Τίτος Στυλιανού Πετυχάκης- Μενέλαος Παπαδάκης * ** Η δημιουργία του Δημοτικού Κήπου

 

Εικ. 1. Τίτος Πετυχάκης

Τίτος Στυλιανού Πετυχάκης- Μενέλαος Παπαδάκης 

Η δημιουργία του Δημοτικού Κήπου

2^ο Μέρος

 ΚΩΣΤΗΣ  ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

         www.ret-anadromes.blogspot.com

                 Αυτά (που αναφέραμε στο προηγούμενο σημείωμά μας) και πολλά άλλα έργα, μικρά και μεγάλα, με πρώτο- όπως ήδη σημειώσαμε- αυτό της δημιουργίας του Δημοτικού μας Κήπου, ανέδειξαν τον Τίτο Πετυχάκη (εικ. 1) σε μεγάλη μορφή και τον κατέστησαν «αγαπημένο δήμαρχο» των Ρεθεμνιωτών. Τον νέο αυτόν- τρίτο κατά σειράν- Δημοτικό Κήπο του Ρεθύμνου ο Πετυχάκης δημιούργησε στον χώρο των τουρκικών νεκροταφείων από τον πρώτο, κιόλας, χρόνο του δημαρχιακού του έργου, το 1925.  Όμως, για να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, ο Κήπος του Ρεθύμνου ως ιδέα αλλά και ως προεργασία έχει την προϊστορία του, που είναι σωστό και δίκαιο να γνωρίζουμε.

Στη διάρκεια των τελευταίων εκατό πενήντα, περίπου, χρόνων στο Ρέθυμνο δημιουργήθηκαν τρεις δημοτικοί κήποι (ενώ, κατά κάποιους άλλους, μπορεί να υπήρξε και τέταρτος). Ο πρώτος δημοτικός κήπος ήταν αυτός που προϋπήρχε από το έτος 1894 στους χώρους όπου οι Ρώσοι έκριναν κατάλληλους για να ανεγείρουν το περίφημο Τσάρειο νοσοκομείο, δηλαδή στις σημερινές εγκαταστάσεις της «Αστυνομικής Σχολής» τού Ρεθύμνου.

Οι Ρώσοι, που, ως εγγυήτρια δύναμη στον τόπο μας, φρόντισαν, όπως είναι γνωστό, ιδιαίτερα για τον εξωραϊσμό της, δεν ήθελαν φτιάχνοντας ένα νέο νοσοκομείο για τους Ρεθεμνιώτες να έμενε το Ρέθυμνο χωρίς Δημοτικό Κήπο. Έτσι, στις 23/11/1898 ο διοικητής Θεόδωρος δε Χιοστάκ έδωσε εντολή να κτίσουν μεν το νοσοκομείο στους χώρους τού πρώην Δημοτικού Κήπου, να φυτευτεί, όμως, για τους Ρεθεμνιώτες ένας άλλος Κήπος στον χώρο τού παλιού βενετσιάνικου λιμανιού. Έτσι δημιουργήθηκε ο «Κήπος τού Πρίγκηπα Γεωργίου»,  πάνω στο δώμα τού τούρκικου προμαχώνα που υπήρχε εκεί, σε ύψος επτά, σχεδόν, μέτρων από τη θάλασσα. Πρόκειται για τον «ωραίο κήπο» («γκιούλ μπαξέ») των Τούρκων, απ’ όπου και Κιουλούμπασης είναι πιθανόν να ονομάστηκε η όλη γύρω περιοχή [γιατί στο «Τοπωνυμικό» μου για τον μητροπολιτικό δήμο του Ρεθύμνου αναφέρω και άλλη πιθανότερη, ίσως, εκδοχή (https://historicalcrete.ims.forth.gr)].

Εικ. 2. Μενέλαος Παπαδάκης 

         Επειδή με τα χρόνια - και λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών που συνεπαγόταν η γειτνίασή του με τη θάλασσα- ο Κήπος αυτός είχε ερημώσει,  επί δημαρχίας Μενελάου Παπαδάκη (1923- 1925) (εικ. 2), από τα Ακούμια Αγίου Βασιλείου, που διετέλεσε και Αντιπρόεδρος τής «Φιλοδασικής Ένωσης» Ρεθύμνου και είχε, προφανώς, τις σχετικές ευαισθησίες και αγαπούσε το πράσινο, ξεκίνησε το έργο ενός νέου Δημοτικού Κήπου. Ο χώρος που προκρίθηκε ήταν στα χωραφοτόπια τού Εφκαφίου- πρώην τούρκικα μεζάρια (νεκροταφεία)- αμέσως έξω από τα τείχη της πόλης του Ρεθύμνου, που περιήλθαν στη δικαιοδοσία τού Δήμου  Ρεθύμνου, διά παραχωρητηρίου πράξης τού 1918.

         Η τότε, λοιπόν, δημοτική αρχή με τον Μενέλαο Παπαδάκη πρότεινε την παραχώρησή τους στη Γεωπονική Υπηρεσία Ρεθύμνου, για να φυτεύει καπνό, με την μακροπρόθεσμη προοπτική από τα έσοδα της πώλησης αυτού και των φυτωρίων να δημιουργούνταν, στο μέρος αυτό, Δημοτικός Κήπος με αγροκήπιο, το οποίο, συγχρόνως, θα μπορούσε «να χρησιμοποιείται και ως Δημοτικός Κήπος χάριν του περιπάτου των πολιτών».

            Το Υπουργείο Γεωργίας, όμως, αρνήθηκε να αποδεχθεί την πρόταση και, έτσι, προσωρινά, ατόνησε. Στις 25-10-1925 εκλέχθηκε για πρώτη φορά Δήμαρχος ο Τίτος Πετυχάκης. Αυτός, λοιπόν, συνέχισε την υλοποίηση τής ιδέας τού Μενελάου Παπαδάκη και την πέτυχε, δίνοντας σάρκα και οστά σε αυτήν. Ώστε ο Δημοτικός Κήπος Ρεθύμνου είναι το πολυτιμότερο δώρο των εν λόγω δύο δημοτικών αρχών (του Μενελάου Παπαδάκη και του Τίτου Πετυχάκη) προς την αγαπημένη τους Πολιτεία, και υπήρξε, τωόντι, η καλύτερη αξιοποίηση τού χώρου των τουρκικών νεκροταφείων (μεζαριών).

Στη φύτευση βοήθησε και η Φιλοδασική Ένωση Ρεθύμνης, ένας δραστήριος σύλλογος που πρόεδρός του ήταν ο επίσκοπος Τιμόθεος Βενέρης. Λένε, μάλιστα, οι παλιοί Ρεθεμνιώτες ότι ο μερακλής Δήμαρχος, Τίτος Πετυχάκης, έφερε σπόρους και σπάνια άνθη και φυτά απ’ όλα τα μέρη του κόσμου, για να δημιουργήσει αυτό το θαύμα που, στη συνέχεια, έργο πρωτοποριακό στους επαρχιακούς κήπους τής Χώρας μας, βραβεύτηκε τόσο από τον βασιλιά Γεώργιο τον Β΄, το 1935 (με χρυσό μετάλλιο και χρηματικό έπαθλο 180.000 προπολεμικών δραχμών), όσο και από την Ακαδημία Αθηνών (εικ. 3).

Εικ. 3. Ο 3ος Δημοτικός Κήπος του Ρεθύμνου (1930;)

             Τόσο πολύ καμάρωνε για τον μικρό παράδεισό του ο Δήμαρχος Τίτος Πετυχάκης, σ’ όλα τα χρόνια της εικοσιπενταετούς δημαρχίας του, ώστε εκεί οδηγούσε κάθε υψηλό επισκέπτη της πόλης και του τον  επεδείκνυε με περισσό θαυμασμό (βλ. εικ. 4, 5 και 6).

Εικ. 4. Ο Τ. Πετυχάκης με τον Δήμαρχο Αθηναίων Κ. Κοτζιά (1935;) (από το βιβλίο "Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες του Ρεθύμνου")

           Και κλείνοντας το σημείωμά μας αυτό, ιδού με πόση χάρη ο αείμνηστος συμπολίτης λογοτέχνης και Ακαδημαϊκός Παντελής Πρεβελάκης περιγράφει στο «Χρονικό» του (Αθήνα 1980, 140- 42) τη δημιουργία αυτού του 3^ου ρεθεμνιώτικου Κήπου: «Έριξε (ο μερακλής Δήμαρχος) κάτω τα τουρκομνήματα, πήρε τα μάρμαρα, ζευγάρισε τη γης με τους νεκρούς. Τα κόκαλα ήρθανε πάνω, τάσπρισαν οι βροχές, ο κηπάρης γύρισε να ξανακυλήσει το χωράφι. …. Να μην τα πολυλογώ, σ’ ένα– δυο χρόνια το κοιμητήρι είχε γίνει περιβόλι, η κάθε ρίζα βρήκε απόνα καύκαλο να το βυζάξει, τα δέντρα μεγάλωσαν, πέταξαν μάτια κι’ ανθούς, φύλλωσαν και φουρφούρισαν στον άνεμο. Τα πουλιά το άκουσαν, τρέξαν να κάμουν κατοχή, διάλεξαν τα κελαδιστήρια τους και στρώθηκαν στο τραγούδι… Χώθηκαν μες σταγιοκλήματα, μπερδεύτηκαν στα βάτα και πήραν να το πλέκουν..… Νίκησε η ζωή το θάνατο, ασημοκάπνισε το φεγγάρι τη μαυρίλα τής νύχτας, γέμισαν κελαδισμό οι στράτες τουρανού…».   

 

Εικ. 5 και 6. Στις δύο παραπάνω φωτογραφίες ο Τίτος Πετυχάκης ξεναγεί στο αγαπημένο δημιούργημά του, τον Δημοτικό Κήπο του Ρεθύμνου, δυο υψηλούς επισκέπτες της πόλης, τον Ελ. Βενιζέλο και τον Βασιλιά Γεώργιο Β΄ της Ελλάδος. Τον μεν Βενιζέλο τον Ιανουάριο του 1935 και τον Γεώργιο, τότε κοντά, υποθέτουμε, περί το έτος 1936.

Βιβλιογραφία

 Δημήτρης Αετουδάκης, Ρεθεμνιώτικο Οδοιπορικό μέσα στο χρόνο, Αθήνα 1986, 137- 138.

Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2000, 156- 158.

Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, Ρέθυμνο 1900- 1950, Ρέθυμνο 2010, 76- 81. 

Μαρία Τσιριμονάκη, Εν Ρεθύμνω, Ρέθυμνο 1997, 57-58.

 (Οι φωτογραφίες 4, 5 και 6 μάς έχουν παραχωρηθεί, αχρονολόγητες, από το έτος 2000- προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στο βιβλίο που εκπονούσαμε τότε, "Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες του Ρεθύμνου"- από την κόρη του αείμνηστου Δημάρχου Τ. Πετυχάκη, Μαρία Πλουμιστού).