Β Α Σ Ι Λ Ε Ι Ο Σ Ε΄ ΜΑΡΚΑΚΗΣ * * * Α΄. Κοινωνική- αγροτική προσφορά – Η Πρακτική Γεωργική Σχολή της Μεσαράς * * * Β΄. Ο Αντιστασιακός Μητροπολίτης Κρήτης

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ   Ε΄  ΜΑΡΚΑΚΗΣ

(1872-1950)

(Ο αντιστασιακός από Αρκαδίας Μητροπολίτης Κρήτης, ο εμπνευστής και πρωτεργάτης της Γεωργικής Σχολής Μεσαράς)

   ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

                   www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Ομιλία του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη στη Χριστιανική   Ένωση Ηρακλείου «Ο Απόστολος Παύλος», που έγινε το  Σάββατο 4 Μαΐου 2019. 

         Με την παρούσα βιογραφία μας, παρουσιάζουμε τον από Αρκαδίας Μητροπολίτη Κρήτης Βασίλειο Μαρκάκη (1872-1950), αποδίδοντας αφενός μεν ελάχιστο φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης προς αυτόν για τις πολλαπλές από μέρους του προς τον τόπο προσφερθείσες υπηρεσίες και, αφετέρου, προβάλλοντάς τον ως λαμπρό και φωτεινό παράδειγμα προς μίμησιν από τους νεοτέρους. Γιατί ο Βασίλειος Μαρκάκης ανήκει, ασφαλώς, στη χορεία των διαπρεπών εκείνων ανδρών που επιθέτουν ανεξίτηλη τη σφραγίδα του δημιουργικού τους έργου στο πεδίο της καθόλου δραστηριότητάς τους. Το μυστικό της ευλογημένης και πολύτιμης αυτής προσφοράς του πρέπει να αναζητηθεί στην προικισμένη με εξαίρετα πνευματικά χαρίσματα προσωπικότητά του, αλλά, προπάντων, και, κυρίως, στο γεγονός ότι τα φυσικά αυτού προσόντα και οι αρετές του συνυφαίνονται στον ψυχικό του κόσμο και συνυπάρχουν με τη ζώσα πίστη του στον Χριστό και το Ευαγγέλιό Του, διά της οποίας το έργο μεταβάλλεται σε αποστολή, στην οποία και αφιέρωσεν ολόκληρη τη ζωή του διά της αγάπης και του εξυπηρετικού πνεύματος και της ακάματης εργατικότητάς του στα κοινωνικά έργα και, μάλιστα, στην εκκλησιαστική και αγροτική προσφορά, πρωτοστατώντας, σε αυτήν την τελευταία, αποτελεσματικά και με την ίδρυση και ανέγερση της περίφημης παρά την Γόρτυνα Γεωργικής Σχολής, που συνέτεινε στην ανάπτυξη τόσο της επισκοπικής περιφέρειάς του όσο και ολόκληρης της Κρήτης.

      Το όνομα, περαιτέρω, του Βασιλείου Μαρκάκη χαράχτηκε «χρυσοίς γράμμασιν» και έμεινε ανεξίτηλο και στην ένδοξη της Μεγαλονήσου πολεμική Ιστορία. Γιατί ως εκκλησιαστικός ηγέτης και Ποιμένας και Πρωθιεράρχης αυτής απέδειξε ότι οι χριστιανικές αρχές και ιδέες για τον άνθρωπο και για την αδέσμευτη και αθάνατη Ιδέα του ανθρώπινου βίου, την Ελευθερία, αξιολογούνται και κατανοούνται μόνο μέσω της υπέρτατης θυσίας και προσφοράς. Και είναι γεγονός ότι ο Βασίλειος αγωνίσθηκε σθεναρά για την Ελευθερία της Κρήτης, θέτοντας «την ψυχήν αυτού υπέρ του ποιμνίου», με βαρύτατο αντάλλαγμα την προσωπική του ελευθερία, διά της εξορίας του στην Αθήνα, αλλά και διά των μύριων κακουχιών που υπέστη ως εξόριστος, κατά τα δύστηνα εκείνα της γερμανικής κατοχής χρόνια, που υπέσκαψαν σοβαρά την ήδη εύθραυστη υγεία του και τα τραύματα από τον κλονισμό που υπέστη, δεν έκλεισαν, έκτοτε, ποτέ, μέχρι τον θάνατό του στις 13-1-1950. 

           1. Γέννηση και Σπουδές

     Ο Βασίλειος Ε΄ ο Μαρκάκης γεννήθηκε στα Κεραμέ Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης, την ημέρα των Θεοφανείων (6 Ιανουαρίου), του έτους 1872. Πολύ ενωρίς διακρίθηκε για τις σπουδαίες του αρετές. Γι’ αυτό, το έτος 1890 (5 Σεπτεμβρίου), αφού χειροθετήθηκε μοναχός της Ι. Μονής Πρέβελη Ρεθύμνου, από τον τότε επίσκοπο Λάμπης και Σφακίων Ευμένιο Ξηρουδάκη, που εκτίμησε την επιμέλειά του στα γράμματα, την εργατικότητα και τη σεμνότητα του, αναχώρησε αμέσως ως υπότροφος της εν λόγω Μονής στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, από την οποία και έλαβε το πτυχίο του με «άριστα» τον Ιούνιο του 1896. 

       2. Ο Βασίλειος στη Σχολή του Αγίου Πνεύματος

    Το 1898, ο Βασίλειος επέστρεψε και πάλι στην Κρήτη. Τον καιρό εκείνο (12 Μαΐου 1898) Μητροπολίτης Κρήτης είχε εκλεγεί ο Ευμένιος Ξηρουδάκης, αγαπημένος του πνευματικός πατέρας και προστάτης κατά τα χρόνια των σπουδών του στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Τον Σεπτέμβριο, ο Βασίλειος, ιεροδιάκονος ακόμα, διαδέχεται στη διεύθυνση της Σχολής του Αγίου Πνεύματος, η οποία συντηρούνταν από τη μονή του Πρέβελη, τον λαμπρό φιλόλογο και λόγιο καθηγητή του Γυμνασίου Ρεθύμνης Μιχαήλ Πρεβελάκη, ο οποίος είχε τη διεύθυνση της Σχολής από το 1895.

  3. Ο Βασίλειος Επίσκοπος Αρκαδίας

 

    Το έτος 1900 εκοιμήθη ο επίσκοπος Αρκαδίας Νικόδημος και μεταξύ των τριών υποψηφίων είχε προταθεί από την Ι. Σύνοδο της Εκκλησίας της Κρήτης και ο Β α σ ί λ ε ι ο ς, παρότι, τον καιρό εκείνο, ήταν ηλικίας μόλις 28 χρόνων (οι άλλοι δύο ήταν ο Χρύσανθος Τσεπετάκης και ο Αμβρόσιος Γαλανάκης). Από τον Ηγεμόνα Π ρ ί γ κ ι π α  Γ ε ώ ρ γ ι ο  προκρίθηκε, ως όριζε ο νόμος, ο Βασίλειος ως επίσκοπος Αρκαδίας και χειροτονήθηκε στις 30 Ιουνίου του 1902, ημέρα της εορτής των Αγίων Αποστόλων.
   Ο Βασίλειος, να σημειωθεί, ήταν ο πρώτος επίσκοπος που εγκαινίασε την έδρα της επισκοπής Αρκαδίας στους Αγίους Δέκα, αλλά και ο τελευταίος αυτής ένοικος, αφού ο διάδοχός του, Ευγένιος Ψαλλιδάκης (20 Ιαν.1946 – 23 Μαΐου 1950), την μετέφερε από την αρχή της αρχιερατείας του (1946) στην κωμόπολη των Μοιρών, όπου βρίσκεται και σήμερα.                
     Η έδρα του, στους Αγίους Δέκα, που για οχτώ ολόκληρους αιώνες, από την εποχή του αποστόλου Τίτου μέχρι το 824, υπήρξε έδρα του Μητροπολίτη Κρήτης, στερούνταν επισκοπικού μεγάρου. Ο Βασίλειος ανέγειρε αμέσως με δικές του δαπάνες απλό και απέριττο επισκοπείο, στον χώρο παλιού οθωμανικού νεκροταφείου, τον οποίο αγόρασε αποκλειστικά με τους μισθούς του. Ακόμα, έκτισε εκκλησίες σε χωριά της επαρχίας του και ανακαίνισε τον ιερό ναό της Παναγίας της Καλυβιανής. Αλλά και τον Καθεδρικό Ναό της κωμόπολης και από μέσα και από έξω τελείως ανακαίνισε και τους Τάφους των Αγίων Δέκα Μαρτύρων εντόπισε έξω από την κωμόπολη- όπου, κατά την παράδοση, μαρτύρησαν οι Άγιοι, επί Δεκίου, κατά το 250- και πάνω σε αυτούς οικοδόμησε βυζαντινού ρυθμού ναό, αφιερωμένο στη ιερή μνήμη τους.

Ο ναός των αγίων Δέκα στην ομώνυμη κωμόπολη

    Πέραν των παραπάνω, μεγάλη ήταν η αγωνία και ευαισθησία του Ιεράρχη και προς τον θεσμό της οικογένειας^. ο Βασίλειος, λέγεται ότι υπέφερε πραγματικά όταν έβλεπε οικογένειες στα πρόθυρα του διαζυγίου. Έμπαινε, τότε, στη μέση και προσπαθούσε πώς και με τι τρόπο θα συνέβαλλε στην άρση των προβλημάτων και των διαφωνιών και στην επανένωση του ζευγαριού, με επιστέγασμα την ανάγνωση μιας ευχής. 

Το επισκοπικό μέγαρο, στους Αγίους Δέκα, που ιδίοις χρήμασιν ανέγειρε ο Βασίλειος

            4. «Ο ζήλος του οίκου σου καταφάγεταί με» (Ιω. β΄,17)

    Όμως, πέραν αυτών των καθαρά εκκλησιαστικών δραστηριοτήτων, ο Βασίλειος εργάσθηκε αποτελεσματικά και στον κοινωνικό τομέα και προσέφερε σπουδαίες υπηρεσίες σε παραγωγικά και γεωργικά έργα της επαρχίας του, που, στο σύνολό τους, σχεδόν, οι κάτοικοί της ήταν αγρότες και γεωργοί. Οι χωρικοί στο σεμνό πρόσωπό του αναγνώρισαν, από την πρώτη κιόλας στιγμή, τόσο τον επίσκοπό τους- ποιμένα και διδάσκαλο της Εκκλησίας- όσο και τον πρωτοπόρο και προοδευτικό γεωργό, τον πολύτιμο γεωπόνο στις διάφορες αγροτικές και γεωργικές τους εργασίες που τόσο πολύ τον είχαν ανάγκη, γιατί, είναι γεγονός ότι ο Βασίλειος είχε πολλές γνώσεις στον εν λόγω πρωτογενή τομέα παραγωγής. Έτσι, ανάμεσα στις άλλες παράλληλες δραστηριότητές του, σημειώνουμε τον δρόμο Αγίας Βαρβάρας- Μοιρών- Φαιστού, που με προσωπικές ενέργειές του διανοίχτηκε. «Όπου υπάρχουν δρόμοι, συνήθιζε να λέγει ο Βασίλειος, υπάρχει και πρόοδος, γιατί μέσω αυτών και εγώ μπορώ ανετότερα να επικοινωνώ με το ποίμνιό μου και την πολιτεία, αλλά και τα προϊόντα της γης μπορούμε να διαθέτουμε γρηγορότερα και σε καλύτερες τιμές». 

   Όμως, το έργο που κυρίως ανέδειξε τον Βασίλειο στον χώρο αυτόν της κοινωνικής-αγροτικής προσφοράς ήταν η Π ρ α κ τ ι κ ή  Γ ε ω ρ γ ι κ ή  Σ χ ο λ ή  της Μεσαράς. Ο Βασίλειος, παρότι βρήκε την περιοχή της Μεσαράς με παχύ και αποδοτικό έδαφος, διαπίστωσε ότι όλες οι γεωργικές εργασίες γινόντουσαν χωρίς μέθοδο, χωρίς σύστημα και μελέτη. Όλα είχαν αφεθεί στην τύχη και στις καιρικές συνθήκες. Τα μέσα καλλιέργειας ήταν πρωτόγονα και οι γνώσεις των αγροτών απλές και στοιχειώδεις, με αποτέλεσμα η απόδοση της εργασίας τους να μην είναι η αναμενόμενη. Το ενδιαφέρον του Βασιλείου στράφηκε αμέσως και προς τον τομέα αυτό. Δίδασκε προσωπικά ο ίδιος τους γεωργούς. Κατά τις επισκέψεις του στην επαρχία, ύστερα από το φλογερό κήρυγμά του στην εκκλησία, ο προοδευτικός Ιεράρχης καθόταν ανάμεσα στους απλούς ανθρώπους της υπαίθρου και συζητούσε μαζί τους επί ώρες για τον τρόπο και το σύστημα εργασίας στην ύπαιθρο, για τις καλλιέργειες και τις ασθένειες των φυτών, για τη λίπανση και τα κλαδεύματα των διαφόρων δέντρων. Για πρώτη φορά, την εποχή εκείνη, ακουγόταν Ιεράρχης, πέραν των καθαρά επισκοπικών του καθηκόντων, που είναι η νουθεσία και η κατά Χριστόν διαπαιδαγώγηση του λογικού ποιμνίου του, να ασχολείται και με τα παραγωγικά και γεωργικά έργα των ανθρώπων. Και αυτό ακριβώς είναι που τον καταξίωνε απεριόριστα στη συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησίας.

       Το γεωργικό πρόβλημα της Μεσαράς συνέχισε να απασχολεί τον Βασίλειο έντονα για μια δεκαετία, περίπου, όταν, στο τέλος, το έτος 1917, φανέρωσε τις σκέψεις του στα μέλη της Μοναστηριακής Επιτροπής του Ηρακλείου. Πρόεδρος της Επιτροπής ήταν τότε ο επίσκοπος Πέτρας και τοποτηρητής του Μητροπολιτικού θρόνου Τίτος Ζωγραφίδης. Ο Τίτος έσκυψε και με πολύ, ομολογουμένως, ενδιαφέρον άκουσε τις όμορφες και προοδευτικές απόψεις του Βασιλείου. Αφού τις μελέτησε προσεκτικά, υιοθέτησε την εισήγησή του και πέτυχε από τη Μοναστηριακή Επιτροπή του Ηρακλείου την παραχώρηση στην Επιτροπή του πλουτοπαραγωγικού τμήματος του μετοχίου Βροντησίου της Αγίας Παρασκευής. Εκεί, και σε γειτνίαση  με την επισκοπή του, ο Βασίλειος, γεμάτος από την ευτυχία που δίνει στον άνθρωπο η απαρχή της πραγματοποίησης των ονείρων του, έβαλε τον θεμέλιο λίθο της προόδου για την  περιοχή της Μεσαράς αλλά και ολόκληρης της Κρήτης, με τη δημιουργία, με τον νόμο 2125, της 25^ης Μαρτίου του 1920, ημέρας της Εθνικής μας παλιγγενεσίας, της Πρακτικής Γεωργικής Σχολής Γόρτυνας.

Η  Γεωργική Σχολή Μεσαράς, στον Αμπελούζο Ηρακλείου

     Μέρα και νύχτα ο Βασίλειος παρακολουθούσε από κοντά και  βοηθούσε προσωπικά, για την ολοκλήρωση του μεγάλου του έργου. Αισθανόταν σαν σκαπανέας που ανοίγει διάπλατα τον δρόμο, για να περάσει ο ειρηνικός στρατός των προοδευτικών γεωργικών κατακτήσεων. Η σπουδαιότητα του έργου τον φλόγιζε και τον τόνωνε, κυριολεκτικά τον ενθουσίαζε. Σεμνά και απλά και χωρίς επίδειξη εκτελούσε το χρέος του, λουσμένος από το φως της δικής του δημιουργίας της ησυχασμένης και καθαρής συνείδησής του. Και πραγματικά, η γεωργική πρακτική εκπαίδευση, όταν ολοκληρώθηκε το έργο, έβγαζε προοδευτικούς γεωργούς, τεχνίτες, γεωπόνους,  που σκορπίζονταν, στη συνέχεια, σε ολόκληρο το νησί και έφερναν νέα συστήματα καλλιέργειας και προωθούσαν τους χωρικούς σε σωστότερους και αποδοτικότερους τρόπους γεωργικής εργασίας. Πρόκειται για το δεύτερο πρακτικό γεωργικό σχολείο της χώρας και  το πρώτο της Κρήτης. Την ίδια χρονιά (1920) θα λειτουργήσει, το πρώτον, και η Γεωπονική Σχολή της Αθήνας.

      Καταγράφοντας, πάντως, το κεφάλαιο αυτό της διαχρονικής πορείας της Γεωργικής Σχολής Μεσαράς, με λύπη μας παρατηρήσαμε, μέσα από δεκάδες άρθρα για την Σχολή που ανασύραμε κυρίως από το διαδίκτυο, ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν μνημονεύουν καν, έστω και με μιαν αράδα, την πρώτη αρχή, τον εμπνευστή και οραματιστή του μεγάλου αυτού έργου γεωργικής ανάπτυξης της περιοχής, τον επίσκοπο Αρκαδίας Βασίλειο Μαρκάκη. Μοιάζει σαν όλα τα πρώτα να έγιναν καπνός και να… ξεχάστηκαν παντελώς! Σαν να ρίχνουμε την ίδια την Ιστορία του τόπου μας στη λήθη και την αφάνεια. Την έλλειψη αυτήν επιθυμεί, κατά κάποιο τρόπο, να επουλώσει η παρούσα μελέτη μας, η οποία, βασικά, επιχειρεί να προσδώσει την ιστορική διάσταση του έργου, μνημονεύοντας τις απαρχές της Σχολής, τον πρώτο της εμπνευστή και στυλοβάτη της και τους πολύτιμους συνεργάτες του στο τιτάνιο αυτό έργο, αυτούς, ακριβώς, που έπλασαν τα πρώτα ευγενή και φιλόδοξα για το μέλλον της σχέδια.

        5. Νέες προοπτικές ανοίγονται. Ο Βασίλειος Μητροπολίτης Κρήτης

    Από το 1933, που εκοιμήθη ο Μητροπολίτης Κρήτης Τίτος Ζωγραφίδης (1922-1933), ανοίγεται για τον Βασίλειο το στάδιο διεκδίκησης του Μητροπολιτικού Θρόνου της Κρήτης. Η Ελληνική Πολιτεία με τον νόμο  5621 του 1932, μεταξύ άλλων, προέβλεπε και περιορισμό των επισκόπων της Μεγαλονήσου σε τέσσερις- έναν ανά νομό- ύστερα από συγχώνευση. Αυτό θα επιτυγχανόταν με τον θάνατο, κάθε φορά, του ενός από τους δυο επισκόπους του κάθε νομού, οπότε, αυτός που θα απέμενε θα αναγνωριζόταν αυτόματα επίσκοπος ολόκληρου του νομού. Πρόκειται για νόμο που ουσιαστικά δεν εφαρμόστηκε ποτέ στην πράξη.

       Θέμα, όμως, δημιουργήθηκε στην Εκκλησία της Κρήτης όταν κατά το έτος 1933, μετά τον θάνατο του Κρήτης Τίτου, ήλθε και εγκαταστάθηκε στη Μητρόπολη Κρήτης, στο Ηράκλειο, σύμφωνα, εξάλλου, και με το γράμμα τού εν λόγω νόμου, ο άλλος από τους αρχιερείς του νομού, δηλαδή ο Αρκαδίας Βασίλειος Μαρκάκης, αν και το Πατριαρχείο είχε, ήδη, εκλέξει κανονικά Μητροπολίτη Κρήτης τον Τιμόθεο Βενέρη (1933- 1941), επίσκοπο, μέχρι τότε, Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου.

    Αργότερα, όμως, κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Κρήτης Τιμόθεος παύεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, χωρίς καν να του δοθεί δυνατότητα απολογίας του και Μητροπολίτης στον θρόνο του αγίου Τίτου εκλέγεται, το 1941, ο από Αρκαδίας Βασίλειος Μαρκάκης (1941-1950).

      6. Ο Αντιστασιακός Βασίλειος

α. Ως επίσκοπος Αρκαδίας

    Με την ενθρόνισή του στον μητροπολιτικό θρόνο της Κρήτης, ο Βασίλειος δεν έπαυε ούτε στιγμή να διδάσκει και να ποιμαίνει το λογικό ποίμνιό του με ανεξάντλητο ζήλο και αυταπάρνηση, κυριολεκτικά λουσμένος από την αγάπη του λαού του, όπως έπραττε  μέχρι τώρα κατά τα τριάντα οχτώ χρόνια της αρχιερατείας του στην επισκοπή Αρκαδίας. Όμως, τα γεγονότα της επίθεσης των Δυνάμεων του Άξονα κατά της Ελλάδας και της Κρήτης, που σημάδεψαν από την πρώτη, κιόλας, στιγμή την ανάληψη του μητροπολιτικού θρόνου της Κρήτης από το Βασίλειο, συνετέλεσαν- όπως έχουμε ήδη επισημάνει- στην ανάδειξη και νέων, πολυτάραχων, τη φορά αυτήν, πτυχών του βίου και των πληθωρικών αρετών του Ιεράρχη.

    Η δράση του αυτή είχε αρχίσει μερικούς μήνες πιο πριν, με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν ο Βασίλειος ήταν ακόμη  επίσκοπος  Αρκαδίας. Από αυτήν την πρώτη, κιόλας, στιγμή του πολέμου ο Βασίλειος ορθώθηκε αγέρωχος και δυνατός στο μετερίζι του καθήκοντος προς τον Χριστό και την πατρίδα. Ακόμα και σήμερα πολλοί διατηρούν στη μνήμη τους την εικόνα του Δεσπότη τους μπροστά στην είσοδο της επισκοπής του στους Αγίους Δέκα, να ευλογεί όλα τα στρατευμένα παιδιά της επισκοπής του που έφευγαν για το μέτωπο, προσφέροντάς τους, μαζί με την ευλογία και την ευχή του, και από ένα σταυρουδάκι. Δεν υπήρχε Μεσαρίτης που να έφυγε για το μέτωπο χωρίς το Σταυρό και την ευχή του Δεσπότη.
     Στη συνέχεια, με συνεχείς ποιμαντορικές εγκυκλίους ο Βασίλειος έδινε εντολή προς όλες τις εκκλησίες της θεόσωστης επισκοπής του να τελούνται καθημερινά στον εσπερινό παρακλήσεις και να προσεύχονται όλοι μαζί, κλήρος και λαός, για τη σωτηρία των στρατευμένων παιδιών της πατρίδας. Ο ίδιος, μάλιστα, επισκεπτόταν, τώρα, πολύ συχνότερα τα χωριά της επαρχίας του και έδινε θάρρος και υπομονή στις χαροκαμένες μανάδες και στις οικογένειες που είχαν παιδιά στο μέτωπο. Επίσης, έκανε εράνους για τη συγκέντρωση μάλλινων ενδυμάτων, κουβερτών και ποικίλων εισφορών από τον λαό και τα οικεία εκκλησιαστικά συμβούλια, προκειμένου να τα αποστέλλει στην Επιτροπή Αλληλεγγύης Μετώπου. Μάλιστα, για τον σκοπό αυτόν προσέφερε και τα δυο του άλογα, που την εποχή εκείνη ήταν το μόνο μεταφορικό μέσο που είχε, για να περιοδεύει με τον διάκονό του ανά τα χωριά της επαρχίας του.

 β. Ως Μητροπολίτης Κρήτης

     Ι. Ο Παρακλητικός Κανόνας «έν ώρα Πολέμου»

   Στα χέρια μας, επίσης, περιήλθαν φυλλάδιο επιγραφόμενο: «Κανών Παρακλητικός εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον έν ώρα Πολέμου» και η με αρ. Πρωτ. 195 της 10^ης Μαρτίου 1941 Εγκύκλιος της Ι. Μητροπόλεως Κρήτης, με την οποία ο Βασίλειος, ως Μητροπολίτης, πλέον, εντέλλεται όπως σε όλες της εκκλησίες της Κρήτης τελείται καθημερινά στον εσπερινό η παραπάνω παράκληση «Εν ώρα πολέμου», διότι, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, «δια την αισίαν και ένδοξον έκβασιν του διεξαγομένου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος Ιερού και Εθνικού ημών αγώνος έχομεν ανάγκην της ευλογίας και βοηθείας του Παντοδυνάμου Θεού.

   Αν, όμως, μελετήσουμε προσεκτικά το κείμενο της «Παράκλησης», που ο Βασίλειος εντέλλεται όπως τελείται καθημερινά (στον εσπερινό), σε όλες της εκκλησίες της Κρήτης, θα παρατηρήσουμε ότι κρύπτει πολλά ενοχοποιητικά για τον «εντέλλοντα» Ιεράρχη στοιχεία, τα οποία θα πρόσεξαν, ασφαλώς, οι Γερμανοί ή θα τους τα καταμαρτύρησαν οι καλοθελητές ελληνόφωνοι συνεργάτες τους. Έτσι, στο κείμενο του Παρακλητικού Κανόνα υπάρχει χρήση βαρύτατων λέξεων και φράσεων με τις οποίες ο Υμνογράφος κατονομάζει τους Γερμανούς κατακτητές (δολίους, δυνάστες, σατράπες, τυράννους, βαρβάρους, κύνες, αιμοβόρα θηρία, λύκους άρπαγας κ.λπ.) ή διά των οποίων εύχεται για την πλήρη αυτών καταστροφή [τας δυσμενείς κεφαλάς (αυτών) διάκοψον…, ους ράβδω θείας σου ροπής μακράν απέλασον κ.λπ.], ενώ και σε κάποια άλλα σημεία ο Υμνογράφος εύχεται και για την νίκη των Ελλήνων και των συμμάχων αυτών. Γι’ αυτό και από τους Γερμανούς ο Βασίλειος κατηγορήθηκε και ως αγγλόφιλος.

Η Εγκύκλιος

ΙΙ. Η λοιπή αντιστασιακή δράση 

   Το αποκορύφωμα, όμως, του αντιστασιακού αγώνα του Βασιλείου σημειώθηκε μετά το Μάιο του 1941, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη και ο Βασίλειος, ως Μητροπολίτης Κρήτης, δεν δέχτηκε σε καμιά περίπτωση να συμβιβαστεί με τη βία της γερμανικής κατοχής, αλλά, αντίθετα, συνδέθηκε με το αντάρτικο που πρώτο οργανώθηκε στο Ηράκλειο και, σε κάθε περίσταση, εκδήλωνε φανερά την αντίθεσή του προς αυτήν.

    Στις 20 Μαϊου 1941, ημέρα που έπεσαν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στην Κρήτη, σύμφωνα με τον αγωνιστή παπα- Νικολή Νεονάκη, τελούνταν ο εσπερινός στον άγιο Μηνά, χοροστατούντος του Κρήτης Βασιλείου με τον αρχιμανδρίτη Φώτιο Θεοδοσάκη  και τον ιερέα Γεώργιο Κυπριωτάκη. Μετά το πέρας του εσπερινού Μητροπολίτης και ιερείς βροντοφώναξαν: «όλοι μαζί εναντίον των Ούνων» και έτρεξαν για τον φρούραρχο Εμμανουήλ Τσαγκαράκη, προκειμένου να εφοδιαστούν με όπλα, αλλά δεν βρήκαν τίποτε. Έτρεξαν, τότε, στην αποθήκη του στρατού που ήταν δίπλα στο Πανάνειο  νοσοκομείο και, αφού παραβίασαν την πόρτα, πήραν μαζί τους όσα όπλα μπορούσαν και ξεχύθηκαν στη μάχη. Εν τω μεταξύ ο Βασίλειος, μαζί με τον παπα-Μηνά και τον παπα-Γιώργη Κυπριωτάκη, βγήκαν στους δρόμους και τους παρότρυναν όλους- άνδρες, γυναίκες και παιδιά- να πάρουν μέρος στον αγώνα. Όπλισαν όσους τους ακολούθησαν και, στη συνέχεια, ανέβηκαν πάνω στο μπεντένι, κοντά στη Χανιόπορτα. Εκεί πήραν θέση μάχης και εμπόδισαν τους Γερμανούς να μπουν μέσα στην πόλη. Μάλιστα, η ομάδα των κατακτητών που προχωρούσε για να καταλάβει την πόλη εκκαθαρίστηκε τελείως από την ομάδα του πατρός Φωτίου. Η σκηνή, κατά την οποία ο Μητροπολίτης ανασκουμπωμένος τα ράσα και με την πατερίτσα στο χέρι αναρριχάται στα ενετικά τείχη και κτυπώντας την πατερίτσα του στη γη με ορμή ενθαρρύνει και εμψυχώνει τους υπερασπιστές του Μεγάλου Κάστρου, συνεχίζει να παραμένει ακόμα και σήμερα ολοζώντανη στη συνείδηση του λαού.
      Εξαπολύοντας νέες εγκυκλίους του προς τους ναούς όλης της Κρήτης, ο Βασίλειος συνέχισε να εμψυχώνει τον κόσμο και να στρέφεται φανερά και ευθέως κατά των στυγνών κατακτητών, καλώντας ιερείς, μοναχούς και λαϊκούς να αναλάβουν έργο διαφώτισης του λαού. Ο άμβωνας του αγίου Μηνά έγινε από τότε από τον Βασίλειο (και τον πρωτοσύγκελό του Ευγένιο Ψαλιδάκη) φάρος παρηγοριάς και ελευθερίας αλλά και βήμα περήφανο ενάντια των Γερμανών κατακτητών. Το κήρυγμά του- όπως και των λοιπών ιερωμένων- είχε προσλάβει διπλή μορφή^. είτε τη συμβολική, αλληγορική, είτε την ευθαρσή με ομολογία και προτροπή για αγώνα. Έτσι, ο Βασίλειος μετά από κάθε λειτουργία στον άγιο Μηνά, αλλά και όπου αλλού λειτουργούσε, βροντοφωνούσε θαρρετά και με όλη τη δύναμη της ψυχής του, παραδειγματίζοντας και δυναμώνοντας τα πλήθη: «Καλή Λευτεριά!» και σε κάθε μεγάλη εορτή: «Και του χρόνου ελεύθεροι!». Επίσης, κατά τις διάφορες εκτελέσεις ο Άγιος Κρήτης καυτηρίαζε δριμύτατα τη βαρβαρότητα των κατακτητών και, με τον καιρό,  έφτασε να θεωρείται ως ο πνευματικός ηγέτης όλων των χειμαζομένων και αγωνιζομένων Κρητών.
     Συνέπεια της δράσης του αυτής υπήρξε η σύλληψή του από τους κατακτητές στις 26 Μαρτίου 1942 και η βίαιη απομάκρυνσή του στην Αθήνα, όπου, για μια τριετία περίπου, μέχρι τις 12 Φεβρουαρίου 1945, θα κρατηθεί μακριά από το αγαπημένο του ποίμνιο και κάτω από αυστηρότατη επιτήρηση.

        7. Από τη θανατική καταδίκη στην ισόβια εξορία

    Τα γεγονότα που οδήγησαν στην εξορία του Βασιλείου από τους Γερμανούς, έχουν ως εξής: Την παραμονή του Ευαγγελισμού, του κατοχικού έτους 1942, ο τότε Έλληνας Νομάρχης Ηρακλείου με τηλεφώνημά του ζήτησε από το Μητροπολίτη Βασίλειο, ύστερα από διαταγή των γερμανικών αρχών κατοχής, την άλλη μέρα, κατά την πανηγυρική δοξολογία στον ι. ναό του αγίου Μηνά, να μιλήσει υπέρ των Γερμανών. Τότε εκείνος ευθαρσώς του απάντησε: «Όχι, κ. Νομάρχα, δεν θα ομιλήσω υπέρ των Γερμανών αλλά κατά!». Και η απάντηση του Νομάρχη ήταν: «Σεβασμιώτατε, λυπάμαι πολύ αλλά θα το μετανιώσετε!». Στιγμές υπερούσιες, συγκλονιστικές και άγιες ενός ανθρώπου και Ιεράρχη που ανέβαινε σταθερά και  αποφασιστικά τη σκάλα του Ιακώβ και με το σεμνό πατριωτικό του χέρι άγγιζε τον Θεό. Και πραγματικά, στις 25 Μαρτίου 1942 ο Βασίλειος λειτούργησε στον ιερό ναό του Αγίου Μηνά και καταφέρθηκε ανοικτά εναντίον των κατακτητών. Διαπνεόμενος από αγανάκτηση για την κατάκτηση της Κρήτης από τους κατακτητές, ευθαρσώς από άμβωνος κήρυξε ότι ως Επίσκοπος και Έλληνας δεν μπορούσε να ανεχθεί αυτήν την κατάσταση.
      Και πραγματικά, το αμέσως επόμενο πρωί, 26 Μαρτίου, ο Βασίλειος συλλαμβάνεται στο γραφείο του από μιαν ομάδα της Γκεστάμπο, προκειμένου να οδηγηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα, από το οποίο κατόρθωσε, την τελευταία στιγμή, να τον σώσει ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Εμμανουήλ Λουλακάκης, ο οποίος- όπως σημειώνει σε επιστολή του προς τον Μητροπολίτη Βασίλειο- μεσολάβησε στον πολεμικό σύμβουλο του Γερμανού Διοικητή Κρήτης Dr Alexinat, λέγοντάς του ότι εάν ο Αρχηγός της Εκκλησίας της Κρήτης τουφεκιστεί τότε όλοι οι Κρητικοί θα επαναστατήσουν εναντίον τους. Όμως, ο Alexinat υπενθύμισε στον Λουλακάκη ότι οι Γερμανοί έχουν στα χέρια τους λίαν ενοχοποιητικές εγκυκλίους του Βασιλείου με τις οποίες καλούσε τον κόσμο να αγωνιστεί με θάρρος τόσο στην Αλβανία όσο και στη Μάχη της Κρήτης, καθώς και δημοσιεύματα εφημερίδων που αναφέρονται σε κατοχικά του κηρύγματα και ειδικότερα στο κήρυγμα της 25^ης Μαρτίου 1942. Και ο Γερμανός, σε έξαλλη κατάσταση, συνέχισε να λέγει στον Γενικό Διοικητή Κρήτης Εμμανουήλ Λουλακάκη: «Έτσι ο Μητροπολίτης σας εξερέθιζε  και εφανάτιζε  τα πλήθη, εξάπτων το μίσος εναντίον μας και έγινε αφορμή του φόνου και της κακοποιήσεως των αλεξιπτωτιστών μας υπό των πολιτών. Θα τον κλείσωμεν στην Αγυιάν και θα τον εκτελέσωμεν! Ο φόνος των στρατιωτών μας από το φανατισμένο πλήθος ζητά εκδίκησιν».
      Μετά από αυτόν τον διάλογο, που ο Λουλακάκης διέσωσε στην επιστολή του προς τον Βασίλειο και στον οποίο εμφανίζεται η προσπάθειά του να τον προστατεύσει από την εκτέλεση, ο Γερμανός Διοικητής Alexinat θα καταλήξει λέγοντας: «Η μεγαλύτερη επιείκεια που ημπορούμε να δείξωμεν εις την περίπτωσιν του Μητροπολίτου Μαρκάκη είναι να φύγει αμέσως από την Κρήτην με το πρώτον Βενζινόπλοιον ως θα ορίσωμεν τον τόπον της διαμονής του εις Μονήν της Παλαιάς Ελλάδος…».  Έτσι, η θανατική εκτέλεση του Βασιλείου, την τελευταία στιγμή, και ύστερα, μάλιστα, από προσωπική επικοινωνία του Γερμανού Διοικητή με τον ίδιο τον Φύρερ, μετατράπηκε σε ισόβια εξορία.
      Στο έγγραφο της εξορίας του Βασιλείου, με αρ.V.2.239, ο Γερμανός Διοικητής Dr Alexinat απευθυνόμενος προς τον Γενικό Διοικητή Κρήτης Εμμανουήλ Λουλακάκη σημειώνει: «Η αρχή κατοχής κηρύσσει ανεπιθύμητον την περαιτέρω άσκησιν των καθηκόντων του Μητροπολίτου Μαρκάκη εις Ηράκλειον. Ένεκα τούτου ζητούμεν, όπως με άμεσον ισχύν της παρούσης τού απαγορεύσητε την άσκησιν των καθηκόντων του προς το συμφέρον της δημοσίας ασφαλείας».

Εξοριστήριο έγγραφο Βασιλείου Μαρκάκη

     Ύστερα από όλες αυτές τις δραματικές εξελίξεις ο Βασίλειος οδηγείται από μιαν ομάδα της Γκεστάμπο στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου, όπου τον επιβιβάζεται σε ένα στρατιωτικό αεροπλάνο που τον μετέφερε στο αεροδρόμιο Τατοΐου της Αθήνας. Εκεί τον εγκατέλειψαν, με την υποχρέωση να εμφανίζεται κάθε πρωί και να δίνει το «παρών» στο γερμανικό φρουραρχείο. Μη έχοντας ο Βασίλειος κάποιο μεταφορικό μέσο για να φθάσει στην Αθήνα, ανέβηκε σε διερχόμενο κάρο που μετέφερε πέτρες. Πήγε σε έναν ανιψιό του και παρέμεινε σε αυτόν για ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Από την Αθήνα ο Βασίλειος, με νεότερη διαταγή, εκτοπίστηκε σε ακριτικό νησί του ανατολικού Αιγαίου, όπου η στέρηση και οι κακουχίες της κατοχής υπέσκαψαν σοβαρά την υγεία του, γεγονός που ανάγκασε την παρέμβαση της τότε υποτυπώδους ελληνικής πολιτείας να διατάξει τη μεταφορά του στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» της Αθήνας, όπου παρέμεινε το μεγαλύτερο διάστημα της εκεί εξορίας του  μέχρι την κατάρρευση του Άξονα, οπότε επέστρεψε και πάλι στην ελεύθερη Κρήτη.      Όμως, να που και εδώ, στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» της κατοχικής Αθήνας, ο Κρήτης Βασίλειος, έχοντας πλήρη επίγνωση τού προς τον πλησίον καθήκοντός του, κατάφερνε, ξεφεύγοντας τα βλέμματα των Γερμανών κατακτητών, να επικοινωνεί τακτικά με το ποίμνιό του της Αθήνας αλλά και με τη Μητρόπολή του στην Κρήτη, και, ως στοργικότατος πνευματικός πατέρας, να παρηγορεί και ενθαρρύνει με λόγια μεστά και γεμάτα ελπίδα την Αντίσταση στον Γερμανό κατακτητή. Έχουμε πολλές μαρτυρίες Κρητικών που διέμεναν στην Αθήνα, που με μοναδικό τρόπο σκιαγραφούν αυτήν την πατριωτική του Βασιλείου στάση και δράση και εξόριστου, ακόμα, στην κατοχική Αθήνα.

Σπάνια φωτογραφία του Βασιλείου ως εξόριστου στον "Ευαγγελισμό" (1942)

    Έτσι, με πραγματικά θαυμάσιο τρόπο, σε άρθρο του με τον τίτλο «ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ», ένας Κρητικός αλβανομάχος- κάτω από τα αρχικά Π. ΔΑΝΔ- μάς πληροφορεί. Η μαρτυρία του  είναι έγκυρη και συγκινητική και μεταφέρουμε αυτούσια ένα σύντομο απόσπασμά της:
    «Ένας Ασιάτης σοφός λέγει: “Με τα λεφτά ο άνθρωπος ζει ως επτά χρόνια με έναν καλό, όμως, λόγο ζει ως εβδομήντα επτά”. Αυτά τα λόγια ήρθαν στον νου μου, όταν, πριν κάμποσα χρόνια, μέσα στις μαύρες μέρες της Κατοχής, αντίκρισα σ’ ένα νοσοκομείο της Αθήνας τον Μητροπολίτη Βασίλειο και άκουσα τα παρήγορα λόγια του, που στάλαζαν βάλσαμο στις πονεμένες καρδιές μας. Διωγμένος από τον κατακτητή ο σεπτός Ιεράρχης, κατατρεγμένος σαν όλους εμάς, δεν παρέλειψε, ευθύς σαν πάτησε το πόδι του στην Αθήνα, να φθάση ως τα κρεββάτια του πόνου των σακατεμένων Αλβανομάχων, για να γλυκάνη τον πόνο τους και να σκορπίση με τα μεστά από καλωσύνη λόγια του την ελπίδα πως μια καλλίτερη αύριο δεν θα αργήση να φανή.
  Καθισμένοι γύρω από τη θερμάστρα, το χειμωνιάτικο εκείνο απόγευμα του 1942, αναπολούσαμε τη μακρινή μας σκλάβα πατρίδα, όταν ξαφνικά στην πόρτα του θαλάμου φάνηκε η σεβάσμια μορφή του. Κρητικοί οι περισσότεροι αναγνωρίσαμε αμέσως τον Δεσπότη μας και όσοι μπορούσαν να περπατήσουν σπεύσαμε να ασπασθούμε το χέρι του. Και Εκείνος δίδοντάς μας την ευχή Του θυμάμαι που μας είπε: “Υπομονή, ο Θεός είναι μεγάλος^· με τη βοήθεια του Κυρίου μας θα πατήσωμε μια μέρα και πάλιν τα χώματα της αγαπημένης μας Κρήτης”.     Κάθισε κάμποση ώρα μαζί μας και, όταν προς το βραδάκι μάς καληνύχτησε, νιώθαμε όλοι μας μιαν ανακούφιση, που, ίσως, οι περιποιήσεις των γιατρών και τα φάρμακα να μη μας την είχαν δώσει ως εκείνη την ώρα».
   Δεύτερη, επίσης, εγκυρότατη και εξίσου συγκινητική μαρτυρία, από τη δράση του Βασιλείου και ως εξόριστου στην Αθήνα, έχουμε αυτήν που, με επιστολή της, μας έκανε γνωστή, στις 11 Δεκεμβρίου 2001, η αείμνηστη φίλη λαογράφος και εξαίρετη τραγουδίστρια και ερμηνεύτρια δημοτικών τραγουδιών Ειρήνη Μπριλλάκη- Καβακοπούλου, από το Σπήλι Αγίου Βασιλείου. Στην επιστολή της αυτήν η Ειρήνη Μπριλλάκη μάς επισημαίνει με την ευαισθησία της νεανικής της ηλικίας – ήταν, τότε, μικρή κοπέλα, φοιτήτρια στην κατοχική Αθήνα- τη λαμπρή προσωπικότητα του Μητροπολίτη και το μεγάλο έργο που επιτελούσε και ως εξόριστος, καίτοι ασθενής στο νοσοκομείο του «Ευαγγελισμού», ανάμεσα στους κατατρεγμένους Κρητικούς της Αθήνας. Και ιδού και η επιστολή της αείμνηστης φίλης Ειρήνης:   «Αγαπητέ κ. Παπαδάκη, πηγαίνοντας καθημερινά στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» για συμπαράσταση στον αδελφό μου που ήταν ασθενής, έμαθα από τις νοσοκόμες ότι ζούσε εκεί, διατελών σε περιορισμό, ο Αρχιεπίσκοπος Κρήτης, για τον οποίο όλο το νοσοκομείο ήταν ξετρελαμένο (η λέξη ανήκει στην αείμνηστη Ειρήνη) μαζί του από το χιούμορ του, τη θρησκευτική του ευλάβεια και την παθιασμένη αγάπη που έτρεφε στους πατριώτες του Κρητικούς.    Η καρδιά μου, που ο ερχομός στην άγνωστη Αθήνα την είχε πολλών λογιών πληγώσει, έσπευσε, γνωρίστηκε με τον θαυμάσιο λειτουργό του Χριστού, που με αγκάλιασε και ζέστανε τη συναισθηματική παγωνιά και τον πόνο μου και προσευχήθηκε πολλές φορές για τον ασθενούντα αδελφό μου, ώστε του έδωσε κουράγιο να ξεπερνά τις δύσκολες μέρες του ακατάσχετου πυρετού και της αβέβαιης έκβασης της υγείας του. Εμένα δε, σαν στοργική «μητέρα», με περίμενε κάθε απόγευμα, βλέποντας από το τζάμι του παραθύρου του πότε θα έφθανα στο νοσοκομείο, και μου έκανε νεύμα, χτυπώντας το με το χέρι, να ανέβω στο ενδιαίτημά του, όπου, ανοίγοντας το ντουλάπι του, κάποια καλούδια είχε φυλάξει να μου δώσει ^. σταφύλια, σύκα, κουλουράκια, σταφίδες του χειμώνα, ακόμα και φαγητό, γιατί δεν μπορούσα με το φοιτητικό συσσίτιο, το τόσο ισχνό, να κορέσω την κατοχική πείνα μου…».

Η προς εμέ επιστολή της αείμνηστης Ειρήνης Μπριλάκη- Καβακοπούλου

     Αλλά και τρίτη μαρτυρία- επισημότερη, αυτή η  τελευταία, των δύο προηγουμένων- της πατριωτικής και παρηγορητικής του Βασιλείου δράσης, και πάλιν ως εξορίστου στην κατοχική Αθήνα, έχουμε να παρουσιάσουμε σημαντικότατη εγγραφή του αείμνηστου Καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ν ι κ ο λ ά ο υ  Β.  Τ ω μ α δ ά κ η  (1907-1993), που εντοπίσαμε στο τέλος του «Βιβλίου Επισκεπτών» της Επισκοπής Αρκαδίας του Βασιλείου, που αναφέρεται στην πολυσχιδή του Βασιλείου δράση στην Αθήνα, «εν ημέραις θλίψεως και πόνου», όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει (Μαρτ. 1942 - Φεβρ. 1945).

    «Εις ανάμνησιν της επισκέψεώς μου εις το Ηράκλειον και της επανασυνδέσεως της συνεργασίας μας με τον Άγιον Κρήτης κύριον Βασίλειον, με τον οποίον συνεδέθημεν εν ημέραις θλίψεως εν Αθήναις. Μνήμων της εθνικής του στάσεως, της αγαθοποιού του δράσης, παραμυθούντος τους εν Αθήναις πρόσφυγας Κρήτας και των αγώνων του όπως ανακουφίσει τους πάσχοντας του ιερού του ποιμνίου, μνήμων ακόμη της αληθούς του, προθύμου και χριστιανικής φιλοξενίας, με βαθύτατον σέβας και υιικήν αγάπην υπογράφομαι.
               Εν Ηρακλείω 19 Φεβρ. 1946»

 

Η βαρυσήμαντη μαρτυρία του Νικολ. Τωμαδάκη στο βιβλίο Επισκεπτών της Επισκοπής Αρκαδίας

    Η τριετής, όμως, παραμονή του Βασιλείου κατά την εποχή εκείνη του λιμού και της ανέχειας στην Αθήνα ήταν κάτι παραπάνω από εξορία^. οι κακουχίες και οι στερήσεις της γερμανικής κατοχής υπέσκαψαν σοβαρά την ήδη εύθραυστη υγεία του. Όμως, τα τραύματα από τον κλονισμό που γνώρισε η υγεία του δεν έκλεισαν, έκτοτε, ποτέ. Έτσι, ο Βασίλειος αποτελεί το φωτεινό παράδειγμα ενός ακόμα άξιου ποιμένα ανάμεσα στους χιλιάδες Έλληνες ρασοφόρους, που θυσιάστηκαν στους μακραίωνες του έθνους αγώνες.Τελικά, μετά την κατάρρευση του Άξονα, στα 1945, και την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Γερμανούς, ο Βασίλειος επέστρεψε και πάλι στο Ηράκλειο με την ψυχή λάμπουσα αλλά με το σώμα κατερειπωμένο και συνέχισε, με τις λίγες δυνάμεις που του εναπέμεναν, να ποιμαίνει την Ι. Μητρόπολη Κρήτης σε μια δυσκολότατη περίοδο ανόρθωσης από τα συντρίμμια του πολέμου.
    Η ημέρα της επανόδου του σήμανε για όλους τους Κρητικούς ημέρα ανέκφραστης χαράς. Παρόλον ότι ο ταπεινός Ιεράρχης είχε ζητήσει από τους αρμοδίους να μην ειδοποιηθεί κανένας ότι θα επέστρεφε, ο κόσμος το πληροφορήθηκε και του έγινε παλλαϊκή υποδοχή. Το αυτοκίνητο που τον μετέφερε σταμάτησε μπροστά από τον μητροπολιτικό ναό του αγίου Μηνά. Ο γηραιός και ταλαιπωρημένος από την ασθένεια και την εξορία Ιεράρχης κατεβαίνει με κόπο. Γονατίζει, φιλά το κρητικό χώμα και με δάκρυα στα μάτια ανέρχεται τα σκαλιά της εκκλησίας, όπου γίνεται επίσημη δοξολογία. Θα παραμείνει στον θρόνο για μια πενταετία ακόμα, μέχρι τις 10 Ιανουαρίου 1950, όταν αποδήμησε προς Κύριον πλήρης ημερών και σε ηλικία 78 ετών ακριβώς, μετά από αρχιερατεία 48 χρόνων.                                     
    Αυτός υπήρξε ο Μητροπολίτης Κρήτης Βασίλειος Ε΄ Μαρκάκης. Σε καιρό ειρήνης ο σεβάσμιος Γέροντας των Αστερουσιανών της επισκοπής του στους Αγίους Δέκα και ο χαρισματικός, σε καιρό πολέμου, ηγέτης της εθνικής συνείδησης των «απανταχού Κρητών.          

Στιγμιότυπο από την Ομιλία

ΟΜΙΛΙΑ ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΚΡΗΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΜΑΡΚΑΚΗ, ΣΤΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΟΜΙΛΙΑ- ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΜΑΡΚΑΗ

 *   *   *

      

      

   Το Σάββατο 4 Μαΐου 2019 και ώρα 7 μ.μ. θα μιλήσει ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, φιλόλογος- θεολόγος- συγγραφέας, στη Χριστιανική Ένωση Ηρακλείου «Ο Απόστολος Παύλος» για την Κοινωνική και Αντιστασιακή δράση του Ρεθεμνιώτη, από τα Κεραμέ Αγίου Βασιλείου, Μητροπολίτη Κρήτης Βασιλείου Ε΄ Μαρκάκη (1872-1950).

   Να σημειωθεί ότι και η Μητρόπολή του, Γορτύνης και Αρκαδίας, τιμά φέτος με σειρά εκδηλώσεων, από 26- 30 Ιουνίου (ημέρα χειροτονίας του σε επίσκοπο Αρκαδίας), τη μνήμη και την προσφορά τού εν λόγω Ρεθύμνιου Ιεράρχη στην επισκοπή Αρκαδίας (1902- 1941) και στη Μητρόπολη Κρήτης (1941- 1950), με ομιλίες, αποκάλυψη προτομής του στη Μητρόπολη του, στις Μοίρες, και ειδικής στήλης στη Γεωργική Σχολή Μεσαράς, έργο του αείμνηστου Ιεράρχη.

  Παρόμοιες εκδηλώσεις, με αποκάλυψη προτομής και έκδοση βιβλίου για τον μεγάλο Ιεράρχη, ετοιμάζει και το χωριό του, τα Κεραμέ Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου, για το καλοκαίρι του 2020.  

ΕΥΧΕΣ ΕΠΙ ΤΩ ΠΑΣΧΑ

"Μηδείς φοβείσθω θάνατον ηλευθέρωσε γαρ ημάς ο του Σωτήρος θάνατος"

H Ανάσταση του Κυρίου

Εύχομαι ολόψυχα οι Άγιες Ημέρες τού Πάσχα και η Ανάσταση τού Θεανθρώπου να γεμίσουν τις καρδιές όλων μας με το ανέσπερο φως τής Αναστάσεως τού Κυρίου, το φως της χαράς, της αγάπης και της ελπίδας.

Θεατρική Ομάδα Νοσοκομείου Ρεθύμνου ΑΝΤΙ – ΣΩΜΑΤΑ * * * Ανδρέα Φλουράκη * Θ έ λ ω μ ι α Χ ώ ρ α

Θεατρική Ομάδα Νοσοκομείου Ρεθύμνου

ΑΝΤΙ – ΣΩΜΑΤΑ

Ανδρέα Φλουράκη

Θ έ λ ω  μ ι α  Χ ώ ρ α

          ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

            www.ret-anadromes.blogspot.com

            http://historicalcrete.ims.forth.gr

       Η θεατρική ομάδα του Νοσοκομείου Ρεθύμνου «Αντι-Σώματα» παρουσίασε στις 13, 14 και 15 Απριλίου 2019, σε τρεις παραστάσεις, στο Αμφιθέατρο Δ3 του Πανεπιστημίου Ρεθύμνου, την τέταρτη ολοκληρωμένη της δουλειά, με το έργο «Θέλω μια Χώρα», του Ανδρέα Φλουράκη.

      Η Θεατρική Ομάδα του Νοσοκομείου Ρεθύμνου, με τον αλληγορικό και συμβολικό τίτλο ΑΝΤΙ- ΣΩΜΑΤΑ, της νοσηλευτικής, προφανώς, των ηθοποιών της ιδιότητας, τα τελευταία χρόνια καθιέρωσε να μας παρουσιάζει, κατ’ έτος, και μιαν επιτυχία γνωστού- συνήθως Έλληνα- θεατρικού συγγραφέα, με έργα κοινωνικού βάθους, που αντλούν τη θεματική τους από τη σύγχρονη πραγματικότητα και τα προβλήματά της, μεταφέρουν εμπειρίες ζωής και θίγουν, με επίκαιρο και, πάντα, ευχάριστο τρόπο, το θέμα των διανθρώπινων σχέσεων. Αυτό αποδείχθηκε σταθερά και με την τελευταία επιλογή της ανανεωμένης με εξαιρετικά νέα ταλέντα θεατρικής ομάδας, αλλά και με τον κόσμο που, σταδιακά, αυξάνεται κατακόρυφα και γεμίζει την αίθουσα, πράγμα που τους αναγκάζει στην πραγματοποίηση περισσοτέρων της μιας παραστάσεων, προσφέροντας στο ρεθεμνιώτικο κοινό, και μάλιστα δωρεάν, ένα εξαιρετικά ευχάριστο θεατρικό δρώμενο που τόσο το έχει ανάγκη.

       Το έργο «Θέλω μια χώρα» του Ανδρέα Φλουράκη παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα αγγλικά, σε μετάφραση του Alexi Kaye Campbell, στο Royal Court Theatre στο Λονδίνο, τον Ιούνιο του 2013, σε σκηνοθεσία του Richard Twyman. Στην Ελλάδα το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Αθηνών, στις 30 και 31 Ιουλίου 2015, με τη συμπαραγωγή του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν, σε σκηνοθεσία της Μαριάννας Κάλμπαρη.

    Πρόκειται για μια πολύ έξυπνη και άξια συγχαρητηρίων επιλογή ενός έργου προβληματισμού και κριτικής γύρω από τη δεινή κοινωνική, οικονομική και ανθρωπιστική κρίση που πλήττει τη χώρα μας αλλά και την παγκόσμια εν γένει κοινότητα. Για ένα έργο επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε, που διακωμωδεί με δηκτικό τρόπο τα δημόσια ή ιδιωτικά ήθη, χαρακτήρες ανθρώπων ή καταστάσεις, εμπνευσμένο από την απελπισία του καταναλωτικού κοινού μπροστά στις παράλογες αυξήσεις της αγοράς και την οικονομική κρίση. 

      Ο Φλουράκης αναρωτιέται αν είναι δυνατόν να προσπαθούμε να ζήσουμε σε αυτήν τη χώρα, την ευλογημένη και καταραμένη ταυτόχρονα, να βιώνουμε το δράμα της, νιώθοντας συχνά εξόριστοι στην έννοια της «πατρίδας» και καταπιάνεται με το όνειρο ενός αύριο, με την προσδοκία μιας νέας πατρίδας, παραδίνοντας τη σκυτάλη στους νέους. Πώς ονειρεύεται κανείς σ' έναν τόπο που ερημώνεται, σ΄έναν τόπο χαλασμάτων; Πώς μένει, ορθώνεται, ανδρώνεται, ετοιμάζεται, για να διαδεχτεί ένα μέλλον γραμμένο στο χθες; 

Το "Θέλω μια Χώρα" είναι ένα έργο που ξεκίνησε από την κριτική της χώρας που έχουμε και τον οραματισμό της χώρας που θέλουμε. Μήπως η χώρα που έχουμε δεν είναι πια η κατάλλήλη για να ζήσουμε και πρέπει να βρούμε μια καινούρια; Και όλα με φόντο την εποχή της κρίσης, εκφράζουν άλλοτε τον φόβο και την αγωνία και άλλοτε την ελπίδα και την αναγκαιότητα της αλλαγής. Κοινός άξονας του έργου το επιτακτικό αίτημα: «Θέλω μια χώρα».

    Οι ερασιτέχνες ηθοποιοί- εργαζόμενοι του Νοσοκομείου μας και φίλοι τους συνεργάτες- φάνηκε ότι αγάπησαν το έργο βαθιά και ότι του έδωσαν πνοή και συναισθήματα από τα συναισθήματά τους, ότι το έκαναν κυριολεκτικά δικό τους, κομμάτι του εαυτού τους. Κάθε ρόλος φανερώνει, πάντα, ένα κομμάτι τού εαυτού μας, ξεκλειδώνει πράγματα από την ψυχή μας και τα φέρνει έξω προς το φως. Και αυτό έκαναν και οι ηθοποιοί του Συλλόγου Εργαζομένων του Νοσοκομείου μας, που μετείχαν «ψυχή τε και σώματι» στα διαδραματιζόμενα, και ξεκλείδωσαν επιτυχώς τους ρόλους τους με μια σωστή όσο και εντυπωσιακά περίπλοκη και ρεαλιστική ανασύνταξη μέσα στον σκηνικό χώρο.

      Το εντυπωσιακό δε και πρωτότυπο, για μένα, στοιχείο ήταν ότι στη σκηνοθετική γραμμή του φετινού έργου δεν μπορέσαμε, όσο και αν προσπαθήσαμε, να ξεχωρίσουμε πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές, σε σόλο ή και σε ντουέτα εμφανίσεις τους, μέσα στον σκηνοθετικό χώρο. Αντίθετα, όλοι μαζί οι ηθοποιοί και μέσα από μελετημένες ομαδικές, και, συχνότερα, σύνολου του θιάσου, εμφανίσεις τους παίζουν στον ενιαίο σκηνικό χώρο και το σενάριο κυλά αλληλοσυμπληρούμενο μέσα από σύντομες φωνές και φράσεις από τα χείλη όλων των ηθοποιών, από στόμα σε στόμα, προχωρώντας σταθερά και φτάνοντας στην τελείωση. Έχουμε μια παράσταση όπου μοναδικός πρωταγωνιστής αναδεικνύεται το πλήθος. Το πλήθος της νέας γενιάς των Ελλήνων. Μια σκηνική πολυφωνία, που με φόντο την εποχή της κρίσης, εκφράζει, όπως είπαμε, άλλοτε τον φόβο και την αγωνία και άλλοτε την ελπίδα και την αναγκαιότητα της αλλαγής, με κοινό, πάντοτε, άξονα το επιτακτικό αίτημα: «Θέλω μια χώρα».

      Η εμπνευσμένη επεξεργασία της σκηνοθετικής γραφής από τον νοσηλευτή- αλλά και σπουδασμένο ηθοποιό- Πάνο Αντωνιάδη, η προσεκτική ανασύνταξη των ερμηνευτών ηθοποιών σε όλη την έκταση του σκηνικού χώρου και οι ελεύθερες και συντονισμένες κινήσεις τους συντέλεσαν ώστε ουδόλως να βαρύνει ή να γίνει το έργο κουραστικό ή αδιάφορο στους θεατές. Το παίξιμο τους ιδιαίτερα τεχνικό, χαριτωμένο, με έντονα παιγνιώδη διάθεση, χάρισε στο θεατρόφιλο κοινό της πόλης μας μιαν ιδιαίτερα ευχάριστη και ευφρόσυνη ατμόσφαιρα, κατά τις τρεις παραστάσεις που έδωσαν στο Αμφιθέατρο Δ3 του Πανεπιστημίου μας.

       Η περίοδος που διανύουμε είναι δύσκολη κι όχι μόνο σε επίπεδο θεατρικής έλλειψης, αλλά και σε οικονομικό επίπεδο. Μια κωμωδία, ένα χαλαρό Σαββατοκύριακο με προβληματισμό και αρκετή δόση γέλιου αποζητά, σήμερα, ο πολύς ο κόσμος και αυτό ακριβώς δημιούργησε και του προσέφερε η «Θεατρική Ομάδα του Νοσοκομείου» μας. Αυτό έδωσε κι αυτό εισπράχθηκε. Και όλα αυτά παρά τις αντίξοες συνθήκες του ωραρίου εργασίας και των υπόλοιπων υποχρεώσεων των νοσηλευτών και λοιπών εργαζομένων του Νοσοκομείου μας. Το έκαναν αυτό με πολλή διάθεση και χαρά και με πολλές θυσίες από τον προσωπικό τους χρόνο (σε γιορτές και αργίες), ως αληθινοί λειτουργοί της υγείας του ανθρώπου. Είναι, ακριβώς, η διάθεση προσφοράς των νοσηλευτών και εργαζομένων του Νοσοκομείου μας που, συχνά, επαινείται από μαρτυρίες πολλών ασθενών συμπολιτών μας, που διαπιστώνουν ότι μέσα στις σημερινές δυσκολίες που βιώνουν οι Έλληνες και στην περίπτωσή μας οι γιατροί, οι νοσηλευτές- και οι εργαζόμενοι, γενικά, του Νοσοκομείου μας- προσφέρουν στο ρεθεμνιώτικο κοινό μέσα από πολλές αντιξοότητες έργο υπεύθυνο και σοβαρό όχι μόνο ιατρικό και νοσηλευτικό, αλλά και κοινωνικό, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση, και αυτό θέλουμε να επαινέσουμε κι εμείς με το σημείωμά μας αυτό.

    Και για την ιστορία, θεωρούμε χρέος μας ν’ αναφέρουμε τα ονόματα των ηθοποιών και λοιπών συντελεστών της παράστασης αυτής, σύμφωνα με το Πρόγραμμα, και να ευχηθούμε σε όλους και στην άλλη με το καλό!

 Ηθοποιοί (με αλφαβητική σειρά):

 Αλεξάκη Καλλιρρόη,

 Δουρουντάκη Ελένη,

 Καραϊσκάκη Μαρία,

 Καρούζος Γρηγόρης,

 Καστελιανού Αφροδίτη,

 Κατριτζιδάκη Ιωάννα,

 Μαμαλάκης Κώστας,

 Μεργέμογλου Κώστας,

 Παπαδάκη Νίκη,

 Συγρίμη Ντίνα.

 Σκηνοθεσία–Εμψύχωση: Αντωνιάδης Παναγιώτης

 Κοστούμια-Φροντιστήριο: Όλα τα «Αντισώματα»

 Σκηνικά: Τσουκνάκη Μαρία

Μουσική Επιμέλεια: Αντωνιάδης Παναγιώτης- Κουκούλης Κωνσταντίνος

 Χειρισμός Ήχου: Τριπολιτάκη Ζαμπία

 Φωτισμοί: “Tim Sound”- Τιμόθεος Βροντάκης

 Μακιγιάζ: Φραγκιαδάκη Μαρία

 Κομμώσεις: Αλεξάκη Καλλιρόη/ «Αντι- Σώματα»

 Σχεδιασμός Αφίσας: Καλογεράκης Στέλιος

 Υποδοχή: Κατσούλη Μαριζέτα

 Υποβολείο: Βαρσαμοπούλου Έλενα

 Επιμέλεια Προγράμματος: Αντωνιάδης Παναγιώτης

Ψηφιακή Επεξεργασία και Μοντάζ: Κουκούλης Κωνσταντίνος   

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη * * * ΛΑΪΚΗ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ * * * Του: Αντώνη Εμμ. Στιβακτάκη

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

ΛΑΪΚΗ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

Άγιοι Θεράποντες με ειδικό χάρισμα ιαμάτων,

Προστάτες, Έφοροι και Επόπτες της Ορθοδόξου Ελληνικής Εκκλησίας

(Θεολογική – Λαογραφική Μελέτη)

Α΄ ΕΠΑΙΝΟΣ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

(Εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ, Αθήνα 2018, σελ. 472)

          Του: Αντώνη Εμμ. Στιβακτάκη

Η χαρά μου είναι μεγάλη, γιατί αυτές τις μέρες έλαβα από το αγαπημένο μου Ρέθεμνος έναν πολύτιμο πνευματικό θησαυρό από εκλεκτό φίλο και διακεκριμένο άνθρωπο των γραμμάτων, που εδώ και πολλά χρόνια με τιμά με την ανιδιοτελή φιλία και αγάπη του. Πρόκειται για τον γνωστό φιλόλογο, θεολόγο και πολυγραφότατο συγγραφέα Κωστή Ηλία Παπαδάκη, για τον οποίο το Ρέθεμνος των Γραμμάτων και του Πολιτισμού σεμνύνεται και δικαίως υπερηφανεύεται.

Ο αγαπητός, λοιπόν, και πολύτιμος φίλος μού απέστειλε τιμητικά και με εξόχως φιλόφρονα αφιέρωση το τελευταίο περίπυστον σύγγραμμά του «Λαϊκή Πίστη και Λατρεία», το οποίο έχει λάβει Α΄ Έπαινο από την Ακαδημία Αθηνών και εκδόθηκε από τις αξιόλογες εκδόσεις «Γρηγόρη», γνωστές για την ποιότητά τους και τη διαχρονική επιτυχία τους στον τομέα των εκδόσεων.

Πρόκειται, πραγματικά, για ένα σπουδαίο πνευματικό έργο, που θα μείνει στην ιστορία και θα παιδαγωγεί εις το διηνεκές, για έναν άθλο ερευνητικό, μοναδικό στον τομέα του, που μόνον ένας ακούραστος, έμπειρος και δεινός ερευνητής, ιστοριοδίφης και συγγραφέας όπως ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης θα μπορούσε να φέρει εις πέρας με τόση αρτιότητα και πληρότητα.Μια γρήγορη περιδιάβαση του αναγνώστη στα Περιεχόμενα του βιβλίου προκαλεί θαυμασμό και δέος για την ευρύτητα και ποιότητα τους, που φανερώνει, αν μη τι άλλο, τον ανυπολόγιστο πνευματικό μόχθο του συγγραφέα, ο οποίος αφιέρωσε χρόνο πολύ και κατέβαλε ιδιαίτερα μεγάλη προσπάθεια για την ολοκλήρωση της εν λόγω συγγραφής του. Και μόνον η προσεκτική παρατήρηση του θαυμάσιου Εξώφυλλου και η απλή ανάγνωση των Περιεχομένων και της Περιληπτικής Απόδοσης του οπισθόφυλλου, καλούν έντονα και προτρέπουν τον αναγνώστη να εντρυφήσει προσεκτικά στις τετρακόσιες εβδομήντα δύο σελίδες του βιβλίου και να νιώσει μέσα του το ευώδες άρωμα που εκπέμπει.

Δεν πρόκειται να απαριθμήσω λεπτομερώς τα περιεχόμενα του βιβλίου ούτε και να κάνω ειδική στο καθένα αναφορά. Αυτό παρακαλώ και προτρέπω να το κάνει ο αναγνώστης, ο οποίος είμαι σίγουρος ότι θα δελεασθεί από την ανάγνωσή του πνευματικά και θα αισθανθεί μέσα του την πνευματική δύναμη, διαύγεια και ευωδία που το εν λόγω βιβλίο «μεταγγίζει». Θα βάλει τον δάκτυλο «επί τον τύπον της πατρώας ευσέβειας», της λαϊκής, της απλής του λαού μας πίστης, που κρατάει κατ’ ευθείαν από την αρχαία ελληνική πίστη και διαφαίνεται πάντοτε καθαρά κάτω από το χριστιανικό περικάλυμμά της στην πίστη τού σημερινού απλού ελληνικού λαού. Οι διάφορες παρεισφρήσεις στοιχείων από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο στον χώρο τής ελληνικής Ορθοδοξίας αποτελούν έναν αδιάψευστο μάρτυρα τής αδιάκοπης και φυσικής συνέχειας τού εθνικού βίου και πολιτισμού των Ελλήνων. Γιατί είναι αδιάκοπη, λέγει ο συγγραφέας, και φυσική η συνέχεια τού εθνικού βίου και πολιτισμού των Ελλήνων, αδιαίρετη η ελληνική μας εθνική παράδοση σε όλο το μήκος τής ιστορικής της πορείας από το ξεκίνημα, ακόμα, των Μινωικών χρόνων μέχρι σήμερα.

 Πρόκειται, λοιπόν, για μια πραγματικότητα που αποκαλύπτεται ολοκάθαρα μέσα από τη συστηματική έρευνα τού φαινομένου τής σύγχρονης λαϊκής λατρείας, των εθίμων και των δοξασιών τής απλής θρησκευόμενης ελληνικής ψυχής. Από την ανατολή τού ελληνισμού μέχρι σήμερα, όπως βεβαιώνει ο συγγραφέας, παρατηρούνται παρόμοιες ψυχικές, θρησκευτικές και λατρευτικές αντιδράσεις και ξαναγεννιούνται από το μηδέν παρόμοιοι τρόποι λατρείας και παρόμοιες αντιλήψεις για τον Θεό και τους αγίους. Ζει, λοιπόν, πάντα, το πρωτόγονο και παραδοσιακό πνεύμα των αρχαίων Ελλήνων στη ζωή και τις κινήσεις του έθνους τους. Ζει σαν πυρήνας και στις πιο εξελιγμένες μορφές τού πολιτισμού τους. Αυτό κράτησε ζωντανό και ακμαίο το Γένος των Ελλήνων στο διάβα των τελευταίων δύο χιλιάδων ετών. Στις μέρες μας, όμως, αλίμονον, το πνεύμα αυτό έχει επικίνδυνα ατονήσει, μαζί με την εξάλειψη των απλών ανθρώπων της υπαίθρου, δίνοντας την ευκαιρία στους εχθρούς της πίστης και της πατρίδας, επιχώριους και εξωχώριους, να προσπαθήσουν με όλες τους τις δυνάμεις να σβήσουν αυτήν την «πατρώα» ευσέβεια από τον χάρτη της σύγχρονης ζωής και πραγματικότητας.

Γι’ αυτόν τον λόγο το συγκεκριμένο σύγγραμμα του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη έρχεται στο φως της δημοσιότητας την καταλληλότερη στιγμή, για να δείξει, μεταξύ άλλων, σ’ αυτόν το λαό πού βρίσκεται η δύναμή του, ποιο είναι το γάργαρο, το κρυστάλλινο, το πνευματικό νερό που τον κράτησε ζωντανό, νικητή και τροπαιούχο τα τελευταία 2000 χρόνια της πορείας του στα μονοπάτια της ιστορίας και στο οποίο μπορεί να στηριχθεί και τώρα και να αποθέσει τις ελπίδες του, για να εξακολουθεί να υπάρχει και να πορεύεται νικητής, με επίγνωση και αξιοπρέπεια και στο μέλλον, που προμηνύεται για την ανθρωπότητα ζοφερό και, ήδη, με τη μορφή της επώδυνης και απεχθούς παγκοσμιοποίησης καταδυναστεύει και συνθλίβει τους λαούς της γης.

Η ακατανίκητη αυτή δύναμη είναι, προφανώς, η «πατρώα» ευσέβεια, η λαϊκή (δηλαδή η αληθινή), η άδολη πίστη και προσήλωση στην ελληνορθόδοξη παράδοσή μας, που συνεχίζει, κατά τον συγγραφέα, ανόθευτη και ενιαία από τους πανάρχαιους ελληνικούς χρόνους μέχρι σήμερα με το χριστιανικό περικάλυμμά της. Η παράδοση αυτή είναι γνωστό ότι δεν αφαιρεί, απεναντίας διακηρύττει, υποστηρίζει και δίνει τη δυνατότητα της ανοχής, της συνύπαρξης και της καταλλαγής με τους άλλους λαούς της Οικουμένης υπό την προϋπόθεση του αμοιβαίου σεβασμού της ταυτότητας και της ιδιοπροσωπίας ενός εκάστου, γιατί μέσα της έχει και τη φωτίζει το οικουμενικό πνεύμα του αρχαίου ελληνισμού. Εξ άλλου, η καθ’ ημάς Αγία Ανατολή υπήρξε πάντα το μεθόριον μεταξύ Ανατολής και Δύσεως, πληρώνοντας μεγάλο τίμημα, μετουσιώνοντάς το σε αρετή και αγιότητα.

Στη «Λαϊκή Πίστη και Λατρεία» του Κωστή Ηλία Παπαδάκη συνταιριάζονται, συνυπάρχουν και συναντώνται αρμονικά, κατά τον καλύτερο και θαυμαστότερο τρόπο, η αληθινή ορθόδοξη πίστη, η θρησκευτική λαογραφία, η γνήσια λαϊκή ψυχή και παράδοση, καθώς και η θεολογία ως επιστήμη αλλά και ως βίωμα ζωής αιωνίου. Ουσιαστικά πρόκειται για μιαν επιτομή της ορθόδοξης λαϊκής (τουτέστιν αληθινής, αγνής και άδολης) πίστης, που ιχνηλατείται από τα πανάρχαια χρόνια έως σήμερα και βέβαια καταυγάζεται, λαμπρύνεται και αγιάζεται, βρίσκοντας την πληρέστερη, ανώτερη και ιδανικότερη έκφανση και έκφρασή της στην αγνή λαϊκή ψυχή.  

Όλως ιδιαιτέρως πρέπει να επισημανθεί ο βιβλιογραφικός πλούτος που ο  Κωστής Ηλ. Παπαδάκης χρησιμοποιεί, ο οποίος, πέραν των άλλων, θωρακίζει και καθιστά απόλυτα επιστημονικό το εν λόγω σύγγραμμά του, ενώ, περαιτέρω, ο εμπειρότατος και χαλκέντερος ερευνητής κάνει και 1071 (!!!) βιβλιογραφικές παραπομπές και παραθέτει εκατοντάδες τίτλους βιβλίων, τα οποία έλαβε υπόψη του κατά τη συγγραφή του βιβλίου του. Το κάνει αυτό γιατί θέλει να παραδώσει στην ιστορία και στη ζωή όχι απλώς ένα πολύτιμο λαϊκό ανάγνωσμα, αλλά, συγχρόνως, και ένα μοναδικό επιστημονικό έργο μη αμφισβητήσιμο από κανέναν, αλλά και θέλοντας να προτρέψει και να συμβάλει στην περαιτέρω μελέτη και έρευνα επί του θέματος στο μέλλον.

Τελειώνοντας την αναφορά μου αυτήν στο τελευταίο σύγγραμμα του φίλου μου Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, θα ήθελα να εκφράσω, για άλλη μια φορά, τη χαρά μου, βλέποντας να λαμβάνει «σάρκα και οστά» το πολύμοχθο αυτό και πολύτιμο έργο του και συγχρόνως να τον ευχαριστήσω με όλη η δύναμη της ψυχής μου για τη γλυκύτητα και την απέραντη ικανοποίηση που μ’ έκανε να νιώσω, κάνοντάς με κοινωνό αυτής της ανείπωτης χαράς του!