Στων Βασιλεών (ή Βασιλειών) τη Ρίζα * * * ΜΥΡΘΙΟΣ, ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΡΕΘΥΜΝΟΥ

 

Μύρθιος Αγίου Βασιλείου

ΤΟΠΩΝΥΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

 

Στων Βασιλεών (ή Βασιλειών) τη Ρίζα

     ΜΥΡΘΙΟΣ, ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΡΕΘΥΜΝΟΥ

 

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

www.ret-anadromes.blogspot.com

 

 

                                                                                                                       Στη μνήμη του σοφού Μυρθιανού

Γλωσσολόγου και Ακαδημαϊκού Γεωργίου Ν. Χατζιδάκι

                                                       (1848-1941)

                                                     * * *

    Υπήρξε ιεροφάντης του ελληνικού λόγου και πατριώτης,

                                     όστις αγωνίσθηκε διά τα ελληνικά δίκαια όχι μόνον με την γραφίδα

                                                αλλά και με το όπλο 

                                                                                          (Ελ. Βενιζέλος)

 

Το Μικροτοπωνύμιο στων Βασιλεών (ή Βασιλειών) τη Ρίζα βρίσκεται στα δυτικά του χωριού Μύρθιος, δήμου Αγίου Βασιλείου, επαρχίας Αγίου Βασιλείου, Ρεθύμνου. Του τοπωνυμίου προηγείται γενική προσδιοριστική. Ρίζα και Ρίζες είναι οι πρόποδες λόφου ή βουνού[1]. Ρίζα, όμως, είναι και το δέντρο[2].

Κατά τον μεγάλο μας γλωσσολόγο και Πατέρα της Ελληνικής Γλωσσολογικής Επιστήμης, Γεώργιο Ν. Χατζιδάκι- από το ίδιο χωριό (Μύρθιο) καταγόμενο- δεν εννοείται ο λόγος του τοπωνυμίου. «Ουδείς, σημειώνει χαρακτηριστικά, δύναται να ορίση τι ήθελον εκεί οι βασιλείς ή οι Βασίλειοι, ένθα ουδέν ίχνος παλαιού οικήματος, αλλά μόνον απότομοι κρημνοί υπάρχουν»[3]. Άρα, σύμφωνα με τον τελευταίο λόγο του Χατζιδάκι, το τοπωνύμιο μάλλον θα αφορά στους πρόποδες βουνού, αφού το χαρακτηρίζουν, όπως λέγει, απότομοι κρημνοί. Δεν αποκλείω, πάντως, να υπήρχε εκεί, στη συγκεκριμένη ρίζα, και κάποιο δέντρο τεράστιο, «βασιλικό», σύμφωνα με τη δεύτερη ερμηνεία του β΄ συνθετικού και με όσα εκθέτω στην αμέσως επόμενη παράγραφο.

Και πραγματικά, με την μορφή αυτήν που το ερευνά ο Χατζιδάκις το τοπωνύμιο δεν εννοείται, είναι ανετυμολόγητο και παραμένει άγνωστη η αρχική προέλευσή του. Όμως, σε έρευνά μας στα χωριά τής εν λόγω επαρχίας, Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου[4], εντοπίσαμε την ύπαρξη- σε άλλα χωριά της ίδιας επαρχίας- και αρκετών άλλων, παράλληλων προς το εξεταζόμενο, τοπωνυμίων, όπως: στα Βασιλικά (Ακούμια), στο Βασιλικό και στου Βασιλικού το Λαγκό (Λευκόγεια), στο Βασιλικό Πέραμα και στη Βασιλική Στράτα (Μέλαμπες και Σπήλι). Μήπως, λοιπόν, και εδώ το τοπωνύμιο μπορούμε να το εννοήσουμε σύμφωνα με τα παραπάνω ως Βασιλική Ρίζα; Τα τελευταία τοπωνύμια (Βασιλική Στράτα, Πέραμα ή Βασιλικός Δρόμος, ή Βασιλικό Πηγάδι) χρησιμοποιούνται με τη σημασία του κεντρικού, του δημόσιου δρόμου ή του πηγαδιού από το οποίο όλη η κοινότητα εφοδιάζεται με νερό- όρος που χρησιμοποιείται ήδη από τη βυζαντινή εποχή. Πβ., επίσης, και στη Χίο τοπωνύμια: Βασιλικά, Βασιλικό, Βασιλική, Βασιλικές, Παλάτσια (= Παλάτια), αλλά και χωριό ολόκληρο Βασιλεώνοικο, που ο Κων. Άμαντος το ετυμολογεί εκ των «βασιλέων οίκων»[5].

Ίσως, λοιπόν, με αυτή τη σημασία, του κεντρικού, του δημόσιου- κατά τα παραπάνω καθόλου λίγα, αλλά πέντε (05)! συνολικά τοπωνύμια της ίδιας επαρχίας- να χρησιμοποιείται και στη Μύρθιο αυτό το ενδιαφέρον και τόσο προβληματικό τοπωνύμιο.

Ο Πατέρας, περαιτέρω, της Ελληνικής Λαογραφίας, Νικόλαος Πολίτης, παρατήρησε[6] ότι το όνομα «Βασιλικά και Παλάτια είναι κοινό όνομα πλείστων αρχαίων μνημείων είτε συνδέονται με την παράδοση είτε μη» και αυτή, επίσης, μπορεί να είναι, νομίζω, μια ακόμα ετυμολογία του ανωτέρω «ανετυμολόγητου» (μάλλον δυσετυμολόγητου) από τον Γεώργιο Χατζιδάκι τοπωνυμίου του χωριού του, Μύρθιου. Δηλαδή, η Βασιλεών (ή Βασιλειών) Ρίζα της Μύρθιου συνδέεται με «αρχαία μνημεία», κατά τον λόγο του Νικολάου Πολίτη. Απλά η συνοδεύουσα παράδοση χάθηκε πολύ πριν από τα χρόνια του μεγάλου μας Μυρθιανού Γλωσσολόγου.

---

[1] Πβ. Σταμάτης Αποστολάκης, «Τοπωνύμια Καμπανού», Κρητική Εστία 178 (1968), 574 και Γ. Σειστάκης, «Ο Πρινές Σελίνου», 219 (1977), 838.

[2] Πβ. Γ. Σειστάκης, «Ο Σφακός», Κρητική Εστία 266-67 (1981), 203.

[3] Γ. Ν. Χατζιδάκις, «Τοπωνυμίαι του χωρίου Μύρθιο», Περιοδ. Δελτίον Βιβλιοθήκης Κρητικού  Φιλολογικού Συλλόγου, Εν Χανίοις, τ. Α΄ (Οκτ.- Δεκ. 1927), 3- 7. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, «Η Συμβολή του Γεωργίου Χατζιδάκη στη μελέτη και την έρευνα της Κρητικής Διαλέκτου», Προμηθεύς ο Πυρφόρος 25 (1981), 230.

[4] Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, Τοπωνυμικό της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου (και από 1/1/2011 Δήμου Αγίου Βασιλείου Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνου), Ρέθυμνο 2011, σελ. 656.

[5] Κωνσταντίνος Άμαντος, «Συμβολή εις το τοπωνυμικόν της Χίου», Λεξικογραφικόν Αρχείον Β΄ (1915), 15.

[6] Νικόλαος Πολίτης, Παραδόσεις Β΄, 760.