ΔΡΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ * * * ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΜΑΘΗΜΑΤΑΡΙΟ

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΔΡΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΗΛ. ΒΟΛΑΝΑΚΗ

ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΜΑΘΗΜΑΤΑΡΙΟ

Του ανδρέα Γ. Φωτάκη, μαθητή Α΄τάξης (σχολ. Έτος 1870- 1871)

Στη Σχολή Αγίου Πνεύματος Κισσού- Ρεθύμνου

(Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Αποδούλου, Ρέθυμνο 2018, σχ. 16^ο, σσ. 88)

         ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

         ww.ret-anadromes.blogspot.com

Καρπός αγάπης προς τον τόπο του είναι το τελευταίο βιβλίο του εκλεκτού φίλου κ. Ιωάννου Ηλ. Βολανάκη, γνωστού ρεθεμνιώτη Θεολόγου- Φιλολόγου και Διδάκτορα Βυζαντινολόγου, που στο παρελθόν  διετέλεσε Έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του συμπλέγματος των Δωδεκανήσων, καθώς και  της 12^ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, με έδρα την Καβάλα. Ο κ. Ιωάννης Βολανάκης με το βιβλίο του αυτό, υπό τον τίτλο: «Χειρόγραφο Μαθηματάριο», μας παρουσιάζει ένα «Μαθηματάριο», ένα μαθητικό, δηλαδή, τετράδιο του συγχωριανού του Ανδρέα Γ. Φωτάκη, μαθητή τότε (κατά το σχολικό έτος 1870- 1871) της Α΄ τάξης της Σχολής του Αγίου Πνεύματος, επαρχίας Αγίου Βασιλείου, στο οποίο ο κάτοχός του σημείωνε τα καθημερινά μαθήματά του και τις σχετικές ασκήσεις.

Και ειδικότερα, επί του παρουσιαζόμενου βιβλίου έχουμε να παρατηρήσουμε, αρχικά, το ενδιαφέρον με το οποίο διαβάζονται οι δύο αλληλοσυμπληρούμενες Εισαγωγές, που προηγούνται της παρουσίασης του χειρόγραφου «Μαθηματαρίου», από τις οποίες πληροφορούμαστε για τη εκπαίδευση στην Κρήτη κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Η πρώτη προέρχεται από τη γραφίδα του κ. Θεοδώρου Πελαντάκη, καλού φίλου και, επί οκταετία, στενού συνεργάτη τόσο στην οργάνωση του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου για την επαρχία Αγίου Βασιλείου, εμπνευστής του οποίου υπήρξε, όσο και στην έκδοση, στη συνέχεια, και των εξάτομων «Πρακτικών». Αυτή η πρώτη «Εισαγωγή» την αναφορά της έχει στα Σχολεία, γενικά, της επαρχίας Αγίου Βασιλείου και, ειδικότερα, στο ιστορικό πλαίσιο της δημιουργίας της Σχολής του Αγίου Πνεύματος- της ομώνυμης Ι. Μονής και Μετοχίου της Ι. Μ. Πρέβελη- ενός από τα τελειότερα εκπαιδευτήρια της Κρήτης κατά τον 19^ο αιώνα, πνευματικού «τέκνου» δύο φωτισμένων επισκόπων της επισκοπής Λάμπης και Σφακίων, του Νικοδήμου (Σουμπασάκη) και του Ευμενίου (Ξηρουδάκη), επί των οποίων γνώρισε τη μεγαλύτερη της ακμή. Η Σχολή στα χρόνια των Ιεραρχών αυτών υπήρξε ξακουστή σε ολόκληρη την Κρήτη ως ένα από τα τελειότερα εκπαιδευτήρια. Τα μαθήματα, ειδικότερα, τον καιρό που διευθυντής της ήταν ο μετέπειτα αντιστασιακός Μητροπολίτης Κρήτης Βασίλειος Ε΄ Μαρκάκης (1898-99), πνευματικό παιδί του δευτέρου (του Ευμενίου), έγιναν ακόμα τακτικότερα και συστηματικότερα, υπήρχε μεγαλύτερη άνεση διδασκόντων και διδασκομένων και περίοδος μεγάλης προόδου ανοίχτηκε για τη Σχολή. Τον καιρό εκείνο, οι εβδομήντα και πλέον τρόφιμοί της προέρχονταν απ’ όλη την κεντρική Κρήτη και, κυρίως, από τους νομούς Ρεθύμνου και Ηρακλείου και ειδικότερα των επαρχιών Αγίου Βασιλείου, Αμαρίου και Σφακίων, στις οποίες απλωνόταν η επικράτεια της επισκοπής Λάμπης, ενώ, συχνά, η εμβέλεια του εκπαιδευτικού αυτού κέντρου έφθασε να εκτείνεται και να καλύπτει και τις ανάγκες και άλλων, μακρύτερα ευρισκομένων, επαρχιών του νομού Ηρακλείου (όπως της Πυργιώτισσας, Καινούργιου μέχρι και της Μονοφατσίου). Χιλιάδες Κρητικόπουλα θήτευσαν και τράφηκαν ψυχικά και πνευματικά, κατά τους χαλεπούς εκείνους χρόνους της Τουρκοκρατίας, στον σεπτό αυτόν ελληνορθόδοξης παιδείας χώρο της επισκοπής Λάμπης. Το σχολείο και οικοτροφείο του Αγίου Πνεύματος δεν είχε να ζηλέψει τίποτε από τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής του και οι μαθητές του, για την εποχή εκείνη, θεωρούνταν ως οι πλέον κατάλληλοι, για να επανδρώσουν τις πρώτες θέσεις στην κοινωνία και, κυρίως, ως δάσκαλοι και ιερείς.

Στη συνέχεια, ο κ. Πελαντάκης καταγράφει την οργάνωση και το Πρόγραμμα Σπουδών του Σχολείου, αλλά όντας και ένας καλός γνώστης των αφορώντων στην Εκπαίδευση στην Κρήτη κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, από την «Αυτοβιογραφία» του Εμμανουήλ Γενεράλη, την οποία και καλώς επιμελήθηκε, παρέθεσε και πλήθος άλλων πληροφοριών γύρω από το εν λόγω θέμα και ειδικότερα γύρω από τα σχολεία, τους δασκάλους, τα διδασκόμενα μαθήματα, καθώς και τα διάφορα παιδονομικά μέτρα και μέσα που εφαρμόζονταν τον καιρό εκείνο.

Αλληλοσυμπληρουμένων, όπως είπαμε, της 1^ης με τη 2^η Περίληψη, βρίσκουμε αρμονική συνύπαρξη, συνέχιση και ολοκλήρωση των παραπάνω πληροφοριών του κ. Πελαντάκη και του θέματος της παιδείας στην Κρήτη κατά την Τουρκοκρατία, από τον συγγραφέα του βιβλίου κ. Βολανάκη, με την παράθεση και νέων, περαιτέρω, στοιχείων, με πληροφορίες προερχόμενες και από τον μεγάλο χώρο των περιηγητών (Sieber και Pashley), καθώς και ενδιαφέρουσα ειδική αναφορά στη διάκριση των Σχολείων της Κρήτης (σε Δημοτικά, Ελληνικά και Γυμνάσια). Μετά απ’ όλα αυτά, ο κ. Βολανάκης, αφού και πάλιν εστιάσει στη Σχολή του Αγίου Πνεύματος και στον σπουδαστή της Αντρέα Γ. Φωτάκη, φθάνει στο κύριο Μέρος της μελέτης του, στο οποίο μελετά το χειρόγραφο «Μαθηματάριο», το τετράδιο, δηλαδή, στο οποίο ο προαναφερθείς κατοχός αυτού μαθητής σημείωνε τα καθημερινά μαθήματά του και τις σχετικές ασκήσεις.

Από τα ελάχιστα διασωθέντα Αρχεία της Σχολής στη λαμπρή της, ειδικά, περίοδο (1894- 1899) έχουν δημοσιευθεί (2010) από τον φίλο και συντοπίτη κ. Γεώργιο Ν. Τσιγδινό («Η Μονή και η Σχολή του Αγίου Πνεύματος») ο Κώδικας της Μονής του Αγίου Πνεύματος, ο Κανονισμός λειτουργίας της Σχολής, το Μαθητολόγιο του σχολικού έτους 1896- 97, καθώς και τα ονόματα των φοιτησάντων σε αυτήν κατά τα σχολικά έτη 1906- 07, 1907- 08 και 1908- 09.

Στο παραπάνω πολύτιμο αρχειακό της Σχολής υλικό προστίθεται, από σήμερα, και το χειρόγραφο «Μαθηματάριο» του μαθητή Αντρέα Γ. Φωτάκη, που έρχεται να συμπληρώσει τις γνώσεις μας για το εν λόγω σχολείο. Γιατί, όπως παρατηρεί ο μελετητής του κ. Βολανάκης, η σημασία του είναι προφανής και μεγάλη, διότι η μελέτη και δημοσίευσή του μας δίδει τη δυνατότητα να σχηματίσουμε μιαν ακριβή γνώση και γνώμη τόσο για τα διδασκόμενα μαθήματα όσο και για τη διδασκόμενη ύλη στη Σχολή του Αγίου Πνεύματος, στα χρόνια, τουλάχιστον, φοίτησης του κατόχου του, κατά τα έτη, δηλαδή, 1870- 1871 και εξής.

 Τα περιεχόμενα, λοιπόν, του «Μαθηματαρίου», στη συνέχεια της μελέτης του κ. Βολανάκη, αφορούν σε μια γνώση ποικίλη και ετερόκλητη, που αρχίζει από τα παραμύθια [χαρακτηριστικό εδώ το γνωστό και διαχρονικό παραμύθι της «Κοκκίνης Σκουφίας», έτσι αναγράφεται στο «Μαθηματάριο» η «Κοκκινοσκουφίτσα» (!)], προχωρεί σε διηγήματα, αποσπάσματα από την Οδύσσεια του Ομήρου, Αριθμητική των τεσσάρων πράξεων και φθάνει σε ρητορικούς λόγους, απολυτίκια αγίων και Θρησκευτικά, Ανθρωπολογία και Λατινικά.    

Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον εκλεκτό και δόκιμο συμπολίτη συγγραφέα κ. Ιωάννη Ηλ. Βολανάκη και για το παρόν βιβλίο του και του ευχόμαστε να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του και στον χώρο των Ρεθεμνιώτικων Γραμμάτων, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.