χρόνια.

       Η τιμή των Αγίων εκφράζεται ενδεικτικά από το πλήρωμα της Εκκλησίας, με τους ακόλουθους τρόπους, πέραν της θέσπισης εορτών και της τιμής των ιερών λειψάνων: με την ιστόρηση της εικόνας τους, τη σύνταξη Ασματικής Ακολουθίας και την ανέγερση ιερών ναών προς τιμήν τους. Τα πεδία αυτά έρχεται να καλύψει στα τελευταία του κεφάλαια το βιβλίο του κ. Παπαδάκη.

Η εικονογράφηση των Τεσσάρων Νεομαρτύρων και επιμέρους πτυχές της, αποτελούν το αντικείμενο του 12^ου κεφαλαίου του πονήματος, όπου απαριθμούνται 14 παλαιότερες, όπως και νεότερες φορητές εικόνες των αγίων, αρχής γενομένης από την παλαιότερη, εκείνη του Ιωάννου Φραγκόπουλου του Ζακυνθίου, του 1836, που φυλάσσεται στον Μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, εδώ, στην πόλη του Ρεθύμνου.

Ο κ. Παπαδάκης εστιάζει σε δύο ζητήματα όσον αφορά στην εικονογράφηση των Τεσσάρων Νεομαρτύρων. Το πρώτο συνδέεται με την απεικόνιση του Νεομάρτυρος Γεωργίου με κομμένο το αριστερό του χέρι. Σε κάποιες φορητές φέρεται να απουσιάζει το δεξί, ενώ σε κάποιες άλλες σημειώνεται ο Αγγελής ή ο Μανουήλ να είναι χωρίς άνω άκρο, αντί του Γεωργίου (σ. 163). Η συγκεκριμένη απεικόνιση έχει ιστορικά ερείσματα και συνδέεται με μια προσπάθεια από μέρους του αγίου να κατευνάσει τα πνεύματα σε μια φιλονικία, οπότε δέχτηκε την αποτομή της χείρας (σ. 149). Ο συγγραφέας του βιβλίου εκφράζει ξεκάθαρα τη διαφωνία του ως προς την αναπαράσταση των αγίων με σωματικά ελαττώματα, σημειώνοντας, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: «η αναπαράσταση των Αγίων με σωματικά ελαττώματα που τυχόν είχαν κατά τον επίγειο βίο τους, είναι εσφαλμένη προσέγγιση  της εν ζωή πραγματικότητας ενός Αγίου, τόσο από θεολογική όσο και από αγιογραφική άποψη και δεν παρατηρείται ποτέ στην καθαρά Βυζαντινή Αγιογραφία.» (σ. 166) και αλλού σημειώνει: «Ο πνευματικός, ο αγιασμένος άνθρωπος δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται να παριστάνεται ‘λειψός’ και ατελής στο σώμα, με ένα μάτι, με ένα αυτί ή με ένα χέρι.» (σ. 166) « ένας Άγιος πρέπει να ζωγραφίζεται στις εικόνες του ακέραιος και ολοκληρωμένος, γιατί μια εικόνα αποβλέπει να μας παρουσιάσει αυτήν, ακριβώς, την ‘τελειοποιημένη’ και ‘ολοκληρωμένη’ προπτωτική του κατάσταση.» (σσ. 165-166).

Στο κεφάλαιο της εικονογραφίας των Τεσσάρων Νεομαρτύρων ελέγχεται επίσης από το συγγραφέα ως ιστορικά ανακριβής, ως προς τη συναξαριακή παράδοση, η θεώρηση του Αντωνίου Χανιωτάκη ως του προσώπου που ενταφίασε τους αγίους, όπως απεικονίζεται στην εικόνα του αγιογράφου Μαρίνου Γ. Νικηφόρου του 1859, που βρίσκεται στο ναό του αγίου Γεωργίου Περιβολίων.

       Ο κ. Παπαδάκης αναφέρεται σε ιδιαίτερο κεφάλαιο σε ναούς, παρεκκλήσια και κλίτη ναών αφιερωμένα στους Τέσσερις Νεομάρτυρες, εντός και εκτός Κρήτης, με έμφαση στην διαχρονική πορεία του ιερού ναού τους, εδώ που βρισκόμαστε σήμερα.

       Το στιβαρό πόνημα του συγγραφέα ολοκληρώνεται με σημαντικές πληροφορίες ως προς τις Ασματικές Ακολουθίες που συντάχτηκαν για τους Αγίους, αρχής γενομένης από εκείνη του 1852, η οποία ήταν η πρώτη. Γίνεται επίσης αναφορά σε αρχαιότερους και νεότερους υμνογράφους τους, ενώ στο βιβλίο καταχωρίζονται υμνογραφικά (Ακολουθία και Παρακλητικός Κανόνας) προς τους Τέσσερις Νεομάρτυρες, ποίημα του οσίου Γερασίμου του Μικραγιαννανίτου.

       Σεβασμιώτατε,

       Σεβαστοί πατέρες,

Ευλαβείς μοναχές,

       Εκλεκτή ομήγυρη,

Το βιβλίο του κ. Κωστή Παπαδάκη που έχουμε στα χέρια μας, είναι ένα αξιομνημόνευτο έργο και είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για τους μελετητές των Τεσσάρων Νεομαρτύρων στο μέλλον. Το διακρίνουν η σφαιρικότητα ως προς την προσέγγιση του θέματος, η στιβαρότητα σε επίπεδο επιστημονικής τεκμηρίωσης και η καλαισθησία ως προς την έκδοση. Ανεξάρτητα από το βαθμό που κάποιος συντάσσεται με τις απόψεις που διατυπώνει ο συγγραφέας, ή υιοθετεί μια διαφορετική προσέγγιση, οφείλει να αναγνωρίσει την εργώδη προσπάθεια του κ. Παπαδάκη, να μας δώσει ένα κείμενο υψηλής στάθμης και επιστημονικότητας, σε ένα εύληπτο και καλαίσθητο σώμα.

Για όσα εν συντομία σημειώθηκαν παραπάνω, ευχαριστούμε το συγγραφέα Κωστή Παπαδάκη που μας κατέστησε κοινωνούς των σκέψεων, των προβληματισμών και των απόψεών του όσον αφορά στους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου, που μάς δίνει αφορμή να διευρύνουμε τους πνευματικούς μας ορίζοντες, να διδαχθούμε από την επιμέλεια και μεθοδικότητα του εγχειρήματος, να εμβαθύνουμε σε επίπεδο έρευνας. Ευγνωμοσύνη οφείλουμε και προς εσάς, Σεβασμιώτατε, που, με την εμπνευσμένη απόφασή σας να θέσετε το βιβλίο αυτό  υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, με αφορμή τα 200 χρόνια από τη μαρτυρική τελείωση των Αγίων, μας δίνετε αφορμή για πνευματική οικοδομή, δοξολογία του εν Τριάδι Θεού, και τιμή των Τεσσάρων Νεομαρτύρων.

Καλοτάξιδο το νέο βιβλίο σας κ. Παπαδάκη!

           * Όλη η ομιλία του Καθηγητή Δρος Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη παρουσίασης του βιβλίου του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, στην Αίθουσα των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, το απόγευμα της Τετάρτης, 2 Οκτωβρίου 2024.

---

[1] Εμμ. Δουνδουλάκης, «Νεομάρτυρες Άγιοι της Κρήτης σε Πατριαρχικές & Συνοδικές Πράξεις κατά τη διάρκεια του 20ού και 21^ου αιώνα. Ενδεικτικά παραδείγματα», στο Άγιοι και Φουστανελάδες. Εικονογραφία Νεομαρτύρων από την Κρήτη και άλλες περιοχές, εκδ. Ι.Α.Κ.Ε.Μ.Ι., Ηράκλειο 2022, σσ. 30-31˙ Ο ίδιος, Κρητική Αγιολογία. Μελέτες Ορθοδόξου Αγιολογίας & Υμνολογίας, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2018, σ. 304, 306-307.

[2] Εβρ. 5, 15.

[3] Χ. Τομασίδης, Εισαγωγή στην Ψυχολογία, εκδ. Δίπτυχο, Αθήνα 1982, σ. 39.

[4] Σ.Σ. Χαρκιανάκης, Η οικειότητα των αινιγμάτων, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1983, σ. 36 (ποίημα: «Ο ποιητής»).

[5] Οι αριθμοί παραπέμπουν στο παρουσιαζόμενο βιβλίο. Βλ. Κ. Παπαδάκης  «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου. Συναξαριακά & Βιογραφικά στοιχεία Αυτών – έλεγχος «ημαρτημένων», εκδ. Ι.Μ.Ρ.Α., Ρέθυμνο 2024.

Μια κρητικόλαλη ομοιοκατάληκτη ρίμα για το βιβλίο του ΚΩΣΤΗ ΗΛΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου» *** Ρέθυμνο 2024

 

 Μια κρητικόλαλη ομοιοκατάληκτη ρίμα για το βιβλίο του

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛΙΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

«Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου»

Ρέθυμνο 2024

 

Γράφει ο Κωστής Λαγουδιανάκης

 

Μπένα πολυγραφότατη κι ιστορικό χατίρι

βλογούνε για τη ζήση τους οι Τέσσερις Μαρτύροι.

Λογιάζει και «αινεί» γραφής πνεματικό ορτάκη

η τετρακτύς αγίων τον Κωστή Ηλία Παπαδάκη.

Με σέβας του φιλίστορος γραφή του συγγραφέα

έχει «δια λόγου ασφαλές» την έρευνα σημαία.

Του Παπαδάκη του Κωστή η μπένα θα μιλήσει

«χορείας της τετράριθμου» τη μνήμη να φωτίσει.

Οι Ρεθεμνιώτες Μάρτυρες γραφής βλογούνε γέννα:

Το συναξάρι της ζωής και τα «ημαρτημένα». 

Γεώργιος και Αγγελής πίστης βαστούν λαμπάδα,

με Μανουήλ, Νικόλαο η άγια τετράδα.

Στσι Μέλαμπες οι ρίζες τους κι από αρχοντολόι,

νοικοκυροί με φαμελιά, παιδιά και δικολόι.

Ρετζέπηδες, Βλατάκηδες γή τ’ όνομα Κουρμούλη,

συγκεραστά επίθετα στση ζήσης το μαξούλι.

Ρετζέπηδες τσι μολογά το τούρκικο μιλέτι,

μα κείνοι «χωστοχριστιανοί» Χριστό ’χουνε στο μπέτη.

Τ’ Άχραντα τα Μυστήρια που χωστοκοινωνούνε

Κουρμούληδες για τη χωστή πίστη τους θα τσι πούνε.

Με του καιρού το πέρασμα «ήγγικεν άγια ώρα»,

σιμώνει λευτεριάς φανιά άγια και λαμπροφόρα.  

Δεν είναι μπλιο Ρετζέπηδες, πετούνε τα τουρμπάνια,

στο ’Κοσιένα (1821) ξάφτουνε τση λευτεριάς λιβάνια.

Με τσ’ άλλους τσι Μελαμπιανούς στση μάχης την αψάδα

συντρέμουνε πικρής σκλαβιάς να φύγει η στυφάδα.

Μπαίνουν στση μάχης τη φωθιά για πίστη και πατρίδα

τ’ άγιο φως τση λευτεριάς να ’ναι ζωής ασπίδα.

Για το Μεγάλο Σηκωμό λεύτερο νά ’ρθει χάκι

οι Άγιοί μας πολεμούν και στο Κακό το Ρυάκι.

Απείς τρεις χρόνους η φωθιά του Σηκωμού λιγαίνει

και το χωριό τσ’ αγωνιστές οπίσω τσ’ ανημένει.

Γιαγέρνουνε στσι Μέλαμπες, δε φεύγουν να χωστούνε

και εφταφάνερα Χριστό κι Αγίους  προσκυνούνε.

Μάνιτα του Μεχμέτ πασά στο Ρέθεμνος τσι φέρνει,

«Όχι» να πούνε στο Χριστό απάντηση δεν παίρνει.

Η πίστη τους για το Χριστό ανάτριξη τους δίδει

και του πασά η όργητα τση φυλακής σκοτίδι.

Μούδε φοβέρες πιάνουνε μούδε και παρακάλια

κερί μην ξανανάψουνε Χριστού σε μανουάλια.

Ζήσης φευγιό μαρτυρικό η διαταγή που φτάνει

τσι τίμιές τους κεφαλές να κόψει γιαταγάνι.

Μαρτυρικό το τέλος τους στην Πόρτα τη Μεγάλη,

κι ο ρεθεμνιώτικος λαός αγίους θα τσι ψάλει.

Τέσσερις άγιοι Μάρτυρες μ’ άγιο συναξάρι

κι ο Παπαδάκης ο Κωστής μνήμης γραφή-λογάρι.

Βιβλίο για τους τέσσερις τους Μάρτυρες ο βίος,

στον Παπαδάκη τον Κωστή έπαινος δημοσίως.

Διακόσιες κι εβδομήντα δυο βιβλίου οι σελίδες

βίου εκκλησιαστικού και γνώσης  αντηρίδες.

Βιβλίο αγλαόκαρπο και με ψιμυθοσύνη,

καλαισθησία πληθερή κι ιστορική ευθύνη.

Μητροπολίτη Πρόδρομου ο πρόλογος συμπαίνει

«σάλπισμα προσκλητήριο» την πίστη να πληθιαίνει.

Το «φίλιό σου δώρημα» φίλε αγαπητέ μου

στα χέρια μου και στην καρδιά δεν το ξεχνώ ποτέ μου.

Στον Παπαδάκη τον Κωστή χίλια τα συχαρίκια,

ξανά και «σ’ άλλα με καλό» ν’ αρχίξει συναλίκια.

 

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη * * * Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου * Συναξαριακὰ και βιογραφικὰ στοιχεία * Έλεγχος «ημαρτημένων»

 

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

 

Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου 

Συναξαριακὰ και βιογραφικὰ στοιχεία. Έλεγχος «ημαρτημένων»

                                           Γραφοτεχνική Κρήτης Α.Ε.Ε., Ρέθυμνο 2024, σελ. 272

 

Του Γιώργου Φρυγανάκη

       Το παρελθόν δεν υπάρχει, υπάρχει μόνο η μνήμη του -η ιστορία ή η μικροϊστορία του- και μέσω αυτής αποτελεί «διδάσκαλο του μέλλοντος», κατά το  Μιχαήλ Θερβάντες. Το θέμα, όμως, είναι κατά πόσο η μνήμη μεταφέρει την ιστορική αλήθεια ή την εκούσια ή ακούσια –ωραιοποιητική  ή κακοποιητική- παραποίησή της. Αυτό καθιστά αναγκαίες ενέργειες τον αναστοχασμό και την επαναξιολόγηση των γεγονότων και ακριβέστερα του τρόπου που προσεγγίστηκαν και έγιναν αντιληπτά τα γεγονότα που απομνημονεύτηκαν.

    Με όλα αυτά δεν προτίθεμαι να «κομίσω γλαύκας εις Αθήνας», ή να «παραβιάσω ανοιχτές θύρες», αλλά απλώς να εντάξω σε ένα γενικό πλάνο τη δυναμική αρχή που κινητοποίησε τον πολυγραφότατο -και μάλιστα βραβευμένο από το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της Χώρας μας, την Ακαδημία Αθηνών- θεολόγο και φιλόλογο Κωστή Ηλ. Παπαδάκη στη συγγραφή του νέου βιβλίου του: Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου. Συναξαριακὰ και βιογραφικά στοιχεία. Έλεγχος «ημαρτημένων», που πραγματοποιήθηκε από τη Γραφοτεχνική Κρήτης.

*     *     *

   Στο εξώφυλλο του βιβλίου [σχήματος 16.5×27 και 272 σελίδων] εικονίζονται ο Ναός των Τεσσάρων Μαρτύρων Ρεθύμνου, η πρώτη φορητή εικόνα τους, έργο του Ζακύνθιου ζωγράφου Ιωάννη Φραγκόπουλου (1836), και κάτω το λογότυπο της Ι.Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου για τα 200 χρόνια από το μαρτύριό τους. Στο έξω-οπισθόφυλλο εικονίζεται το Ενθύμιο της Ι. Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου για τα 200 χρόνια από το Μαρτύριό τους των Τεσσάρων Αγίων.

    Όλα αυτά σε συνδυασμό και με το βυσσινί φόντο του εξωφύλλου και το κοντράστ του με τα λευκά πληροφοριακά στοιχεία της «ταυτότητας» του βιβλίου λειτουργούν επιβλητικά και υποβλητικά…

*     *     *

   Όπως αναφέρει, λοιπόν, ο συγγραφέας στο «αυτί» του εμπροσθόφυλλου του βιβλίου του: «Η μακροχρόνια ενασχολησή μας με τους Άγιους Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου, Αγγελή, Γεώργιο, Μανουήλ, Νικόλαο, μας έφερε κοντά σε κάποια προβλήματα, εσφαλμένες γνώμες και αντιλήψεις πού δημιούργησε ή περί τούς Άγι­ους έρευνα κάποιων μελετητών. Αυτά τα προβλήματα θα προσπα­θήσουμε να προβάλουμε με το βι­βλίο μας αυτό, επιχειρώντας, σε κάθε περίπτωση, να επισημάνουμε την ορθότερη, θεολογικά και ιστο­ρικά, άποψη. Προς τούτο το δεύτερο σκέλος του υπότιτλου του βιβλί­ου μας: “Έλεγχος Ημαρτημένων”». [Ο αυτοαναφορικός πληθυντικός που χρησιμοποιεί εδώ -και όχι μόνο εδώ- ο συγγραφέας, πρέπει βέβαια να εκληφθεί ως «πληθυντικός σεμνότητας», όχι ως «πληθυντικός μεγαλοπρέπειας» και -προφανώς- όχι ως… «πληθυντικός συνευθύνης» σε ότι αφορά στην επιλογή του πολυτονικού συστήματος αντί του ισχύοντος σήμερα μονοτονικού].

   Στη συνέχεια ο συγγραφέας διευκρινίζει τους λόγους που τον ώθησαν στη διεύρυνση της αρχικής στοχοθεσίας, γεγονός που αποτυπώνεται άμεσα και προεξαγγελτικά στον τίτλο του βιβλίου και αναλυτικά στον Πίνακα των περιεχομένων του.

   Το βιβλίο, μετά τα Προλογικά-Εισαγωγικά στοιχεία του Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Προδρόμου και του συγγραφέα, δομείται σε δεκαέξι Κεφάλαια, τα οποία αναφέρονται στο οικογενειακό όνομα των Τεσσάρων Μαρτύρων, στους συγγενικούς δεσμούς τους και στην τύχη των οικογενειών τους, στους εξισλαμισμούς και στον κρυπτοχριστιανισμό κατά την Τουρκοκρατία, στην κρυπτοχριστιανική ταυτότητά των Τεσσάρων Μαρτύρων, στα συναξαριακά-βιογραφικά στοιχεία τους, στην αγιοκατάταξή τους, στο θέμα της 4^ης κάρας (του Νεομάρτυρα Νικολάου) και στις σχετικές απόψεις («κακοδοξίες») και στην αναίρεσή τους, στον τόπο και τον τρόπο της τελείωσής των Τ.Μ., στην εικονογραφία τους, στους προς τιμήν τους Ναούς, στις Ακολουθίες τους, στην Ακολουθία και Παρακλητικό Κανόνα τους…

   Το βιβλίο ολοκληρώνεται με μια εμπεριστατωμένη Βιβλιογραφία, ένα εξυπηρετικό Ευρετήριο ονομάτων, πραγμάτων και τόπων και την πλούσια Εργογραφία του συγγραφέα.

*     *     *

   Γενικά, πρόκειται για μια «Κιβωτό» καλοσκαρωμένη και εξαίρετης αισθητικής, εξωτερικά και εσωτερικά με τη πλούσια εικονογράφηση και διακόσμηση. Τίποτε «εική και ως έτυχε» ή «ατάκτως ερριμένο». Ακόμη και ο συνδυασμός της αρίθμησης των σελίδων με τη μικροεικόνα των Τεσσάρων Μαρτύρων δεν λειτουργεί μόνο διακοσμητικά αλλά έχει και την οδοδεικτική σημειολογία του.

   Πρόκειται για ένα βιβλίο που χορταίνει το μάτι, χορταίνει το νου, χορταίνει την καρδιά αλλά και την αφή^. που συγκινεί και παρακινεί. Ένα βιβλίο που, εκτός των άλλων, λειτουργεί τροχιοδεικτικά ως προς την εις βάθος και πλάτος επιστημονική έρευνα και αποκατάσταση της Αλήθειας^. της Αλήθειας που ουσιαστικά αποτελεί την πεμπτουσία του πληροφοριακού και διδακτικού χαρακτήρα κάθε σημαντικής Βιογραφίας.

    Ο συγγραφέας Κωστής Ηλ. Παπαδάκης ως αυτόκλητος και εμπνευσμένος συνήγορος της Αλήθειας αυτής επιβεβαιώνει και το ότι ένας παιδαγωγός μπορεί να παίρνει σύνταξη με την αφυπηρέτησή του και να τίθεται εκτός μαθητικής τάξης, όμως εφ’ όρου ζωής παραμένει εντός της ευρύτερης κοινωνικής τάξης ως Δάσκαλος «ποτέ από το χρέος μη κινών».

   Ο αειφόρος αυτός συγγραφέας δώρισε στην τοπική και υπερτοπική ιστορία ένα «κτήμα ες αεί», πραγματοποιώντας άλλον ένα συγγραφικό άθλο του, με αυτοδίκαιο έπαθλό του την εκτίμηση του αναγνωστικού κοινού.

   Συνδωρήτρια, φυσικά, είναι και η Ι. Μ. Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου,  που, εκτός από τη χρηματοδότηση της έκδοσης (με την υποστήριξη του Επίσημου Δελτίου της Εκκλησίας Κρήτης «Απόστολος Τίτος») χάρισε το ακριβές και ακριβό αυτό βιβλίο ως «αντίδωρο» στο πολυπληθές κοινό κατά την καθόλα ουσιαστική παρουσίασή του στις 2/10.

   Τέλος, εκτός από τα έμμεσα, πιστεύω ότι είναι απαραίτητα και τα άμεσα συγχαρητήρια στον εκδοτικό οίκο «Γραφοτεχνική Κρήτης», που «ναυπήγησε» αυτή την υπέροχη «Κιβωτό» μνήμης ή, αλλιώς, διαρκούς μνημοσύνου.

         (Αναδημοσίευση από τις εφημερίδες: «Ρεθεμνιώτικα Νέα», 17.10.2024 & «Ρέθεμνος», 19.10. 2024)

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΙΧ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ * * * ΕΝΟΡΙΑ ΑΔΕΛΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1909- 1932

 

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΙΧ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ

                               ΔΡ. ΙΣΤΟΡΙΑΣ

   

 

Η ΕΝΟΡΙΑ ΑΔΕΛΕ

ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1909- 1932

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΣΟΔΩΝ- ΕΞΟΔΩΝ

ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ

 ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ ΑΔΕΛΕ

[Έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Ρέθυμνο 2024, σχ. 8^ο (24 Χ 17), σσ. 288]

 

 

     ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

       www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Το Άδελε, μεγάλο αρχοντοχώρι του Δήμου μας, έχει αποδείξει πολλαπλώς ότι σέβεται και αγαπά την Εκκλησία του. Είχε ανέκαθεν και άξιους εφημερίους, όπως εκ των πραγμάτων γίνεται φανερό, με πιο πρόσφατο παράδειγμα το παρόν τρίτο, κατά σειράν, παρουσιαζόμενο βιβλίο, με τίτλο: «Η ενορία Άδελε την περίοδο 1909- 1932, Μέσα από το βιβλίο Εσόδων – Εξόδων του ιερού ναού Αγίου Παντελεήμονα Άδελε». Και να σημειώσουμε, στο σημείο αυτό, ότι και τα τρία αυτά βιβλία είναι αποτέλεσμα της φιλοπονίας των εφημερίων του χωριού και τής ως κόρην οφθαλμού διαφύλαξης των Αρχείων της Ενορίας.

Το βιβλίο αποτελεί έκδοση της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, με την υποστήριξη του Επισήμου Δελτίου της Εκκλησίας Κρήτης «Απόστολος Τίτος» και προλογίζεται προσηκόντως από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Πρόδρομο, ο οποίος ευστόχως εστιάζει και καταδεικνύει την αξιέπαινη και επιμελή διακονία του εφημερίου, Αιδεσιμολ. Πρωτ. Παντελεήμονος Σακελλαρίδη και του προκατόχου του π. Ανδρέου Παπαδογιάννη, για τη διάσωση, διαφύλαξη και ανάδειξη των ιστορικών αρχείων της Ενορίας, και, βέβαια, του συγγραφέα Παναγιώτη Μιχ. Παρασκευά, για την ενδελεχή, με επιμέλεια και υπομονή, έρευνα της παρουσιαζομένης μελέτης, απονέμοντας σε όλους, καθώς και στο Εκκλησιαστικό Συμβούλιο της Ενορίας, τον δίκαιο έπαινο της Εκκλησίας.

Ακολουθεί ο Πρόλογος του αξιοποιήσαντος το αρχείο, σημερινού εφημερίου, πρωτ. Παντελεήμονος Σακελλαρίδη, ο οποίος- μετά την ολοκλήρωση του Εκκλησιαστικού Κειμηλιοφυλακείου- παραδίδει σήμερα στην Ενορία τού Άδελε και γενικότερα του Ρεθύμνου και αυτό το τρίτο ιστορικό ντοκουμέντο. Γιατί, να θυμίσουμε ότι πριν από έναν μόλις χρόνο (2023), ο ίδιος ιερεύς, σοφά πράττοντας και αξιοποιώντας και τότε τον ίδιο ομοχώριό του επιστήμονα, τον κ. Π. Παρασκευά, είχε φέρει στο φως και έτερο πολύτιμο κατάστιχο του ίδιου αρχείου, του έτους 1864, υπό τον τίτλο: «Η ενορία Άδελε την περίοδο 1883- 1909, Μέσα από το βιβλίο Εσόδων – Εξόδων του ιερού ναού Αγίου Παντελεήμονα Άδελε». Του κατάστιχου αυτού συνέχεια αποτελεί το παρουσιαζόμενο σήμερα, με το σημείωμά μας αυτό, νέο βιβλίο της Ενορίας. Ο Πρόλογος του π. Παντελεήμονος πολύ κατατοπιστικός για τον Αναγνώστη τον εισαγάγει αμέσως στην εποχή και στη θεματολογία του βιβλίου και τον καθιστά έτοιμο να παρακολουθήσει το ερευνητικό μέρος του κ. Παρασκευά που ακολουθεί.

Στο δημοσιευόμενο, με το βιβλίο αυτό, κατάστιχο ιστορείται καταλεπτώς η χρηστή διαχείριση των εσόδων της Ενορίας από τους Επιτρόπους του ναού, που μας παρέχουν ένα διαχρονικό μάθημα συνετής διαχείρισης του πλούτου και, ειδικά, όταν αυτός είναι πολύ μικρός. Ως ειδικός επιστήμων ο κ. Παρασκευάς φρόντισε με περισσή επιμέλεια, με την αγάπη και επιστημοσύνη του να αναδείξει και το θέμα αυτό πολυμερώς και πολυτρόπως.

 Ο συγγραφέας ξεκινά με μια λεπτομερειακή αναδρομή στα χρόνια εκείνα (1909- 1932) με τις μεγάλες πολεμικές αναταράξεις, που έπληξαν και αυτό το μικρό χωριό Άδελε και με κυριότερο γεγονός αυτό της υποδοχής και ένταξης των Μικρασιατών προσφύγων στην τοπική κοινωνία, θέμα που η Ενορία προσπάθησε επιτυχώς να επουλώσει. Εντυπωσιάζει ο σεβασμός αφενός της Ενορίας στις δωρεές των πιστών που τις διεφύλαξε μέχρι τέλους και, ίσως, μερικές, και μέχρι και σήμερα, και από την άλλη η ανάγκη των πιστών να χαρίσουν κάτι στον Άγιο, για τη βοήθειά του στην καθημερινή τους ζωή, να δώσουν λίγο λάδι για τα καντήλια μέσα από μια- δυο ελιές που δώριζαν στην Ενορία.

 Ηθικό, λοιπόν, συμπέρασμα από τη μελέτη τού παρουσιαζόμενου βιβλίου είναι η συνετή και με σοφία διαχείριση των εσόδων της Ενορίας (εισπράξεις παγκαριού, γάμων, βαπτίσεων, κηδειών) προς κάλυψη με περίσκεψη όλων των εξόδων (πληρωμής του ψάλτη, του εκκλησάρχη, καθώς και ποικίλων επισκευών, μέχρι και της καταβολής όλων των εξόδων των αναγκών του σχολείου). Το εξαιρετικότερο απ’ όλα τα παραπάνω είναι ότι η ενορία Άδελε μετείχε επιτυχώς, και κατά τις δυνάμεις της, σε όλο το φάσμα της εθνικής, κοινωνικής, εκπαιδευτικής και οικονομικής ζωής του τόπου. Η Ενορία, όπως σημειώνει ο συγγραφέας, και εκείνα τα χρόνια αλλά και σήμερα είναι ένας ζωντανός κοινωνικός οργανισμός, που δεν περιορίζεται στα αμιγώς εκκλησιαστικά της καθήκοντα, αλλά προσφέρει έργο κοινωνικό, μορφωτικό, εθνικό, φιλανθρωπικό, που εξαρτάται από τα οικονομικά της, το επίπεδο και τη ζέση των εκπροσώπων της και εν προκειμένω και του εφημερίου της και του ενοριακού συμβουλίου. 

Σπουδαίες, περαιτέρω, πληροφορίες του κατάστιχου αφορούν τόσο στο ίδιο το χωριό (στους ανθρώπους του, στα οικογενειακά τους ονόματα και στα τοπωνύμια), όσο και στον ναό και το σχολείο του, γιατί οι σημειώσεις τού Κατάστιχου δείχνουν, ακριβώς- όπως επισημάναμε και παραπάνω- ότι η τοπική Ενορία του Αγίου Παντελεήμονα βοηθούσε αδιάλειπτα το Δημοτικό Σχολείο του χωριού, φροντίζοντας για τη στέγαση και λειτουργία του, πληρώνοντας τον δάσκαλο και όλα τα αναγκαία για τη διδασκαλία, πράγμα που επιβεβαιώνει τον σημαντικό της Ενορίας ρόλο στο θέμα της Εκπαίδευσης, αλλά και της λοιπής κοινωνικής και οικονομικής ζωής του τόπου.

Ακολουθεί, στη συνέχεια, η παράθεση και λεπτομερειακή εξέταση του Κατάστιχου, αφού έχει προηγηθεί το «ιστορικό πλαίσιο της εποχής (1909- 1932)» με μια θαυμάσια αναδρομή στα δύστηνα εκείνα χρόνια από τον ιστορικό συγγραφέα.

Πολύ ενδιαφέροντες κρίνουμε και τους πίνακες στο τέλος του βιβλίου με:

α) Πληροφορίες για το χωριό Άδελε και την Ενορία του Αγίου Παντελεήμονα (ιερείς, επιτρόπους, ψάλτες, δασκάλους, τοπωνύμια).

β) το Γλωσσάρι ερμηνευτικών όρων του Κατάστιχου και

γ) το Ευρετήριο Όρων και Κύριων Ονομάτων. 

Το παραπάνω έργο τού φίλου Π. Μ. Παρασκευά είναι αξιόλογο και έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην εκκλησιαστική, εκπαιδευτική και κοινωνική Ιστορία του τόπου. Διαπρεπής ιστορικός ο ίδιος ερευνά και εξετάζει με ευρυμάθεια, γλαφυρότητα και συνθετικό πνεύμα ένα σπουδαίο ιστορικό του τόπου ντοκουμέντο. Είναι  άξιος του «δικαίου επαίνου» της τοπικής Εκκλησίας και κοινωνίας και γι’ αυτό το νέο πόνημά του. Ευχή μας να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του τόσο στον ειδικό χώρο της εξειδίκευσής του, στην Ιστορία, όσο και στον ευρύτερο χώρο των κρητολογικών και όχι μόνο μελετών, στις οποίες τόσο μεγάλη είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.