ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ
ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
Τα τοπωνυμία είναι «επιγραφαί
γεγλυμμέναι επί του εδάφους» (Α. Μηλιαράκης). Μέσα στα τοπωνύμια, που, ορισμένα
από αυτά, προσμετρούν βίο ολόκληρων αιώνων και, σε μερικές περιπτώσεις, και
χιλιετηρίδων και που διατηρήθηκαν με τρόπο θαυμαστό, συχνά εντελώς αναλλοίωτα,
στο στόμα του κρητικού λαού, διασώζεται η ιστορική πραγματικότητα ενός τόπου.
Είναι όμως και κάποια τοπωνύμια που έχουν φθάσει μέχρι τις ημέρες όχι,
πάντοτε, χωρίς αλλοιώσεις, άλλοτε μικρές και άλλοτε σοβαρότερες. Στις
τελευταίες περιπτώσεις ο χρόνος βάρυνε επ’ αυτών σε τέτοιο σημείο, που να
φαίνεται αδύνατη κάθε προσπάθεια ετυμολογικής προσέγγισής τους, πράγμα που
συνεπάγεται, ίσως, απώλεια ιστορικής γνώσης, που, σε ορισμένες περιπτώσεις, θα
μπορούσε, αν την είχαμε, να μας έδινε μεγίστη βοήθεια στην αποκρυπτογράφηση και
ερμηνεία ορισμένων άγνωστων για την γεωγραφία, σύγχρονη και ιστορική, αλλά και
για τη λαογραφία, την εθνολογία και την ιστορία πληροφοριών.
Ασχολούμαι από χρόνια με τα τοπωνύμια της
πρώην επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου (36 χωριά- 8000, περίπου, τοπωνύμια). Η
ενασχόλησή μου αυτή με έφερε αντιμέτωπο με πολλές τέτοιες περιπτώσεις
δυσετυμολόγητων τοπωνυμίων. Και μπορώ να βεβαιώσω ότι είναι αυτές οι
περιπτώσεις στις οποίες ο τοπωνυμιολόγος βρίσκει όλη τη γοητεία του έργου του.
Μερικές από αυτές, τις χαρακτηριστικότερες, παρουσιάζω με την εισήγησή μου
αυτήν, στις οποίες, νομίζω ότι η προσπάθειά μου έφερε κάποιο αποτέλεσμα προς
την ορθή κατεύθυνση.
Ακτούντα (ίδιο χωριό)
Η ονομασία του χωριού, κατά τον Ευάγγ. Φωτάκι[1], πρέπει να έχει σχέση με τη θάλασσα και μάλιστα, με τη λέξη <ακτή>. Το χωριό Ακτούντα, δηλαδή, σύμφωνά με την άποψη αυτήν ήταν αρχικά παραθαλάσσιο και είχε το όνομα Ακτύς,- ύος, όνομα που παραμορφώθηκε, στη συνέχεια, με τη χρήση του από τους Ρωμαίους κατακτητές. Τα σημερινά Αχτούντα και ο ερειπωμένος, σήμερα, οικισμός «Τριγιόδι», πρέπει να χρησιμοποιούνταν κατά τον Ευάγγ. Φωτάκι, ως τόπος παραθερισμού από τους κατοίκους της παραθαλάσσιας <Ακτύος>.
Ο αείμνηστος Ν. Τωμαδάκης αποδεικνύει ότι σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες το χωριό δεν μπορεί να υπήρχε κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, αλλά είναι σύγχρονο ή, έστω, παλιότερο της Ενετικής περιόδου χωρίς, άρα, ποτέ να είχε σχέση με τη θάλασσα. Αυτό όμως δεν αποκλείει και τη δυνατότητα το χωριό, χωρίς να είναι παραθαλάσσιο, να έχει όνομα σχετικό με τη θάλασσα, όπως ο Πόντος της Μ. Ασίας λέγεται Πόντος χωρίς να είναι θάλασσα και η Δεκέλεια ανήκει στην Αττική που δε περιλαμβάνει μόνο ακτές αλλά και μεσόγεια.Έτσι, από το Ακτύς, -ύος έχουμε Ακτούς γεν. Ακτούντος κατά το Τραπεζούς, -ούντος, Τριμυθούς, -ούντος, Κερασούς, -ούντος και από την αιτιατική, όπως σ’ όλα τα τριτόκλιτα, αναλογικά, σχηματίστηκε η ονομαστική [δηλ. την Ακτούντα <η Ακτούντα <τα Ακτούντα (τα Αχτούντα)].
Την αποδοχή και υποστήριξη αυτήν της άποψης του Ευάγγ.
Φωτάκι από τον αείμν. Νικ. Τωμαδάκη την βρίσκουμε αρκετά παρακινδυνευμένη ένα,
δηλαδή, μη παραθαλάσσιο χωριό, όπως ο ίδιος το αποδεικνύει, να πρέπει σώνει και
καλά να του δώσουμε θαλασσινό όνομα. Πολύ πιθανότερη θεωρώ την εκδοχή το όνομά του το χωριό να το οφείλει στα κουτούτα
(στον πληθυντ. αριθμό), από το κουτούτο, το= σωλήνας πήλινος μεταφοράς
νερού, ιταλ. condotto= αγωγός,
σωλήνας, αλλά που στη συνέχεια σημαίνει και τις ποτίστρες των προβάτων. Από
τέτοιες ποτίστρες ή- πιθανόν και αυτό- από τους παραπάνω πήλινους αγωγούς, το
χωριό έλαβε το όνομά του. Τρανή απόδειξη σε τούτο έχουμε να παρουσιάσουμε την
ονομασία του χωριού σε όλη τη διάρκεια της ιστορικής του πορείας, κατά τα
τελευταία τετρακόσια τριάντα χρόνια. Cutuda αναφέρεται από τον Fr. Barozzi(fο26v), στην επαρχία Αγίου Βασιλείου, το έτος
1577. Cuttuda και από τον
Καστροφύλακα (Κ176) το 1583, Cutunda και από τον Βασιλικάτα(Μνημεία Κρητικής Ιστορίας V, 130), στα 1630. Μόνο στην Αιγυπτιακή
απογραφή, πολύ αργότερα, το έτος 1834 (Rob. Pashley, Travels in Crete, II, London 1837, 313), το χωριό
αναφέρεται με το σημερινό του όνομα Aktudha.Κατά τις
νεότερες απογραφές το χωριό θα συνεχίσει να αναφέρεται με το ίδιο
όνομα(Ακτούντα). Σε έγγραφα, όμως, της Μονής Πρέβελη το χωριό αναγράφεταικαι
πάλι με το κανονικό του όνομα Κτούντα (Μ. Παπαδάκη, Το Μοναστήρι
Πρέβελη, 151)και έτσι το σημειώνει και ο Εμμ. Λαμπρινάκης στη Γεωγραφία του(Κτούτα)[2]
Ως προς το [α] στην αρχή
του ονόματος του χωριού αυτό είναι προθετικό, όπως ακριβώς λέμε
κολλιά>α-κολλιά, λυγιά>ε-λυγιά κτλ. Οπότε, εν ολίγοις, η σειρά εξέλιξης
του ονόματος του χωριού έχει ως εξής: προσηγορικό Κουτούντo [(ιταλ.condotto)=πήλινος
σωλήνας διοχέτευσης νερού, ποτίστρα των προβάτων], και στον πληθυντ. Κουτούντα<(και
με αποβολή του πρώτου δίψηφου [ου]) Κτούντα< (και με [α] προθετικό) Α-κτούντα (και κατόπιν δάσυνσης
του ψιλού[κ] Αχτούντα).
_____________________________________________________
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου