Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ & ΑΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ΤΙΤΟΣ ΣΥΛΛΙΓΑΡΔΑΚΗΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟΥΣ ΤΟΥ (7/5/1970 - 11 /9/1987 )

 

Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κυρός Τίτος Συλλιγαρδάκης

Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ & ΑΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ΚΥΡΟΣ

ΤΙΤΟΣ ΣΥΛΛΙΓΑΡΔΑΚΗΣ

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟΥΣ ΤΟΥ

(7/5/1970 - 11 /9/1987 )

 

      Η εισήγηση του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη κατά την Εσπερίδα "Εις τιμήν και μνήμην Τίτου Συλλιγαρδάκη"

 

          Μια σειρά εβδομήντα δύο (72) εγκυκλίων, κατ’ επιλογήν του ιδίου του Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κυρού Τίτου Συλλιγαρδάκη, δημοσιεύονται σε έκδοσή του υπό τον τίτλο «Ποιμαντορικόν Εγκόλπιον» (Ρέθυμνον 1981). Τα κείμενα των εν λόγω εγκυκλίων αντλούνται από το Αρχείο της πρώτης δεκαετούς δημιουργικής- εκ των δεκαεπτά συνολικά ετών- αρχιερατείας του, προσδιορίζονται δε από τον ίδιο ως: «υπομνήσεις ιερών καθηκόντων…».

  Μέσω των εξαπολυθεισών εγκυκλίων ενός Ιεράρχη, προερχομένων  απευθείας από τη γραφίδα και την ένθερμη σκέψη των καρδιακών του χώρων, κρίνουμε ότι μιλάει ακόμα πιο  ά μ ε σ α  το πρόσωπο, ώστε, τελικά, διά της προσεκτικής μελέτης αυτών, να μπορούμε να αποκομίσουμε, κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, το πλήρες διαμέτρημα της προσωπικότητάς του, του χαρακτήρα και των αρετών του και της πολύπλευρης και πολυσχιδούς δραστηριότητάς του. Μπορούμε, δηλαδή, μέσω των εγκυκλίων ενός επισκόπου- όπως στην προκείμενη περίπτωση- να παρακολουθήσουμε επαρκέστερα και ασφαλέστερα τον χαρακτήρα και την εν γένει προσωπικότητα και δράση του με έναν τρόπο παρατήρησης, οπωσδήποτε, πιο άμεσο και, ένεκα τούτου, και πιο βέβαιο και δυνατό, απ’ ό,τι αν η μελέτη μας γινόταν μέσα από διάφορες άλλες πηγές, περιοδικά, βιβλία, διαδίκτυο, εφημερίδες κ.λπ., που η αναφορά τους στο πρόσωπο γίνεται εμμέσως και μέσω της έρευνας τρίτων.

     Στην προκείμενη περίπτωση του Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κυρού Τίτου Συλλιγαρδάκη, όπως έχουμε ήδη εξαρχής επισημάνει, οι εβδομήντα δύο αυτές εγκύκλιοι είναι αντιπροσωπευτικές της όλης ζωής, δράσης και διακονίας του, αποτελούν προσωπική του, δημοσιεύσιμη, επιλογή και αφορούν στην πρώτη γόνιμη και δημιουργική δεκαετία της αρχιερατείας του (1970- 1980), που ετέθησαν τα θεμέλια του αρχιερατικού του οικοδομήματος, ώστε να δίδουν αρκετά σαφή και βέβαια συμπεράσματα για τη γραμμή που ακολουθούσε και τις αρχές, τα πρότυπα και τις προτεραιότητες που έθετε κατά την άσκηση των ποιμαντορικών του καθηκόντων.

    Να σημειώσουμε, πάντως, ότι εκ των παραπάνω εβδομήντα δύο εγκυκλίων, οι είκοσι δύο αφορούν ειδικά σε ποιμαντορικές εγκυκλίους για τις εορτές του Πάσχα, των Χριστουγέννων και, σπανιότερα, και της Πεντηκοστής, οπότε εναπομένουν πενήντα (50) εγκύκλιοι γενικότερης θεματολογίας, που, οπωσδήποτε, είναι αρκετές για τη μελέτη μας και τις επιμερίζομε στις εξής τέσσερις (04) θεματικές κατηγορίες, ανάλογα προς τη συχνότητα των εξαπολυθεισών, σε κάθε μία, εγκυκλίων:

 Α΄) σε εγκυκλίους σχετικές προς τον καταρτισμό και την επιμόρφωση των ιερέων της Μητροπόλεως, σύμφωνα προς την ορθόδοξη θεολογική και πολιτισμική παράδοση και κληρονομιά. Πολλές από τις εγκυκλίους της κατηγορίας αυτής εστιάζουν αποκλειστικά και μόνο στην κατηχητική παιδεία και στο απ’ άμβωνος κήρυγμα.

 Β΄) σε εγκυκλίους σχετικές προς το ιεροτελεστικό και τελετουργικό της Εκκλησίας μέρος, προς επίτευξη του λατρευτικού, τελετουργικού και συνάμα μυστικού και μυστηριακού χαρακτήρα των ιερών Ακολουθιών σύμφωνα προς το Τυπικό της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ώστε «πάντα ευσχημόνως και κατά τάξιν γινέσθω» (Α΄ Κορ. 14, 40). Οπότε, πολύ συχνά ο σεπτός Ιεράρχης διά των εγκυκλίων του δίνει στους κληρικούς της Μητροπόλεώς του οδηγίες και διατάξεις για το πώς και πότε πρέπει να τελούνται οι διάφορες ακολουθίες.

 Γ΄) σε εγκυκλίους σχετικές προς τη διοίκηση, την ενοριακή δομή, την Τοπική Εκκλησιαστική Ιστορία και την περισυλλογή και διαφύλαξη των κειμηλίων των ενοριών

 Δ΄) σε εγκυκλίους σχετικές προς τη φιλανθρωπία και τα Φιλόπτωχα Ταμεία της Μητροπόλεως.

  Όπως, λοιπόν, μπορούμε να παρακολουθήσουμε- από την ενδελεχή ανάλυση και μελέτη των πενήντα (50) αυτών εγκυκλίων[1]- κατά την άσκηση των καθηκόντων του τον αείμνηστο Ιεράρχη Τίτο Συλλιγαρδάκη φαίνεται να κατακοσμούν σπάνιες αρετές και να εμφορείται από τις εξής αρχές και προτεραιότητες στην άσκηση του ποιμαντικού έργου του.          

    Α΄. Συχνότερη όλων προβάλλει η έμπονη του αείμνηστου Ιεράρχη αγωνία προς μιαν υποδειγματική επιμόρφωση και κατάρτιση του κλήρου της Εκκλησίας των Ρεθυμνίων και θωράκιση αυτού με βαθιά εκκλησιαστική παιδεία και πλούτο χριστιανικών αρετών, πού συνίσταται στην καλλιέργεια, πρωτίστως, των ιερατικών κλήσεων και στην παροχή παιδείας με την ουσιαστική και βαθιά τού όρου έννοια, αφού κατά τούς Πατέρες τής Εκκλησίας «Παιδεία μετάληψις ἁγιότητος ἐστί…».

  Πρόκειται για την πρώτη, από τις παραπάνω εκτεθείσες, Θεματική Ενότητα, στην οποία αναλογούν οι μισές σχεδόν των εγκυκλίων. Εκ των πενήντα (50) εγκυκλίων που μελετήσαμε οι είκοσι τέσσερις (24) (48%) την αναφορά τους έχουν στην θεματική αυτήν ενότητα με τον εξής επιμερισμό:

  Ι. Για τα Κατηχητικά Σχολεία και το απ’ άμβωνος κήρυγμα (10 εγκύκλιοι και ποσοστό 20%), ενώ,

  ΙΙ. ακόμα, μεγαλύτερης σημασίας για τον Ιεράρχη φαίνονται να είναι τα Ιερατικά Συνέδρια και τα Ειδικά Επιμορφωτικά Σεμινάρια (11 εγκύκλιοι και ποσοστό 22%), τα οποία επαναλαμβάνονται αυστηρά κατ’ έτος και σε κάποιες, μάλιστα, χρονιές διοργανώνονται και δύο επιμορφωτικές συνάξεις με την 1^η να αποκαλείται Συνέδριο και τη 2^η Ειδικό Σεμινάριο.

  Δυο εγκύκλιοι στη θεματική αυτήν Ενότητα αναφέρονται και στην ειδική περιοδική έκδοση της Μητροπόλεως, τον «Παράκλητο», την οποία ο Ιεράρχης θεωρεί «δώρον του Παρακλήτου», δηλαδή της αγάπης του Θεού και δεν έπαυσε ποτέ να σεμνύνεται γι’ αυτήν.

  Ιστορικό πλαίσιο

  1. Ένα από τα πρώτα έργα που υλοποίησε ο Μητροπολίτης Τίτος υπήρξε και η έκδοση περιοδικού υπό τον τίτλο «Παράκλητος», που το 1^ο τεύχος αυτού εξεδόθη από το πρώτον, κιόλας, έτος της αρχιερατείας του (1970). Το περιοδικό αριθμούσε 1000 συνδρομητές και τυπωνόταν με τις συνδρομές αποκλειστικά των συνδρομητών του (εγκύκλιος 3760/18-11- 1971). Προς τούτο, δια των εγκυκλίων του αυτών ζητούσε επιμόνως από τους κληρικούς για την εγγραφή και νέων συνδρομητών και να μην αναλώνονται απλά στην «κατ’ έντυπον» διανομή του περιοδικού στους πιστούς.

   Β΄. Ακολουθούν σε συχνότητα εγκύκλιοι που αναφέρονται στο ιεροτελεστικό και τελετουργικό μέρος της Εκκλησίας. Πρόκειται για τη δεύτερη Θεματική Ενότητα, στην οποία αναλογούν δώδεκα (12) εκ των πενήντα εγκυκλίων (ποσοστό 24%) που ο Ιεράρχης επέλεξε και δημοσίευσε στο «Ποιμαντορικόν Εγκόλπιον» για την πρώτη δεκαετία της αρχιερατείας του.

  Ιδιαίτερα, πάντως, εντυπωσιάζει το γεγονός ότι εκ των εγκυκλίων αυτών οι οκτώ (08) (εκ των δώδεκα) εξαπολύθηκαν στα τρία, κιόλας, πρώτα έτη της αρχιερατείας του (1970- 1972), πράγμα που καταδεικνύει, προφανώς, το μορφωτικό επίπεδο στο οποίο ο Ιεράρχης θα ανεύρε την Εκκλησία των Ρεθυμνίων αμέσως μετά την άφιξη και ενθρόνισή του σε αυτήν και τον έμπονο και θυσιαστικόν αγώνα στον οποίο θα απεδύθη στη συνέχεια προκειμένου να διδάξει και ενημερώσει τον κλήρο σχετικά με την τέλεση των ιερών Ακολουθιών και των μυστηρίων συμφώνως προς το Τυπικό της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

  Έτσι, για παράδειγμα, έχουμε εγκυκλίους διά των οποίων δίδονται οδηγίες και διατάξεις κυρίως επί του ιεροτελεστικού και τελετουργικού μέρους, για το πώς και πότε, δηλαδή, πρέπει να τελούνται οι διάφορες ακολουθίες, όπως η νεκρώσιμος ακολουθία (εγκύκλιος 2268/16-1-71), οι εορτές της Ζωοδόχου Πηγής και του Αγίου Γεωργίου (εγκύκλιος 1188/10-4-71), η τέλεση των ακολουθιών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (εγκύκλιος 309/9-3-72), η διάταξη και η αρτοκλασία του εσπερινού (εγκύκλιος 3671/ 18-11-1971), η διάταξη του Όρθρου (εγκύκλιος 4212/ 17-12-1971), η διάταξη της Θείας Λειτουργίας (εγκύκλιος 536/ 18-2-1972) κ.λπ., ενώ δίδονται οδηγίες και για τα ιερά άμφια, την ενδυμασία και αναστροφή του ιερέως (εγκύκλιος 114/ 14-1-1971 και 3139/ 14-11-1970).

     Ιστορικό πλαίσιο

     Γενική Παρατήρηση:

    Αιτία, ίσως, για την οποία ο αείμνηστος Ιεράρχης αφιερώνει το μέγιστο μέρος των έξαπολυθεισών εγκυκλίων του (συνολικά τριάντα έξι από τις πενήντα!- ποσοστό 72%) για τις δύο αυτές πρώτες Θεματικές Ενότητες, δηλαδή την επιμόρφωση και κατάρτιση του κλήρου και, ιδιαίτατα για τη δεύτερη, την αφορώσα στο ιεροτελεστικό και τελετουργικό μέρος της Εκκλησίας (για οποίο, όπως έχουμε, ήδη, επισημάνει, τις οκτώ από τις δώδεκα εγκυκλίους τις απέστειλε στα τρία, κιόλας, πρώτα χρόνια της αρχιερατικής του διακονίας), αιτία, λέγω, γι’ αυτό μπορούμε να θεωρήσουμε το γεγονός ότι το έτος 1970, που ο αείμνηστος Μητροπολίτης ανέλαβε τον θρόνο, η Ι. Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου διατελούσε, ήδη, σε χηρεία δύο και πλέον ετών, λόγω παραίτησης του προκατόχου του Αθανασίου Αποστολάκη από την 1/4/1968 για λόγους υγείας. Η αναδιοργάνωση, λοιπόν, αυτή στο κατηχητικό, λατρευτικό και κηρυκτικό της Εκκλησίας έργο κρινόταν άμεση και επιβεβλημένη. Επιδίωξή του, βέβαια, ήταν και η επιθυμία του να εμφυσήσει ένα νέο πνεύμα στα της Μητροπόλεώς του.

   Γ΄.  Έπονται σε συχνότητα εγκύκλιοι που αναφέρονται σε θέματα σχετικά προς τη διοίκηση και την ενοριακή δομή, την Τοπική Εκκλησιαστική Ιστορία και την περισυλλογή και διαφύλαξη των ι. εικόνων και κειμηλίων των ενοριών. Στην κατηγορία αυτήν (πρόκειται για τη Γ΄ Θεματική Ενότητα) ανήκουν εννέα (09) εκ των πενήντα (50) δημοσιευομένων στο «Ποιμαντορικόν Εγκόλπιον» εγκυκλίων (ποσοστό 18%). 

  Δ΄. Τελευταίες σε συχνότητα είναι εγκύκλιοι που αναφέρονται στα Φιλόπτωχα Ταμεία και στην αρετή της φιλανθρωπίας και των πράξεων αγάπης. Στην κατηγορία αυτήν (Δ΄ Θεματική Ενότητα) στο «Ποιμαντορικόν Εγκόλπιον» ανήκουν πέντε (05) εκ των δημοσιευομένων πενήντα (50), συνολικά, εγκυκλίων (ποσοστό 10%).  

     Στο θέμα, πάντως, αυτό, της φιλαθρωπίας, στερρά της Ι. Μητροπόλεως επιθυμία ήταν- σύμφωνα προς την εγκύκλιο 3519/11-12-1973- όπως επικεφαλής κάθε φιλανθρωπικής και κοινωνικής δραστηριότητας να είναι το Γενικόν Φιλόπτωχον Ταμείον, το οποίο, όπως σημειώνεται, «κατήργησεν την επαιτείαν εις την πόλιν, παρέχει φαρμακευτικήν περίθαλψιν εις πλείστους ασθενείς, επιδόματα εις απόρους μαθητάς, διερμηνεύον την συμπαράστασιν της Μητρός Εκκλησίας εις τους αναξιοπαθούντας αδελφούς».

    Ιστορικό πλαίσιο

   Πάντως, παρότι- σύμφωνα προς τις παραπάνω εγκυκλίους- το μεγάλο βάρος φαίνεται, κατά την πρώτη δεκαετία, να το κρατούν- για τους λόγους που ήδη έχουμε αναφέρει- οι τρεις πρώτες θεματικές ενότητες (επιμόρφωση του κλήρου της Μητροπόλεως, τελετουργικό- τυπικό και ενημέρωση επί ενοριακών θεμάτων), η ποιμαντορία τού αειμνήστου Ιεράρχη δεν υπολειπόταν και από ένα αρκετά πλούσιο κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο, με κύριους εκφραστές του το ζωντανό «Φιλόπτωχο Ταμείο», με τους περίφημους εκείνους «Εράνους της Αγάπης» κατά τις περιόδους του Πάσχα και των Χριστουγέννων, τα συσσίτια των επί μέρους ενοριών αλλά και το Γηροκομείο Ρεθύμνου για το οποίο το ενδιαφέρον του ήταν αδιάπτωτο και καθημερινό. Παρακολουθούσε από κοντά τις ανάγκες του, συντρόφευε τους γέροντες τροφίμους του και προέδρευε ανελλιπώς σε όλες τις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου.

   Πέραν, όμως, της τοπικής αυτής φιλανθρωπικής πρόνοιας, που περιορίζεται στα στενά όρια της  μητροπολιτικής περιφέρειας της Εκκλησίας των Ρεθυμνίων, ιδιαίτερα εντυπωσιακή κρίνεται και η μέριμνα της Ι. Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και προς τέσσερις εμπερίστατες αδελφές ορθόδοξες Εκκλησίες της ξένης, μέριμνα που προβάλλεται διά τεσσάρων, αντιστοίχως, εγκυκλίων του Ρεθυμνίου Ιεράρχη και πιο συγκεκριμένα με: δύο προς την αδελφή ελληνική Εκκλησία της Κύπρου, μία προς την, επίσης, ελληνική Αρχιεπισκοπή του Όρους Σινά και μία προς την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρουμανίας.

   Στη συνέχεια μελετούμε τις εν λόγω τέσσερις εγκυκλίους κατά  χρονολογική σειρά και παραθέτουμε και τα «ιστορικά πλαίσια» των καταστάσεων που τις δημιούργησαν:

   Η 1^η και η 2^η, για βοήθεια στην Εκκλησία της Κύπρου στάλθηκε με αφορμή την τουρκική εισβολή της 20^ης Ιουλίου1974 και τη δεινή κατάσταση στην οποία περιήλθε, πέντε μέρες μετά το πραξικόπημα της 15^ης Ιουλίου, με σκοπό την ανατροπή του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακάριου Γ’, προφασιζόμενη το άρθρο 4 της Συνθήκης Εγγυήσεων (συμφωνίες Ζυρίχης- Λονδίνου).

    Η 3^η εγκύκλιος, για τη βοήθεια στο Θεοβάδιστο Όρος Σινά, στάλθηκε εξ αιτίας του περίφημου «Πολέμου των Έξι Ημερών», γνωστού και ως Αραβοϊσραηλινού Πολέμου του 1967 ή Τρίτου Αραβοϊσραηλινού Πολέμου, που βύθισε στη βία και το αίμα εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπων σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, κάνοντας την ειρήνη άπιαστο όνειρο.

   Και η 4^η εγκύκλιος, για την βοήθεια στην αδελφή Εκκλησίας της Ρουμανίας, στάλθηκε με αφορμή τον σεισμό της 4^ης  Μαρτίου 1977, που στοίχισε τη ζωή σε 1600 ανθρώπους, ενώ καταστράφηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές 35.000, περίπου, κτίρια.

       Συμπεράσματα

    Από τη μελέτη που πραγματοποιήσαμε σε πενήντα (50) συνολικά εγκυκλίους της πρώτης δεκαετίας (1970- 1980) της αρχιερατείας του μακαριστού Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κυρού Τίτου Συλλιγαρδάκη, διαπιστώσαμε ότι το μέγιστο βάρος του ενδιαφέροντος και των προτεραιοτήτων που ο Ιεράρχης έθετε κατά την άσκηση των ποιμαντορικών του καθηκόντων το κράτησαν- για τους λόγους που αναφέρουμε στις επί τόπου παρατηρήσεις μας- οι τρεις πρώτες Θεματικές Ενότητες, στις οποίες επιμερίσαμε τις πενήντα αυτές εγκυκλίους και λιγότερο η τέταρτη ως εξής:

   α΄) ως πρώτη προτεραιότητα για τον Μητροπολίτη Τίτο προβάλλει η Επιμόρφωση και Κατάρτιση δι’ Ιερατικών Συνεδρίων και Ειδικών Επιμορφωτικών Σεμιναρίων και συνάξεων του κλήρου της Ι. Μητροπόλεώς του με βαθιά εκκλησιαστική παιδεία και πλούτο χριστιανικών αρετών, ενώ ειδική βαρύτητα φαίνεται να δίδεται και στα Κατηχητικά Σχολεία και στο απ’ άμβωνος κήρυγμα [για τη θεματική αυτήν ενότητα εξαπολύθηκαν 24 εγκύκλιοι (ποσοστό 48%)]

   β΄) ως δεύτερη προτεραιότητα του Ιεράρχη προβάλλει η σωστή ενημέρωση των ιερέων της Μητροπόλεώς του επί του τυπικού, ιεροτελεστικού και τελετουργικού της Εκκλησίας μέρους, προκειμένου να καλλιεργηθεί ο “κατ’ επίγνωσιν ζήλος” της λατρευτικής αυτών εφέσεως [για τη θεματική αυτήν ενότητα εξαπολύθηκαν 12 εγκύκλιοι (ποσοστό 24%)]

  γ΄) ως τρίτη προτεραιότητα παρουσιάζεται η ακριβής ενημέρωση του κλήρου επί ποικίλων ενοριακών θεμάτων [για τη θεματική αυτήν ενότητα εξαπολύθηκαν 09 εγκύκλιοι (ποσοστό 18%)] και

  δ΄) η άσκηση της φιλανθρωπίας και πράξεων αγάπης προβάλλει ως η τέταρτη προτεραιότητα του Ιεράρχη [για τη θεματική αυτήν ενότητα εξαπολύθηκαν 05 εγκύκλιοι (ποσοστό 10%)].

 

---

[1] Ορισμένες από τις πενήντα αυτές εγκυκλίους συχνά τις διερμηνεύουμε και διασαφηνίζουμε και ιστορικά, δίνοντας το ακριβές «ιστορικό πλαίσιο» μέσα στο οποίο εξαπολύθηκαν.