Ν ι κ ό λ α ο ς Κ ο ύ ν ο υ π α ς Αγιογράφος, ιερέας και δάσκαλος * * * Στη μνήμη του αγαπητού φίλου Μανόλη Κούνουπα (1926- 2018)

 

Ν ι κ ό λ α ο ς   Κ ο ύ ν ο υ π α ς

Αγιογράφος, ιερέας και δάσκαλος

  

Στη μνήμη του αγαπητού φίλου

      Μανόλη Κούνουπα

         (1926- 2018)

 

Στις 26 Νοεμβρίου, πριν δύο χρόνια, έφυγε από κοντά μας για τη γειτονιά των αγγέλων ο γνωστός και σε όλους αγαπητός συμπολίτης Μανόλης Ι. Κούνουπας (εικ. 1), συνταξιούχος οδοντίατρος και λογοτέχνης. Θεωρώ τον εαυτόν μου ευτυχή που ο Μανόλης Κούνουπας με τίμησε με μια μακρά, ειλικρινή και αδιατάραχτη φιλία κατά τα τελευταία τριάντα, περίπου, χρόνια του επίγειου βίου του.

Εικ. 1. Μανόλης Ι. Κούνουπας 

Σήμερα η χαρά μου είναι απροσμέτρητα μεγάλη, γιατί με την ευκαιρία της συμπλήρωσης δύο χρόνων από την ημέρα του θανάτου του, μου δίνεται η ευκαιρία ν’ αποτίσω, και πάλι, φόρο τιμής, το οφειλόμενο πνευματικό «αντίδωρο» για τον αγαπητό φίλο. Ο Μανόλης Κούνουπας ήταν ένας πραγματικά δημιουργικός, πρακτικός και εξαιρετικά αποτελεσµατικός και δημοκρατικός άνθρωπος, μεγαλωμένος στα δύσκολα χρόνια της κατοχής και του εμφυλίου. Ήταν ένα μεγάλο κεφάλαιο για τον τόπο και την ιστορία του, που, πέραν από την πρωτότυπη στη σύλληψή της και απλή στην παρουσίασή της ιστορική και πολιτιστική συγγραφική προσφορά του, παρουσίασε, είναι γεγονός, και προσέφερε και μιαν, εξίσου, εξαιρετικά πλούσια και καθάρια, πολυποίκιλων ενδιαφερόντων, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική δράση.

Πέραν της αγαστής συνεργασίας και στενότατης επικοινωνίας μας κατά τα χρόνια της μακρόχρονης αυτής φιλίας μας- στα οποία, όμως, αναφέρθηκα εκτενώς στην νεκρολογία μου επί τω θανάτω του πριν από δύο χρόνια, αλλά και στην ομιλία μου στην τιμητική προς αυτόν Ημερίδα στο Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου (26/8/2019)- θα ήθελα, με το σημείωμά μου αυτό, ταπεινό κεράκι στην ιερή μνήμη του, να αναφερθώ συντόμως και σ’ ένα άλλο ειδικότερο θέμα, που τον ενδιέφερε απεριόριστα και τον κρατούσε σε συνεχή αγωνία, ώστε δεν έπαυε να μου το θίγει ανελλιπώς στα χρόνια αυτά της φιλίας μας.

Είχε, δηλαδή, τον καιρό εκείνο, «ανακαλύψει» ότι στην οικογένειά του υπήρχε ένας σημαντικός- όπως ο ίδιος μού τον αποκαλούσε- πρόγονος, ο αγιογράφος ιερέας και δάσκαλος Νικόλαος Κούνουπας (εικ. 2), που έζησε περί το έτος 1882 και για τον οποίο έτρεφε βαθιά συναισθήματα θαυμασμού και αγάπης. Τα συναισθήματα αυτά τον ωθούσαν διακαώς να επιθυμεί να ανεύρει στοιχεία προς ανάδειξή του. Το θεωρούσε τιμή και καμάρι του ότι στην οικογένειά του ανακάλυπτε έναν τόσο σημαντικό ιερωμένο πρόγονο, που είχε αφήσει ανεξίτηλο το όνομα της οικογένειας σε αρκετές αγιογραφίες του. Ίσως, θεωρώ, να συντελούσε σε αυτό και η από κάποιο σημείο και πέρα- κατά τα τελευταία αυτά τριάντα χρόνια του βίου του- ολοκληρωτική μεταστροφή της προσωπικότητάς του προς τον κόσμο των χριστιανικών και ηθικών αξιών, που την παρακολούθησα σαφώς να διαμορφώνεται στην καθόλα εξαίρετη προσωπικότητά του.

Εικ. 2. Νικόλαος Κούνουπας, ιερεύς, δάσκαλος και αγιογράφος

Μου είχε, μάλιστα, προσφέρει και ένα λεύκωμα με δέκα φωτογραφίες αγιογραφιών του Νικολάου Κούνουπα, που είχε τραβήξει ο ίδιος (τρεις από τις οποίες δημοσιεύω στο παρόν σημείωμά μου), με την παράκληση να προχωρούσα, αν ήταν δυνατόν, κι εγώ την έρευνα για τον λαμπρό πρόγονό του, για τον οποίο τόσο πολύ εσεμνύνετο. Έχοντας, όμως, άλλες εργασίες μπροστά μου, δεν τα κατάφερα, τελικά, να καταπιαστώ με το συγκεκριμένο «ζωγραφικό-αγιογραφικό» θέμα, που δεν ανταποκρινόταν, εξάλλου, με τα στενά και άμεσα συγγραφικά μου διαφέροντα.

Βρήκα πρόσφατα στο γραφείο μου το λεύκωμα αυτό με τις δέκα φωτογραφίες κι ένιωσα βαθιά μέσα μου την ανάγκη και το χρέος απέναντι στον φίλο- τώρα, με την ευκαιρία της επετείου του θανάτου του- να το βγάλω, έστω κι έτσι απλά (λόγω έλλειψης περισσοτέρων στοιχείων), από την αφάνεια στην οποία το είχα «καταδικάσει» όλα αυτά τα χρόνια και να δώσω στη δημοσιότητα τον «ηγαπημένον πρόγονον φίλου αγαπητού», όντας απόλυτα βέβαιος ότι από εκεί πάνω θα ευφρανθεί επί τούτω η ψυχή του. Ίσως, εξάλλου, για τους ειδικότερους περί την αγιογραφική τέχνη, η κίνηση αυτή να έχει κάποιο αποτέλεσμα προς ανακίνηση και συνέχιση της συγκεκριμένης έρευνας που άρχισε ο αείμνηστος φίλος και συνέχισε, είναι γεγονός, η, επίσης, αείμνηστη Κυριακή Εμμ. Παντελάκη- Τζιρίτα, στο βιβλίο της Ρουμελί, Ο ιερός ενοριακός Ναός Αγίας Ζώνης, Ρέθυμνο 2013.

Το σύνολο, σχεδόν, των στοιχείων που ακολουθούν αμέσως παρακάτω για τον αγιογράφο Νικόλαο Κούνουπα προέρχεται, βασικά, από τις ερευνητικές προσπάθειες του Μανόλη Κούνουπα και τα οποία μου είχε αποκαλύψει κατά τις συζητήσεις μας.      

«Θα ’ταν, μου είχε πει, κατά τα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν σε επίσκεψη μου στο “Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών” επέδειξα φωτογραφίες εικόνων του Νικολάου Κούνουπα στην, τότε, Διευθύντρια του Μουσείου Μυρτάλη Αχειμάστου-Ποταμιάνου, η οποία, αφού τις παρατήρησε με φανερό θαυμασμό κι αμέριστο ενδιαφέρον με ρώτησε σε ποια εκκλησία της Κρήτης βρίσκονται. Εγώ της απάντησα κι εκείνη με διαβεβαίωσε, ως ειδική πλέον επιστήμων, ότι δεν αμφιβάλλει για την αυθεντικότητά τους και ότι ταυτίζονται με τις ανεκτίμητες αγιογραφίες της Κρητικής Σχολής.

Έκτοτε, μου συμπλήρωσε, αποδύθηκα σε επίμονη αναζήτηση στοιχείων σχετικών με την εξιστόρηση της ζωής και της δημιουργίας ενός σύντομου βιογραφικού σημειώματος, του εξ αντικειμένου προικισμένου πατέρα Νικολάου Κούνουπα, αλλά και τόσο ταπεινού συνάμα, ώστε, εντυπωσιακό αυτό, να έχει παραμείνει στην απόλυτη αφάνεια.

        Αργότερα, μου συνέχισε, σε μιαν επίσκεψη- προσκύνημά μου στον ιερό ενοριακό ναό της Αγίας Ζώνης στο Ρουμελί έμεινα έκπληκτος, όταν τύχη αγαθή και πέραν πάσης προσδοκίας, εντόπισα σε πολλές εικόνες, το όνομα τού σημαντικού προγόνου μου, πατέρα Νικολάου Κούνουπα, ιερέως, από τον οποίον είχαν ιστορηθεί, όπως, εξάλλου, και η εικόνα της Υπαπαντής, η οποία βρίσκεται ως οικογενειακό μου κειμήλιο και ως πολύτιμο κληρονομικό απόκτημα κατ’ οίκον».

Εικ. 3. Ν. Κούνουπα, Η Σταύρωσις (1882)

 Πάντως, μετά από αυτά τα στοιχεία του φίλου Μ. Κούνουπα, αν θα μπορούσα σήμερα να εκφράσω κι εγώ την προσωπική μου άποψη, δεν θεωρώ (και είναι εξαιρετικά εντυπωσιακό αυτό) ότι υπάρχει απόλυτη ομοιομορφία στις εικόνες του Ν. Κούνουπα στην απόδοση των θείων μορφών. Για παράδειγμα στην εικόνα της Σταύρωσης του Κυρίου (από τους ι. ναούς Ρουμελί και Σκεπαστής), ίσως, πράγματι, πρόκειται για Κρητική Σχολή (κατά την κ. Ποταμιάνου και αυτήν θα της επέδειξε, υποθέτω, ο Μ. Κούνουπας) (εικ. 3), αλλά άλλες εικόνες του θα μπορούσαμε, περισσότερο, να τις χαρακτηρίσουμε ως λαϊκότροπες με έναν χαρακτηριστικό εκλεκτικιστικό συγκερασμό παραδοσιακού, σε ό,τι αφορά στη θεματολογία και τη σύνθεση και δυτικού σε ό,τι αφορά στην απόδοση των παραστάσεων (εικ. 4), που μας θυμίζουν, νομίζω, εικόνες του γνωστού Ρεθυμνίου αγιογράφου του μητροπολιτικού μας ναού, της ίδιας εποχής, Αντώνιου Χατζή Γ. Βεβελάκη (εικ. 5).

Εικ. 4. Ν. Κούνουπα, Η αγία Βαρβάρα (1885)

Εικ. 5. Ν. Κούνουπα, ο άγιος Χαραλάμπης (1882)

Εικόνες προερχόμενες από τον χρωστήρα του Νικολάου Κούνουπα υπάρχουν σήμερα στον ι. ναό της Αγίας Ζώνης, στο Ρουμελί Μυλοποτάμου (ο Παντοκράτωρ, τα Εισόδια της Θεοτόκου  και ο άγιος Χαράλαμπος του τέμπλου), καθώς και όλο το δωδεκάορτο. Τις εικόνες αυτές έχει καταγράψει επιμελώς η Κυριακή Εμμ. Παντελάκη- Τζιρίτα, στο βιβλίο της που προαναφέραμε, όπου παρατίθεται και σύντομο βιογραφικό και σπάνια φωτογραφία του αγιογράφου (την οποία δημοσιεύουμε κι εμείς), προσφορά της εγγονής του Ειρήνης Κούνουπα. Όλες οι εικόνες είναι ενυπόγραφες και με ημερομηνία ιστόρησής τους (1882).

Εικόνες του Ν. Κούνουπα υπάρχουν, επίσης, και στην ενορία του χωριού Σκεπαστή (Ζωοδόχος Πηγή, άγιος Γεώργιος, άγιος Νικόλαος, Σταύρωση), καθώς και στην Ι. Μ. Ατάλης Μπαλή, στο Γαράζο, στα Πλευριανά και στο Μελιδόνι.

Κλείνουμε το σημείωμά μας αυτό με την ευκαιρία ανάμνησης του καλού φίλου Μανόλη Κούνουπα, ευχόμενοι και προσευχόμενοι όπως ο Κύριος αναπαύσει την ψυχή του και η μνήμη του να είναι αιωνία!