ΓΙΑΝΝΗ Μ. ΓΡΥΝΤΑΚΗ ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΤΟΥ ΝΟΤΑΡΙΟΥ
ΑΝΤΡΕΑ ΚΑΛΛΕΡΓΗΡΕΘΥΜΝΟ 1634- 1646
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Νοτάριος, στα χρόνια της Ενετοκρατίας, ήταν ο συμβολαιογράφος και νοταριακά έγγραφα λέγονταν οι διάφορες δικαιοπραξίες που αυτός συνέτασσε. Τα νοταριακά έγγραφα αποτελούν σήμερα μια από τις σημαντικότερες πηγές του μεσαιωνικού και νεότερου πολιτισμού. Μέσα στις λίγες γραμμές μιας δικαιοπραξίας βρίσκονται κρυμμένες πάρα πολλές από τις πτυχές της καθημερινότητας των ανθρώπων τής συγκεκριμένης εποχής, σχετικές, κυρίως, με τον οικονομικό, πολιτιστικό και συναισθηματικό τομέα. Σε αυτές, επί πλέον, μπορεί κανείς να διακρίνει τις επιδιώξεις, τις χαρές, τα όνειρα, τις προσδοκίες αλλά και τα βάσανα, τις λύπες, τις συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα, τις παραδόσεις και, γενικότερα, τον χαρακτήρα ενός ολόκληρου λαού, σε μια συγκεκριμένη φάση της ιστορίας του.
Και πιο συγκεκριμένα, από τις νοταριακές πράξεις μπορούμε να αντλήσουμε εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με τον γάμο, το διαζύγιο, την προίκα, τα ταφικά έθιμα της εποχής, τη θρησκευτική πίστη και ευλάβεια, τις αγοραπωλησίες και τις ενοικιάσεις. Και, ακόμα, να εντοπίσουμε ένα μεγάλο πλήθος τοπωνυμίων πολλά από τα οποία χάθηκαν στο διάβα τού χρόνου (ή συνεχίζουν να υπάρχουν αλλοιωμένα ή και αναλλοίωτα), να βγάλουμε συμπεράσματα για τη μόρφωση των συμπατριωτών μας τον καιρό εκείνο, για τα επαγγέλματά τους (τσαγκάρηδες, μαραγκοί, ράφτες, χρυσοχόοι, χειρουργοί, βαστάζοι, καπετάνιοι, δάσκαλοι, κληρικοί) και για πάρα πολλά άλλα πράγματα. Μέσα από τις αγορές και τις πωλήσεις σπιτιών ή κτημάτων παρακολουθούμε, περαιτέρω, την οικονομική κατάσταση των κατοίκων και αισθανόμαστε τον πόνο των φτωχών και αδυνάτων δίπλα στην πλεονεξία και φιλοκέρδεια των πλουσίων, ενώ μέσα από τα προικοσύμφωνα διακρίνουμε την αγάπη των γονιών προς τα παιδιά τους, τις ξεχωριστές συνήθειες και τα είδη των προικιών που συνήθως κάλυπταν οικιακά σκεύη και ρουχισμό. Ώστε, σε τελική ανάλυση, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι κάθε διαθήκη αποτελεί μια καθαρή σκιαγράφηση, μερική ή ολική, του χαρακτήρα τού διαθέτη, ενώ μέσα από τις ασήμαντες αυτές λεπτομέρειες τού καθημερινού κοινωνικού βίου μπορούμε ανετότερα να παρακολουθήσουμε και αυτά τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα και τη συνθετότητα των εξελίξεων που αυτά επιφέρουν στη ζωή τού ανθρώπου.
Από τα τριακόσια κατάστιχα Κρητικών νοταρίων που διασώθηκαν και φυλάσσονται στα Κρατικά αρχεία της Βενετίας μόνο επτά ανήκουν σε Ρεθεμνιώτες και κανένα από αυτά σε Χανιώτες. Και, βέβαια, μέγα μέρος των πρωτόκολλων αυτών εξαφάνισε η πτώση του Ρεθύμνου στα χέρια των Τούρκων το 1646. Οι επτά Ρεθεμνιώτες νοτάριοι, των οποίων σώζονται τα κατάστιχα, είναι οι εξής: παλιότερος ο Ιωάννης Λόγγος και ακολουθούν ο Τζώρτζης Τρωίλος, ο Εμμ. Βαρούχας, ο Ιω. Βλαστός, ο Τζώρτζης Πάντιμος, ο Μαρίνος Αρκολέος και ο Αντρέας Καλλέργης.
Αυτού τού τελευταίου νοτάριου, του Αντρέα Καλλέργη, ο ρεθεμνιώτης ιστορικός Γιάννης Μιχαήλ Γρυντάκης μεταφέρει στην ελληνική τις 420 πράξεις από τις οποίες αποτελείται το πρωτόκολλό τής τρίτης περιόδου επαγγελματικής του δραστηριότητας, που ξεκινά από το έτος 1634 και φθάνει μέχρι το 1646 (πρωτόκολλο είναι το επίσημο βιβλίο μέσα στο οποίο έγραφαν τις πράξεις τους οι νοτάριοι). Να σημειώσουμε, λοιπόν, ότι ο Αντρέας Καλλέργης τού Τζώρτζη- ο πλέον αγαπημένος τής πόλης τού Ρεθύμνου νοτάριος- ήταν από τους πρώτους σε πελατεία, που θα άσκησε το επάγγελμά του για τριάντα έξι, τουλάχιστον, χρόνια (1610- 1646), μέχρι, δηλαδή, την τουρκική εισβολή εναντίον τού Ρεθύμνου, όταν ο Καλλέργης θα πλησίαζε, πλέον, τα ογδόντα χρόνια τής ζωής του.
Και στο σημείο αυτό- και παρά τις πληροφορίες που παραθέσαμε αμέσως παραπάνω για τον νοτάριο Αντρέα Καλλέργη- δεν θα έπαυσε θεωρούμε ο αναγνώστης μας να διερωτάται για τον λόγο που ώθησε το «Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για την π. Επαρχία Αγίου Βασιλείου» να αποφασίσει να περιλάβει ως 6ο τόμο στη σειρά των «Πρακτικών» του τον εν λόγω νοτάριο. Όπως σε Εισαγωγικό Σημείωμά της εξηγεί η Οργανωτική Επιτροπή τού Συνεδρίου, είναι διαπιστωμένο ότι οι περιοχές που είναι μακριά από τα αστικά κέντρα δεν αναφέρονται σχεδόν καθόλου στις νοταρικές πηγές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση τού νοταρίου τής πόλεως τού Ηρακλείου Μιχαήλ Μαρά, στις τριάντα χιλιάδες δικαιοπραξίες τού οποίου δεν υπάρχει ούτε μια που να αφορά στο νότιο τμήμα τού νομού. Αλλά και σε νοταρίους τού νομού Ρεθύμνου παρατηρείται ότι δεν αναφέρονται σχεδόν καθόλου σε χωριά και σε κατοίκους τού νότιου τμήματός του. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση τού νοτάριου Αντρέα Καλλέργη, που σε ένα μεγάλο μέρος των πράξεών του μιλούν τα χωριά και οι άνθρωποι τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου. γι’ αυτό και το συνέδριο τον περιέλαβε στα Πρακτικά του.
Όπως δηλώνει ο κ. Γρυντάκης, κατά την επεξεργασία των 420 αυτών πράξεων τού πρωτόκολλου τού Αντρέα Καλλέργη βρέθηκε μπροστά στο μεγάλο δίλημμα. να έκανε μια απλή μεταγραφή τους στην ελληνική ή να προχωρούσε σε μια ακριβή μετάφρασή αυτών. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις θα είχαμε να κάνουμε με ένα τεράστιο σε όγκο κείμενο που πολλοί λίγοι θα ήταν σε θέση να το χρησιμοποιήσουν. Μπροστά στο πρόβλημα αυτό, ο συγγραφέας προτίμησε να δώσει σε σύντομη ή εκτενή περίληψη μεταφρασμένες τις πράξεις που θεωρεί λιγότερο σημαντικές και σε ελεύθερη μετάφραση αυτές που κρίνει σημαντικότερες (κυρίως διαθήκες, διανομές περιουσιών, γάμους και προικοσύμφωνα), προτείνοντας, με τον τρόπο αυτόν, στο αναγνωστικό του κοινό ένα κείμενο πιο ευχάριστο στην ανάγνωσή του, πιο εύληπτο και πιο γοητευτικό, που έρχεται να διδάξει τον καθημερινό βίο και τη ζωή των προγόνων του της Ενετοκρατίας. Στις περιλήψεις, πέρα από τα κύρια σημεία τού περιεχομένου των πράξεων, σημειώνονται λεπτομερώς και τα κύρια ονόματα και τα τοπωνύμια, εξαιτίας τού ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος που αυτά παρουσιάζουν.
Η φιλολογική επιμέλεια τού Θεοδώρου Στ. Πελαντάκη συνετέλεσε αποτελεσματικά στη φροντισμένη εμφάνιση τού όλου βιβλίου από κάθε πλευρά. Ο συγγραφέας, από την άλλη μεριά, φρόντισε ιδιαίτερα να το εμπλουτίσει με όλα εκείνα τα στοιχεία που θα καθιστούσαν ανετότερη την πρόσβαση τού αναγνώστη σε αυτό, ειδήμονος και μη. Έτσι, ξεκινά με μια θαυμάσια Εισαγωγή, που αναφέρεται στον νοτάριο Αντρέα Καλλέργη και στο Πρωτόκολλό του και παραθέτει διευκρινιστικές πληροφορίες για την πορεία που ακολούθησε κατά το στήσιμο τού βιβλίου του. Ακολουθούν, στη συνέχεια, γλωσσάριο και οι 420 πράξεις του νοταρίου, μια σε κάθε σελίδα, τουλάχιστον. Κάτω από κάθε πράξη υπάρχουν πλούσια επεξηγηματικά σχόλια για τις λέξεις ή τις φράσεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν σύγχυση ή αδυναμία κατανόησης στον αναγνώστη. Παράλληλα, δίδονται και πληροφοριακά στοιχεία, όπου αυτά κρίνονται αναγκαία. Και το βιβλίο κλείνει με χρήσιμα Ευρετήρια ονοματεπώνυμων, τοπωνυμίων, εκκλησιών και μοναστηριών, πόλεων, χωριών και συνοικιών, μετοχίων και καβαλαριών, ώστε το βιβλίο, τελικά, να καθίσταται μια εξαιρετική εγκυκλοπαίδεια Τοπικής Ιστορίας και μάλιστα, σε ένα μεγάλο μέρος του, της επαρχίας Αγίου Βασιλείου. Ακολουθεί Ευρετήριο Πράξεων, Βιβλιογραφία και Πίνακας Περιεχομένων.
Το παραπάνω έργο του κ. Γιάννη Γρυντάκη είναι αξιολογότατο και έρχεται να καλύψει ένα σημαντικότατο κενό στη επιστήμη τής Ιστορίας. Λαμπρός ερευνητής ο ίδιος ερευνά και εξετάζει με ευρυμάθεια, γλαφυρότητα και συνθετικό πνεύμα ένα σπουδαίο χώρο τής Ιστορίας, όπως είναι οι νοτάριοι της Ενετοκρατίας, προσφέροντάς μας πλουσιότατες και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες τοπικού επιπέδου ιστορικές πληροφορίες. Τον ευχαριστούμε θερμά και γι’ αυτό το τελευταίο πόνημά του και του ευχόμαστε να είναι υγιής, και συνεχώς να ανεβαίνει τον γόνιμο δρόμο τής συστηματικής και καρποφόρας προσπάθειάς του.
[Τόμος 6ος στη σειρά των «Πρακτικών» τού «Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου για την π. Επαρχία Αγίου Βασιλείου», Ρέθυμνο 2010, σσ. 424, σχ. 8ο (24Χ17)]
Νοτάριος, στα χρόνια της Ενετοκρατίας, ήταν ο συμβολαιογράφος και νοταριακά έγγραφα λέγονταν οι διάφορες δικαιοπραξίες που αυτός συνέτασσε. Τα νοταριακά έγγραφα αποτελούν σήμερα μια από τις σημαντικότερες πηγές του μεσαιωνικού και νεότερου πολιτισμού. Μέσα στις λίγες γραμμές μιας δικαιοπραξίας βρίσκονται κρυμμένες πάρα πολλές από τις πτυχές της καθημερινότητας των ανθρώπων τής συγκεκριμένης εποχής, σχετικές, κυρίως, με τον οικονομικό, πολιτιστικό και συναισθηματικό τομέα. Σε αυτές, επί πλέον, μπορεί κανείς να διακρίνει τις επιδιώξεις, τις χαρές, τα όνειρα, τις προσδοκίες αλλά και τα βάσανα, τις λύπες, τις συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα, τις παραδόσεις και, γενικότερα, τον χαρακτήρα ενός ολόκληρου λαού, σε μια συγκεκριμένη φάση της ιστορίας του.
Και πιο συγκεκριμένα, από τις νοταριακές πράξεις μπορούμε να αντλήσουμε εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με τον γάμο, το διαζύγιο, την προίκα, τα ταφικά έθιμα της εποχής, τη θρησκευτική πίστη και ευλάβεια, τις αγοραπωλησίες και τις ενοικιάσεις. Και, ακόμα, να εντοπίσουμε ένα μεγάλο πλήθος τοπωνυμίων πολλά από τα οποία χάθηκαν στο διάβα τού χρόνου (ή συνεχίζουν να υπάρχουν αλλοιωμένα ή και αναλλοίωτα), να βγάλουμε συμπεράσματα για τη μόρφωση των συμπατριωτών μας τον καιρό εκείνο, για τα επαγγέλματά τους (τσαγκάρηδες, μαραγκοί, ράφτες, χρυσοχόοι, χειρουργοί, βαστάζοι, καπετάνιοι, δάσκαλοι, κληρικοί) και για πάρα πολλά άλλα πράγματα. Μέσα από τις αγορές και τις πωλήσεις σπιτιών ή κτημάτων παρακολουθούμε, περαιτέρω, την οικονομική κατάσταση των κατοίκων και αισθανόμαστε τον πόνο των φτωχών και αδυνάτων δίπλα στην πλεονεξία και φιλοκέρδεια των πλουσίων, ενώ μέσα από τα προικοσύμφωνα διακρίνουμε την αγάπη των γονιών προς τα παιδιά τους, τις ξεχωριστές συνήθειες και τα είδη των προικιών που συνήθως κάλυπταν οικιακά σκεύη και ρουχισμό. Ώστε, σε τελική ανάλυση, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι κάθε διαθήκη αποτελεί μια καθαρή σκιαγράφηση, μερική ή ολική, του χαρακτήρα τού διαθέτη, ενώ μέσα από τις ασήμαντες αυτές λεπτομέρειες τού καθημερινού κοινωνικού βίου μπορούμε ανετότερα να παρακολουθήσουμε και αυτά τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα και τη συνθετότητα των εξελίξεων που αυτά επιφέρουν στη ζωή τού ανθρώπου.
Από τα τριακόσια κατάστιχα Κρητικών νοταρίων που διασώθηκαν και φυλάσσονται στα Κρατικά αρχεία της Βενετίας μόνο επτά ανήκουν σε Ρεθεμνιώτες και κανένα από αυτά σε Χανιώτες. Και, βέβαια, μέγα μέρος των πρωτόκολλων αυτών εξαφάνισε η πτώση του Ρεθύμνου στα χέρια των Τούρκων το 1646. Οι επτά Ρεθεμνιώτες νοτάριοι, των οποίων σώζονται τα κατάστιχα, είναι οι εξής: παλιότερος ο Ιωάννης Λόγγος και ακολουθούν ο Τζώρτζης Τρωίλος, ο Εμμ. Βαρούχας, ο Ιω. Βλαστός, ο Τζώρτζης Πάντιμος, ο Μαρίνος Αρκολέος και ο Αντρέας Καλλέργης.
Αυτού τού τελευταίου νοτάριου, του Αντρέα Καλλέργη, ο ρεθεμνιώτης ιστορικός Γιάννης Μιχαήλ Γρυντάκης μεταφέρει στην ελληνική τις 420 πράξεις από τις οποίες αποτελείται το πρωτόκολλό τής τρίτης περιόδου επαγγελματικής του δραστηριότητας, που ξεκινά από το έτος 1634 και φθάνει μέχρι το 1646 (πρωτόκολλο είναι το επίσημο βιβλίο μέσα στο οποίο έγραφαν τις πράξεις τους οι νοτάριοι). Να σημειώσουμε, λοιπόν, ότι ο Αντρέας Καλλέργης τού Τζώρτζη- ο πλέον αγαπημένος τής πόλης τού Ρεθύμνου νοτάριος- ήταν από τους πρώτους σε πελατεία, που θα άσκησε το επάγγελμά του για τριάντα έξι, τουλάχιστον, χρόνια (1610- 1646), μέχρι, δηλαδή, την τουρκική εισβολή εναντίον τού Ρεθύμνου, όταν ο Καλλέργης θα πλησίαζε, πλέον, τα ογδόντα χρόνια τής ζωής του.
Και στο σημείο αυτό- και παρά τις πληροφορίες που παραθέσαμε αμέσως παραπάνω για τον νοτάριο Αντρέα Καλλέργη- δεν θα έπαυσε θεωρούμε ο αναγνώστης μας να διερωτάται για τον λόγο που ώθησε το «Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο για την π. Επαρχία Αγίου Βασιλείου» να αποφασίσει να περιλάβει ως 6ο τόμο στη σειρά των «Πρακτικών» του τον εν λόγω νοτάριο. Όπως σε Εισαγωγικό Σημείωμά της εξηγεί η Οργανωτική Επιτροπή τού Συνεδρίου, είναι διαπιστωμένο ότι οι περιοχές που είναι μακριά από τα αστικά κέντρα δεν αναφέρονται σχεδόν καθόλου στις νοταρικές πηγές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση τού νοταρίου τής πόλεως τού Ηρακλείου Μιχαήλ Μαρά, στις τριάντα χιλιάδες δικαιοπραξίες τού οποίου δεν υπάρχει ούτε μια που να αφορά στο νότιο τμήμα τού νομού. Αλλά και σε νοταρίους τού νομού Ρεθύμνου παρατηρείται ότι δεν αναφέρονται σχεδόν καθόλου σε χωριά και σε κατοίκους τού νότιου τμήματός του. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση τού νοτάριου Αντρέα Καλλέργη, που σε ένα μεγάλο μέρος των πράξεών του μιλούν τα χωριά και οι άνθρωποι τής επαρχίας Αγίου Βασιλείου. γι’ αυτό και το συνέδριο τον περιέλαβε στα Πρακτικά του.
Όπως δηλώνει ο κ. Γρυντάκης, κατά την επεξεργασία των 420 αυτών πράξεων τού πρωτόκολλου τού Αντρέα Καλλέργη βρέθηκε μπροστά στο μεγάλο δίλημμα. να έκανε μια απλή μεταγραφή τους στην ελληνική ή να προχωρούσε σε μια ακριβή μετάφρασή αυτών. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις θα είχαμε να κάνουμε με ένα τεράστιο σε όγκο κείμενο που πολλοί λίγοι θα ήταν σε θέση να το χρησιμοποιήσουν. Μπροστά στο πρόβλημα αυτό, ο συγγραφέας προτίμησε να δώσει σε σύντομη ή εκτενή περίληψη μεταφρασμένες τις πράξεις που θεωρεί λιγότερο σημαντικές και σε ελεύθερη μετάφραση αυτές που κρίνει σημαντικότερες (κυρίως διαθήκες, διανομές περιουσιών, γάμους και προικοσύμφωνα), προτείνοντας, με τον τρόπο αυτόν, στο αναγνωστικό του κοινό ένα κείμενο πιο ευχάριστο στην ανάγνωσή του, πιο εύληπτο και πιο γοητευτικό, που έρχεται να διδάξει τον καθημερινό βίο και τη ζωή των προγόνων του της Ενετοκρατίας. Στις περιλήψεις, πέρα από τα κύρια σημεία τού περιεχομένου των πράξεων, σημειώνονται λεπτομερώς και τα κύρια ονόματα και τα τοπωνύμια, εξαιτίας τού ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος που αυτά παρουσιάζουν.
Η φιλολογική επιμέλεια τού Θεοδώρου Στ. Πελαντάκη συνετέλεσε αποτελεσματικά στη φροντισμένη εμφάνιση τού όλου βιβλίου από κάθε πλευρά. Ο συγγραφέας, από την άλλη μεριά, φρόντισε ιδιαίτερα να το εμπλουτίσει με όλα εκείνα τα στοιχεία που θα καθιστούσαν ανετότερη την πρόσβαση τού αναγνώστη σε αυτό, ειδήμονος και μη. Έτσι, ξεκινά με μια θαυμάσια Εισαγωγή, που αναφέρεται στον νοτάριο Αντρέα Καλλέργη και στο Πρωτόκολλό του και παραθέτει διευκρινιστικές πληροφορίες για την πορεία που ακολούθησε κατά το στήσιμο τού βιβλίου του. Ακολουθούν, στη συνέχεια, γλωσσάριο και οι 420 πράξεις του νοταρίου, μια σε κάθε σελίδα, τουλάχιστον. Κάτω από κάθε πράξη υπάρχουν πλούσια επεξηγηματικά σχόλια για τις λέξεις ή τις φράσεις που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν σύγχυση ή αδυναμία κατανόησης στον αναγνώστη. Παράλληλα, δίδονται και πληροφοριακά στοιχεία, όπου αυτά κρίνονται αναγκαία. Και το βιβλίο κλείνει με χρήσιμα Ευρετήρια ονοματεπώνυμων, τοπωνυμίων, εκκλησιών και μοναστηριών, πόλεων, χωριών και συνοικιών, μετοχίων και καβαλαριών, ώστε το βιβλίο, τελικά, να καθίσταται μια εξαιρετική εγκυκλοπαίδεια Τοπικής Ιστορίας και μάλιστα, σε ένα μεγάλο μέρος του, της επαρχίας Αγίου Βασιλείου. Ακολουθεί Ευρετήριο Πράξεων, Βιβλιογραφία και Πίνακας Περιεχομένων.
Το παραπάνω έργο του κ. Γιάννη Γρυντάκη είναι αξιολογότατο και έρχεται να καλύψει ένα σημαντικότατο κενό στη επιστήμη τής Ιστορίας. Λαμπρός ερευνητής ο ίδιος ερευνά και εξετάζει με ευρυμάθεια, γλαφυρότητα και συνθετικό πνεύμα ένα σπουδαίο χώρο τής Ιστορίας, όπως είναι οι νοτάριοι της Ενετοκρατίας, προσφέροντάς μας πλουσιότατες και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες τοπικού επιπέδου ιστορικές πληροφορίες. Τον ευχαριστούμε θερμά και γι’ αυτό το τελευταίο πόνημά του και του ευχόμαστε να είναι υγιής, και συνεχώς να ανεβαίνει τον γόνιμο δρόμο τής συστηματικής και καρποφόρας προσπάθειάς του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου