ΧΑΡΙΔΗΜΟΣ ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
ΟΙ ΛΕΠΡΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ«Μεσκίνηδες»
(«Ο εισερχόμενος ας αποθέσει πάσαν ελπίδα»)
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com/
Η λέπρα υπήρξε ανέκαθεν μεγάλη πληγή για τη φυλή μας και μάλιστα για την Κρήτη και τις ανατολικές αυτής επαρχίες. Θεωρούνταν ασθένεια του σώματος και κυρίως της ψυχής, κατά τις θρησκευτικές αντιλήψεις τής εποχής, και δημιουργούσε μιαν ομάδα ασθενών σπάνια μεν ιάσιμων, αλλά με πιθανή μακροζωία στο περιθώριο, πάντοτε, της κοινωνικής ζωής. Μαζί με τον τρελό, τον δούλο και το παιδί οι λεπροί απάρτιζαν τον ειδικό εκείνο πληθυσμό μιας κοινωνίας, που υπόκειται σε απόλυτους περιορισμούς ως προς τις βασικότερες νομικές και κοινωνικές λειτουργίες, πρόκειται για τα περιθωριοποιημένα άτομα τής κοινωνίας, για τους λεπρούς ή μεσκίνηδες ή λωβούς ή λωβιάρηδες ή κομμένους, για τους άλλους- με βαριά υποτιμητική σημασία- που κατοικούσαν έξω από τα τείχη τής πόλεως στις λεγόμενες μεσκινιές ή μεσκίνια ή κομμεναριά ή λωβοχώρια.
Με αυτούς τους άλλους, τους άθλιους, τους φτωχούς και περιθωριοποιημένους λεπρούς αποφάσισε να ασχοληθεί σε πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του με τον τίτλο: «Οι λεπροί στην Κρήτη- “Μεσκίνηδες”» ο εκλεκτός συμπολίτης δικηγόρος, συγγραφέας και πρώην νομαρχιακός σύμβουλος κ. Χαρίδημος Ανδρέα Παπαδάκης.Σε προηγούμενο σημείωμά μου («Οι Αφρικανοί στην Κρήτη, Χαλικούτες») είχα σημειώσει για τον συμπολίτη φίλο συγγραφέα ότι συνηθίζει με τα βιβλία του να μας διδάσκει την ιστορία με έναν τρόπο εντελώς διαφορετικό από αυτόν που, συνήθως, ακολουθεί η κλασική ιστοριογραφία. Γιατί στον Χάρη Παπαδάκη αρέσει να ξεκινά, συνήθως, από τα «ψιλά» και επουσιώδη ενός τόπου και μιας εποχής και, τελικά, να ανάγεται και να αγκαλιάζει ολόκληρο το φάσμα της ιστορικής τού εν λόγω τόπου πραγματικότητας. Με παρόμοιο τρόπο, μπορώ να πω ότι ο κ. Χ. Παπαδάκης προσέγγισε και το παρουσιαζόμενο με το παρόν σημείωμά μου πόνημά του, με το όλως απρόσμενο θέμα του, που έρχεται, για άλλη μια φορά, να αγκαλιάσει, εξετάσει και αναδείξει λεπτομερώς μιαν άλλη- μετά τους αγαπημένους του Αφρικανούς (Χαλικούτες)- ακόμα πιο περιθωριοποιημένη και παραγκωνισμένη ανθρώπινη ομάδα, τους λεπρούς. Για άλλη μια φορά ο φίλος Χάρης Παπαδάκης και στη συγκεκριμένη έρευνά του ωθήθηκε από το δυνατό ενδιαφέρον του «για το μεγάλο βουβό πρόσωπο της Ιστορίας, τον απλό άνθρωπο!» (Ζαϊμάκης).
Με το θέμα των λεπρών ασχολήθηκε και το σύνολο, σχεδόν, των περιηγητών τής Κρήτης, που, για τον λόγο αυτόν, κατέχουν περίοπτη θέση και στο εν λόγω βιβλίο τού κ. Χάρη Παπαδάκη. Και από όλους τους περιηγητές είναι γεγονός ότι επαναλαμβάνεται αυτό το ίδιο μοτίβο, η ίδια επωδός.
α) την επάρατη ασθένεια προκαλεί η κακή διαβίωση και διατροφή που οφείλονται στη φτώχεια και το χαμηλό επίπεδο των ανθρώπων και των τότε κοινωνιών.
β) η λέπρα είναι αποτέλεσμα τής ανηθικότητας τού ανθρώπου και τη στέλνει ο Θεός ως τιμωρία (αρρώστια τού Θεού).
γ) η λέπρα φαίνεται να μην κολλιέται και είναι, βασικά, η φρίκη τής εμφάνισης των λεπρών, με εκείνη την απαίσια λεόντειο όψη και οσμή και τη χαρακτηριστική ως κρωγμή φωνή τους, που δημιουργούν στους υγιείς ανθρώπους μια σιχαμάρα για τη φρικτή ασθένεια. Αυτή η σιχαμάρα είναι που κάνει τις κοινωνίες να οδηγούν στην απομόνωση τις ανθρώπινες αυτές υπάρξεις, που αποσχισμένοι πια από το κοινωνικό σύνολο καθίστανται και ονομάζονται από τους λοιπούς υγιείς με την προαναφερθείσα απαξιωτική φράση «οι άλλοι».
Πέραν του πληθωρικού- όπως ήδη διαφάνηκε- και εξαιρετικά ενδιαφέροντος και διαφωτιστικού επί τού θέματος υλικού τού βιβλίου, δεν μπορώ να μην ξεχωρίσω τρεις χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητές του. Και πρώτα- πρώτα ξεχωρίζω την προλογική εξομολόγηση τού συγγραφέα για την πραγματικότητα τής ιστορικής επιστήμης, που θεωρεί ως αποστολή της τη διάσωση των ονομάτων των αρχόντων, των στρατηγών, των πολιτικών ακόμα και αυτών των προδοτών, ενώ, αντίθετα, αγνοεί τις φτωχές και περιθωριοποιημένες ομάδες, τους άλλους, στους οποίους συγκαταλέγονται και οι λεπροί. Η επιλογή και σκοποθεσία αυτή τού βιβλίου να προτείνει και να προβάλλει μιαν όλως περιθωριακή ομάδα τής κοινωνίας μάς συγκινεί και μάς εκφράζει απόλυτα, σύμφωνα με όσα και μεις σημειώνουμε στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο μας «Ρέθυμνο 1900-1950», στο οποίο (σελ. 16) σημειώνουμε χαρακτηριστικά: «Στις ασήμαντες, λοιπόν, λεπτομέρειες τής ζωής των παλιών Ρεθεμνιωτών θα στρέψουμε το ερευνητικό μας ενδιαφέρον, φωτίζοντας τα μικρότερα και ασήμαντα,…..τους απλούς ανθρώπους, γιατί όχι και τους μοναχικούς και περιθωριακούς τύπους».Και την πρόθεσή του αυτήν έχει, μπορώ να πω, φανερώσει ο συγγραφέας και σε όλες τις προηγούμενες εκδόσεις του (και για παράδειγμα αναφέρω τα Χασαπιά και τους Αφρικανούς στην Κρήτη- Χαλικούτες). Πρέπει κάποτε- και έχουν αρχίσει να γίνονται κάποιες προσπάθειες- πρέπει, λέγω, κάποτε το ενδιαφέρον τής επίσημης Ιστορίας- και ειδικά στο μέρος που αφορά στα σχολικά εγχειρίδια- να στραφεί και προς την κατεύθυνση αυτήν. Στην ευρύτερη, δηλαδή, μελέτη και τής ειρηνικής πραγματικότητας τής ανθρώπινης ζωής.
Το δεύτερο σημείο που εντυπωσιάζει στο βιβλίο αυτό τού Χάρη Παπαδάκη και φανερώνει, θεωρώ, τη συγγραφική δεινότητα τού δημιουργού του, είναι ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται και εκφράζει την αφορμή που τον οδήγησε στην παρούσα συγγραφή του. η αφορμή αυτή εκδηλώνεται αρχικά δίκην προεξαγγελτικής παράθεσης στα Προλεγόμενα τού βιβλίου, όπου ο συγγραφέας κατά λέξη σημειώνει ότι το βιβλίο του αυτό ξεκίνησε «με αφορμή μιαν ιστορία σαν παραμύθι που τον ώθησε να ταξιδέψει πίσω στο χρόνο και στη σημερινή πραγματικότητα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ανάμεσα σε ανθρώπους και αρχειακές πηγές, προσπαθώντας να ανακαλύψει αν η ιστορία αυτή ήταν αληθινή ή ψεύτικη» και η συνέχεια τής προλογικής αυτής εξαγγελίας κατατίθεται επιλογικά, στο τέλος τού βιβλίου, με τον τίτλο: «Η ιστορία τού Γκανά» (που αφορμάται από τους Αφρικανούς, τους Χαλικούτες), όπου και ολοκληρώνεται, πλέον, η διήγηση και πληροφορούμαστε πλήρως και σε όλη της την έκταση την ιστορία. Έχουμε μια θαυμάσια και λογοτεχνικότατη δομή τού όλου βιβλίου, το οποίο εξακτινώνεται και λειτουργεί ανάμεσα μιας προλογικής προεξαγγελίας και μιας επιλογικής κατάθεσης αυτής τής προεξαγγελθείσας ιστορίας, που μας κρατούσε σε μια μόνιμη αναμονή σε όλη την ανάπτυξη τής θεματικής τού βιβλίου.
Το τρίτο σημείο που θα ήθελα να ξεχωρίσω από το βιβλίο τού Χάρη Παπαδάκη είναι τα ποικίλα διδάγματα που μπορούμε να αποκομίσουμε από την ανάγνωσή του με πρώτο- πρώτο αυτό τής ιστορίας τού Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη, ενός μορφωμένου λεπρού, με φωτεινό μυαλό, φοιτητή τής Νομικής, που στα 21 χρόνια του κατάφερε να αλλάξει τη ζωή των λεπρών στο νησί τής Σπιναλόγκας. Η οργανωτικότητα και η δύναμη τής θέλησης αυτού τού ανθρώπου κατάφεραν να απαλλάξουν ριζικά τους ασθενείς λεπρούς από την απάθεια και τη μοιρολατρία και να τους μετατρέψουν σε ενεργούς και δραστήριους πολίτες.
Θεωρούμε ότι το εν λόγω βιβλίο τού κ. Χάρη Παπαδάκη συγκινεί και αγγίζει απεριόριστα την ψυχή τού ανθρώπου και καθίσταται ένα εγχειρίδιο υψηλού κοινωνικού ήθους, ψυχικής καλλιέργειας και ανθρωπιάς. Για άλλη μια φορά, θέλουμε να συγχαρούμε και θερμά να ευχαριστήσουμε τον εκλεκτό και δόκιμο συμπολίτη συγγραφέα και γι’ αυτήν την ερευνητική, κοινωνική και παιδευτική προσφορά του και να του ευχηθούμε υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των Ρεθεμνιώτικων Γραμμάτων, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.
ΟΙ ΛΕΠΡΟΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ«Μεσκίνηδες»
(«Ο εισερχόμενος ας αποθέσει πάσαν ελπίδα»)
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com/
Η λέπρα υπήρξε ανέκαθεν μεγάλη πληγή για τη φυλή μας και μάλιστα για την Κρήτη και τις ανατολικές αυτής επαρχίες. Θεωρούνταν ασθένεια του σώματος και κυρίως της ψυχής, κατά τις θρησκευτικές αντιλήψεις τής εποχής, και δημιουργούσε μιαν ομάδα ασθενών σπάνια μεν ιάσιμων, αλλά με πιθανή μακροζωία στο περιθώριο, πάντοτε, της κοινωνικής ζωής. Μαζί με τον τρελό, τον δούλο και το παιδί οι λεπροί απάρτιζαν τον ειδικό εκείνο πληθυσμό μιας κοινωνίας, που υπόκειται σε απόλυτους περιορισμούς ως προς τις βασικότερες νομικές και κοινωνικές λειτουργίες, πρόκειται για τα περιθωριοποιημένα άτομα τής κοινωνίας, για τους λεπρούς ή μεσκίνηδες ή λωβούς ή λωβιάρηδες ή κομμένους, για τους άλλους- με βαριά υποτιμητική σημασία- που κατοικούσαν έξω από τα τείχη τής πόλεως στις λεγόμενες μεσκινιές ή μεσκίνια ή κομμεναριά ή λωβοχώρια.Με αυτούς τους άλλους, τους άθλιους, τους φτωχούς και περιθωριοποιημένους λεπρούς αποφάσισε να ασχοληθεί σε πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του με τον τίτλο: «Οι λεπροί στην Κρήτη- “Μεσκίνηδες”» ο εκλεκτός συμπολίτης δικηγόρος, συγγραφέας και πρώην νομαρχιακός σύμβουλος κ. Χαρίδημος Ανδρέα Παπαδάκης.Σε προηγούμενο σημείωμά μου («Οι Αφρικανοί στην Κρήτη, Χαλικούτες») είχα σημειώσει για τον συμπολίτη φίλο συγγραφέα ότι συνηθίζει με τα βιβλία του να μας διδάσκει την ιστορία με έναν τρόπο εντελώς διαφορετικό από αυτόν που, συνήθως, ακολουθεί η κλασική ιστοριογραφία. Γιατί στον Χάρη Παπαδάκη αρέσει να ξεκινά, συνήθως, από τα «ψιλά» και επουσιώδη ενός τόπου και μιας εποχής και, τελικά, να ανάγεται και να αγκαλιάζει ολόκληρο το φάσμα της ιστορικής τού εν λόγω τόπου πραγματικότητας. Με παρόμοιο τρόπο, μπορώ να πω ότι ο κ. Χ. Παπαδάκης προσέγγισε και το παρουσιαζόμενο με το παρόν σημείωμά μου πόνημά του, με το όλως απρόσμενο θέμα του, που έρχεται, για άλλη μια φορά, να αγκαλιάσει, εξετάσει και αναδείξει λεπτομερώς μιαν άλλη- μετά τους αγαπημένους του Αφρικανούς (Χαλικούτες)- ακόμα πιο περιθωριοποιημένη και παραγκωνισμένη ανθρώπινη ομάδα, τους λεπρούς. Για άλλη μια φορά ο φίλος Χάρης Παπαδάκης και στη συγκεκριμένη έρευνά του ωθήθηκε από το δυνατό ενδιαφέρον του «για το μεγάλο βουβό πρόσωπο της Ιστορίας, τον απλό άνθρωπο!» (Ζαϊμάκης).
Με το θέμα των λεπρών ασχολήθηκε και το σύνολο, σχεδόν, των περιηγητών τής Κρήτης, που, για τον λόγο αυτόν, κατέχουν περίοπτη θέση και στο εν λόγω βιβλίο τού κ. Χάρη Παπαδάκη. Και από όλους τους περιηγητές είναι γεγονός ότι επαναλαμβάνεται αυτό το ίδιο μοτίβο, η ίδια επωδός.
α) την επάρατη ασθένεια προκαλεί η κακή διαβίωση και διατροφή που οφείλονται στη φτώχεια και το χαμηλό επίπεδο των ανθρώπων και των τότε κοινωνιών.
β) η λέπρα είναι αποτέλεσμα τής ανηθικότητας τού ανθρώπου και τη στέλνει ο Θεός ως τιμωρία (αρρώστια τού Θεού).
γ) η λέπρα φαίνεται να μην κολλιέται και είναι, βασικά, η φρίκη τής εμφάνισης των λεπρών, με εκείνη την απαίσια λεόντειο όψη και οσμή και τη χαρακτηριστική ως κρωγμή φωνή τους, που δημιουργούν στους υγιείς ανθρώπους μια σιχαμάρα για τη φρικτή ασθένεια. Αυτή η σιχαμάρα είναι που κάνει τις κοινωνίες να οδηγούν στην απομόνωση τις ανθρώπινες αυτές υπάρξεις, που αποσχισμένοι πια από το κοινωνικό σύνολο καθίστανται και ονομάζονται από τους λοιπούς υγιείς με την προαναφερθείσα απαξιωτική φράση «οι άλλοι».
Πέραν του πληθωρικού- όπως ήδη διαφάνηκε- και εξαιρετικά ενδιαφέροντος και διαφωτιστικού επί τού θέματος υλικού τού βιβλίου, δεν μπορώ να μην ξεχωρίσω τρεις χαρακτηριστικές ιδιαιτερότητές του. Και πρώτα- πρώτα ξεχωρίζω την προλογική εξομολόγηση τού συγγραφέα για την πραγματικότητα τής ιστορικής επιστήμης, που θεωρεί ως αποστολή της τη διάσωση των ονομάτων των αρχόντων, των στρατηγών, των πολιτικών ακόμα και αυτών των προδοτών, ενώ, αντίθετα, αγνοεί τις φτωχές και περιθωριοποιημένες ομάδες, τους άλλους, στους οποίους συγκαταλέγονται και οι λεπροί. Η επιλογή και σκοποθεσία αυτή τού βιβλίου να προτείνει και να προβάλλει μιαν όλως περιθωριακή ομάδα τής κοινωνίας μάς συγκινεί και μάς εκφράζει απόλυτα, σύμφωνα με όσα και μεις σημειώνουμε στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο μας «Ρέθυμνο 1900-1950», στο οποίο (σελ. 16) σημειώνουμε χαρακτηριστικά: «Στις ασήμαντες, λοιπόν, λεπτομέρειες τής ζωής των παλιών Ρεθεμνιωτών θα στρέψουμε το ερευνητικό μας ενδιαφέρον, φωτίζοντας τα μικρότερα και ασήμαντα,…..τους απλούς ανθρώπους, γιατί όχι και τους μοναχικούς και περιθωριακούς τύπους».Και την πρόθεσή του αυτήν έχει, μπορώ να πω, φανερώσει ο συγγραφέας και σε όλες τις προηγούμενες εκδόσεις του (και για παράδειγμα αναφέρω τα Χασαπιά και τους Αφρικανούς στην Κρήτη- Χαλικούτες). Πρέπει κάποτε- και έχουν αρχίσει να γίνονται κάποιες προσπάθειες- πρέπει, λέγω, κάποτε το ενδιαφέρον τής επίσημης Ιστορίας- και ειδικά στο μέρος που αφορά στα σχολικά εγχειρίδια- να στραφεί και προς την κατεύθυνση αυτήν. Στην ευρύτερη, δηλαδή, μελέτη και τής ειρηνικής πραγματικότητας τής ανθρώπινης ζωής.
Το δεύτερο σημείο που εντυπωσιάζει στο βιβλίο αυτό τού Χάρη Παπαδάκη και φανερώνει, θεωρώ, τη συγγραφική δεινότητα τού δημιουργού του, είναι ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται και εκφράζει την αφορμή που τον οδήγησε στην παρούσα συγγραφή του. η αφορμή αυτή εκδηλώνεται αρχικά δίκην προεξαγγελτικής παράθεσης στα Προλεγόμενα τού βιβλίου, όπου ο συγγραφέας κατά λέξη σημειώνει ότι το βιβλίο του αυτό ξεκίνησε «με αφορμή μιαν ιστορία σαν παραμύθι που τον ώθησε να ταξιδέψει πίσω στο χρόνο και στη σημερινή πραγματικότητα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ανάμεσα σε ανθρώπους και αρχειακές πηγές, προσπαθώντας να ανακαλύψει αν η ιστορία αυτή ήταν αληθινή ή ψεύτικη» και η συνέχεια τής προλογικής αυτής εξαγγελίας κατατίθεται επιλογικά, στο τέλος τού βιβλίου, με τον τίτλο: «Η ιστορία τού Γκανά» (που αφορμάται από τους Αφρικανούς, τους Χαλικούτες), όπου και ολοκληρώνεται, πλέον, η διήγηση και πληροφορούμαστε πλήρως και σε όλη της την έκταση την ιστορία. Έχουμε μια θαυμάσια και λογοτεχνικότατη δομή τού όλου βιβλίου, το οποίο εξακτινώνεται και λειτουργεί ανάμεσα μιας προλογικής προεξαγγελίας και μιας επιλογικής κατάθεσης αυτής τής προεξαγγελθείσας ιστορίας, που μας κρατούσε σε μια μόνιμη αναμονή σε όλη την ανάπτυξη τής θεματικής τού βιβλίου.
Το τρίτο σημείο που θα ήθελα να ξεχωρίσω από το βιβλίο τού Χάρη Παπαδάκη είναι τα ποικίλα διδάγματα που μπορούμε να αποκομίσουμε από την ανάγνωσή του με πρώτο- πρώτο αυτό τής ιστορίας τού Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη, ενός μορφωμένου λεπρού, με φωτεινό μυαλό, φοιτητή τής Νομικής, που στα 21 χρόνια του κατάφερε να αλλάξει τη ζωή των λεπρών στο νησί τής Σπιναλόγκας. Η οργανωτικότητα και η δύναμη τής θέλησης αυτού τού ανθρώπου κατάφεραν να απαλλάξουν ριζικά τους ασθενείς λεπρούς από την απάθεια και τη μοιρολατρία και να τους μετατρέψουν σε ενεργούς και δραστήριους πολίτες.
Θεωρούμε ότι το εν λόγω βιβλίο τού κ. Χάρη Παπαδάκη συγκινεί και αγγίζει απεριόριστα την ψυχή τού ανθρώπου και καθίσταται ένα εγχειρίδιο υψηλού κοινωνικού ήθους, ψυχικής καλλιέργειας και ανθρωπιάς. Για άλλη μια φορά, θέλουμε να συγχαρούμε και θερμά να ευχαριστήσουμε τον εκλεκτό και δόκιμο συμπολίτη συγγραφέα και γι’ αυτήν την ερευνητική, κοινωνική και παιδευτική προσφορά του και να του ευχηθούμε υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των Ρεθεμνιώτικων Γραμμάτων, στα οποία τόσο μεγάλη και ουσιαστική είναι η μέχρι σήμερα συμβολή του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου