«Θούρια στην Κρήτη τού 19ου αιώνα» από τη Συλλογή τού Παύλου Γ. Βλαστού

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ

ΓΑΚ- ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

«Θούρια στην Κρήτη τού 19^ου αιώνα»

από τη Συλλογή τού Παύλου Γ. Βλαστού

(Έρευνα- Επιμέλεια: Ανδρέας Αθ. Γιακουμάκης)

[Έκδοση «Σοφοκλή Ανδριώτη και ΣΙΑ Ο.Ε», Ηράκλειο 2013, σχ. 4^ο (30 Χ 21), σσ. 230]

            ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Σπουδαία συμβολή στον εορτασμό των 100 χρόνων από την Ένωση τής Κρήτης με την Ελλάδα θεωρούμε τη μουσική έκδοση που έγινε- με τη συνδρομή και τής Περιφέρειας Κρήτης- από τα ΓΑΚ- Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, με τον τίτλο: «Θούρια στην Κρήτη τού 19^ου αιώνα» από τη Συλλογή τού Παύλου Γ. Βλαστού. Η εν λόγω έκδοση συνοδεύεται και από ένθετο ψηφιακό δίσκο, στον οποίο περιέχεται μέρος των θουρίων τού παρουσιαζόμενου τόμου. Παράγοντες τής έκδοσης- πέραν των ανωτέρω φορέων- ο δραστήριος προϊστάμενος τού Ιστορικού Αρχείου Κρήτης κ. Κωνσταντίνος Φουρναράκης, ο οποίος- στην αξιέπαινη προσπάθεια που έχει αναλάβει τον τελευταίο καιρό να προβάλει τη λαογραφική Συλλογή τού Π. Βλαστού - κάλεσε τον καθηγητή τής Μουσικής Ανδρέα Αθ. Γιακουμάκη να επιμεληθεί μουσικής εκδόσεως από τη Συλλογή τού εν λόγω μεγάλου Ρεθεμνιώτη λαογράφου. Ο κ. Γιακουμάκης- εν μέσω ερεύνης και μελέτης τής Συλλογής τού Βλαστού ευρισκόμενος, εκπονώντας σχετική με το θέμα διδακτορική διατριβή- «άδραξε» την ευκαιρία και ιδού λαμπρό και διπλά χρήσιμο το αποτέλεσμα^. όχι μόνο προβολή έγινε τής συλλογής τού Π. Βλαστού, αλλά και αξιόλογη και ουσιαστική συμβολή στον εορτασμό των 100 χρόνων από την Ένωση τής Κρήτης με την Ελλάδα. Γιατί έχοντας ο κ. Γιακουμάκης εντοπίσει, από τη μέχρι τη στιγμή εκείνη έρευνά του στο Αρχείο τού Π. Βλαστού, «Θούρια» τού 19^ου αι. και των αρχών τού 20^ου (πατριωτικά, δηλαδή, τραγούδια ή εμβατήρια που σκοπό έχουν να προκαλέσουν ενθουσιασμό και έξαρση) και τα οποία εξέφραζαν τον ασίγαστο πόθο των Κρητικών για Ελευθερία και Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα, συνέλαβε την ιδέα να βγουν όλα αυτά «προς τα έξω», λόγω ακριβώς και του επικείμενου εορτασμού των 100 χρόνων τού μεγάλου αυτού γεγονότος που κυριάρχησε όμορφα όλων των εκδηλώσεων τού ενιαυτού στο Νησί μας.

Το βιβλίο προλογίζεται από τον Προϊστάμενο τού Ιστορικού Αρχείου Κρήτης κ. Κωνσταντίνο Φουρναράκη με μια σπουδαία μελέτη του- εισαγωγή στα «“Θούρια” τής επαναστατημένης Κρήτης τού 19^ου αιώνα», στην οποία κάνει μια θαυμάσια ιστορική αναδρομή στα «πατριωτικά άσματα» τής Κρήτης. Από την εισαγωγή αυτήν μαθαίνουμε ότι γενάρχης τού εν λόγω είδους υπήρξε ο Ρήγας Φεραίος ο Βελεστινλής με τον «Θούριο» και τον «Πατριωτικό του Ύμνο», που προετοίμασαν τον μεγάλο ξεσηκωμό τού Γένους. Τα πατριωτικά άσματα τού Ρήγα εισηγήθηκε στην Κρήτη, από τους πρώτους, ο Στέφανος Χάλης από το Θέρισο. Αργότερα, τραγούδια εμπνευσμένα από τον Ρήγα θα γράψει και ο Μανουήλ Βερνάδος (1777- 1852), επιφανής Κρητικός λόγιος και ανιψιός τού ιερομάρτυρα αγίου Μεθοδίου (του Συλλιγάρδου), επισκόπου Λάμπης (+ 1793). Εντυπωσιακή ακολουθεί, στη συνέχεια, η ιστορική πραγματικότητα τού νησιού μας^. άνθρωποι ξένοι, συχνά εξαιρετικής μορφώσεως, να γίνονται συνεχιστές τού Ρήγα και στην Κρήτη που αναζητούσε με πάθος την ελευθερία και την ένωσή της με τη Μητέρα Ελλάδα. Στην κατηγορία αυτήν κατατάσσονται ο Στέφανος Κανέλλος (1792- 1823) και οι εθελοντές τού Δημητρίου Πετροπουλάκη (1866), όπως μας βεβαιώνει, γι’ αυτούς τους τελευταίους, ο φιλοκρητικός άγγλος δημοσιογράφος Ιλαρίων Σκίνερ, ενώ στις τελευταίες επαναστάσεις τους οι Κρητικοί πολεμούσαν έχοντας μόνιμα στα χείλη τους τον γνωστό- άγνωστο «Ύμνο τής Κρήτης» πολεμικό εμβατήριο τού ρομαντικού ποιητή Γεωργίου Παράσχου (1822- 1886), που μελοποίησε ο Σπ. Καίσαρης, και προέχεται από το μελόδραμα: «Η Μάχη των Κεραμειών» (βλ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Το μελόδραμα τού Γεωργίου Παράσχου “Η Μάχη των Κεραμειών” και ο “άγνωστος” Ύμνος τής Κρήτης», περιοδ. «Ελλωτία», τ. 6, σελ. 167- 182). Αυτήν όλη τη λαϊκή μουσική ποιητική παράδοση κατέγραψε ο Π. Βλαστός, προκειμένου να αποδώσει την επαναστατική ατμόσφαιρα τού 19^ου αι. στο Νησί μας.

Πολύ κατατοπιστική η «Εισαγωγή» τού Επιμελητή τής έκδοσης και τού ψηφιακού δίσκου που τη συνοδεύει, Ανδρέα Αθ. Γιακουμάκη. Όπως διευκρινίζει, ο χωρισμός τής ύλης δεν έγινε βάσει μουσικολογικών ή ποιητικών κριτηρίων, αλλά προτιμήθηκε η αυτονόμηση τού κάθε τραγουδιού. Κάθε θούριο, δηλαδή, αποτελεί ξεχωριστή ενότητα, η οποία περιλαμβάνει: α) κάποιες γενικές πληροφορίες για το άσμα β) το μουσικό κείμενο γραμμένο σε βυζαντινή παρασημαντική γ) το ίδιο μουσικό κείμενο μεταγραμμένο σε ευρωπαϊκή σημειογραφία και δ) το ποιητικό κείμενο τού άσματος. Τέλος, όπως ο ίδιος ο Επιμελητής επισημαίνει, στόχος τής έκδοσης είναι η προβολή μίας εκ των πτυχών τής προσωπικότητας τού Π. Βλαστού και τμήματος τού πλουσιότατου έργου του. Γνώστης ο Βλαστός τής θεωρίας και πράξης τής Βυζαντινής Μουσικής κατέγραφε μελωδίες παραδεδομένες, συνέθετε νέες προκειμένου να μελοποιήσει ποιήματα προγενεστέρων ή σύγχρονών του ποιητών και, παράλληλα, έγραφε και ο ίδιος νέα ποιήματα προς μελοποίηση. Μέσω των θουρίων που κατέγραψε ή μελοποίησε είμαστε σε θέση σήμερα να γνωρίζουμε πώς οι Κρήτες τού 19^ου και των αρχών τού 20^ου αιώνα εξέφραζαν το άσβεστο πάθος και τον έντονο πόθο τους για απελευθέρωση και ένωση τού νησιού τους με τη Μητέρα Ελλάδα.

Και κλείνω την παρουσίαση μου στο θαυμάσιο αυτό έργο- συμβολή στα «Θούρια» τής Κρήτης τού 19^ου αιώνα, που μας δίνουν να γνωρίσουμε τις ρίζες που εξέθρεψαν το δέντρο τής Κρητικής Λευτεριάς και τις αξίες που κράτησαν αδούλωτη την ψυχή των Πατέρων μας, με τον φωτισμένο λόγο τού φίλου Κων. Φουρναράκη, με τον οποίο και κλείνει τον Πρόλογό του στην έκδοση που παρουσιάζουμε: «Θέλουμε να προσεγγίζουμε τα τραγούδια τής πατρίδας απομακρύνοντας από αυτά κάθε ιδεολόγημα σοβινισμού, φανατισμού και ιδιοτέλειας, αφού, όπως είπε ο Κωστής Παλαμάς “ο πατριωτισμός είναι το ευγενέστερον των αισθημάτων, αλλά και το προχειρότερον εις εκμετάλλευσιν υπό των φωνασκών, των αγυρτών και των επιτηδείων παντός είδους”. Μέσα από τα τραγούδια αυτά ζητούμε να ανακαλύψουμε τις αξίες που αναγέννησαν την Ελλάδα, την πατρίδα “που είχαν ξεγράψει από τον κατάλογο των εθνών”, για να θυμηθούμε τον πατριώτη Μακρυγιάννη. Τα τραγούδια τής πατρίδας δεν είναι η ρομαντική ανάμνηση μιας παρωχημένης εποχής, αλλά ένα μέσο για την αυτογνωσία και την επιβίωσή μας».

           Όλοι οι συντελεστές τού παρόντος έργου είναι άξιοι του «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας και γι’ αυτό το νέο πόνημά τους, που αποτελεί, τωόντι, περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για την Κρήτη και ιδιαίτερα για τον μεγάλο συμπολίτη μας λαογράφο Παύλο Βλαστό, ένα μέρος τής τεράστιας Συλλογής τού οποίου και ανασταίνει. Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τους αγαπητούς Κωνσταντίνο Φουρναράκη για την πρωτοβουλία και Ανδρέα Γιακουμάκη για την έρευνα και επιμέλεια και τους ευχόμαστε υγεία και δύναμη, για να συνεχίζουν τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά τους στον χώρο των Κρητικών Γραμμάτων και τής Τέχνης, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή τους.