ΕΡΓΑ
ΕΥΠΟΙΪΑΣ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ ΕΠΙ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΣΤΟ ΡΕΘΥΜΝΟ- ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ Η ΤΣΑΡΕΙΟ
ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ
ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
(http://ret-anadromes.blogspot.com)
Την πρώτη δεκαετία τού εικοστού αιώνα το Ρέθυμνο γνώρισε σημαντική οικονομική άνθιση και ευεξία, που οφείλεται, κυρίως, στο γεγονός τής παρουσίας, εδώ, στην Κρήτη των Μεγάλων Δυνάμεων και στο Ρέθυμνο, ειδικότερα, δυόμιση χιλιάδων ομόδοξων Ρώσων, που ορίστηκαν ως εγγυήτρια δύναμη τήρησης τής τάξης στο διαμέρισμα τού Ρεθύμνου, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Θεόδωρο ντε Χιοστάκ, άνδρα ικανό και φιλέλληνα.
Οι Ρώσοι, λοιπόν, την παρουσία τους στο Ρέθυμνο (1898-1909) συνόδευσαν με σημαντικά έργα ευποιίας, φιλανθρωπίας και επωφελούς κοινωνικής δράσης. Kτίζουν το Τσάρειο Νοσοκομείο (εγκαίνια Μάιο 1899), το επισκοπείο[1], ενώ συμμετέχουν ενεργά στα έξοδα ανέγερσης τού καμπαναριού τού μητροπολιτικού ναού, με την κάλυψη τής δαπάνης τού χυτηρίου των οκτώ κωδώνων του, από τα έσοδα τού γραμματόσημου τής Κατοχής, τα οποία παραχώρησε στην Ενοριακή Επιτροπεία ο Ρώσος Διοικητής Θεόδωρος ντε Χιοστάκ. Επισκευάζουν, ακόμα, το Διοικητήριο, τη γέφυρα τού Πλατανιά και πολλούς δρόμους τής πόλεως (κάνοντάς τους λιθόστρωση), ενώ ο Ρώσος υπολοχαγός Μ. Ρουτσόφσκι φτιάχνει τοπογραφικό τής πόλεως και αργότερα, περί το 1900, τυπώνεται και σχετικός χάρτης για τον προσανατολισμό των Ρώσων στρατιωτικών στη νέα τους πατρίδα, το Ρέθυμνο. Τότε ονοματοθετούνται και οι δρόμοι τής πόλης για πρώτη φορά. Στα ονόματα των δρόμων εμφαίνεται σαφώς η στενή συνεργασία Ρώσων και Ελλήνων, που αγνόησαν προκλητικά το τουρκικό στοιχείο τής πόλης και μόνο σε ορισμένες γειτονιές διατηρήθηκαν εμφανή κάποια ονόματα τουρκικής προέλευσης[2]. Οι κυριότεροι δρόμοι τής πόλης παίρνουν ονόματα Ρωσικών προσωπικοτήτων, όπως Τσάρου (η σημερινή Αρκαδίου), Σκρυδλώφ (η πλατεία Ηρώων), Ρώσων (η Εθνικής Αντιστάσεως) κ.λπ. Η ουδετερότητα, ίσως, των Ρώσων συμμάχων να αποτελούσε τη σταθερή δικλείδα ασφαλείας, προς αποφυγή προστριβών με το τουρκικό στοιχείο, για τα νέα αυτά ονόματα που δόθηκαν, τότε, στους δρόμους τής πόλεως. Κάνουν, ακόμη, αντιπλημμυρικά έργα στο Καμαράκι, απαλλοτριώνουν μερικά σπίτια ανατολικά τής πόλεως και γκρεμίζουν την εκεί καστρόπορτα (Άμμος Πόρτα), για να ανοιχτεί και να αναπνεύσει η πόλη προς τα Περιβόλια, ενώ έφτιαξαν και χορωδίες και έψαλλαν στην εκκλησία τις Κυριακές (και τη Μεγαλοβδομάδα τα εγκώμια) και μάλιστα στην αγία Βαρβάρα, που τους είχε παραχωρηθεί από την Εκκλησία τού Ρεθύμνου για τις θρησκευτικές τους ανάγκες[3].
Όλα αυτά έφεραν τον τόπο μπροστά, που γνώρισε, όπως ήδη σημειώσαμε, μεγάλη πνευματική άνθιση, ακμή και οικονομική ευεξία. Οι Ρώσοι ως ομόδοξος, ως προς τη θρησκεία, λαός, στις περισσότερες περιπτώσεις, συνεργάσθηκαν αρμονικά με το ντόπιο στοιχείο και, σε κάθε περίπτωση, απέφυγαν να συμπεριφερθούν βίαια, με σκληρότητα και αδιαλλαξία, ως στρατός κατοχής.
Και με την ευκαιρία τής αναφοράς μας αυτής στα έργα ευποιίας των Ρώσων κατά τα χρόνια τής Κρητικής Πολιτείας προβαίνουμε σε μια ειδικότερη αναφορά στο ονομαζόμενο Δημοτικό ή Ρωσικό ή Τσάρειο Νοσοκομείο, το κυριότερο, ίσως, έργο τής εδώ παρουσίας τους, με σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις.
Αμέσως, λοιπόν, μετά την άφιξη των Μεγάλων Δυνάμεων στη Μεγαλόνησο το έτος 1897, ο ρωσικός στρατός, δείχνοντας πολλές φορές δείγματα συμπάθειας και ομοψυχίας προς τους κατοίκους, αντιλήφθηκε άμεσα την ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών περίθαλψης. Έτσι, μόλις ήρθαν οι Ρώσοι στο Ρέθυμνο άρχισαν να κτίζουν, με δικά τους αποκλειστικά μέσα και σχέδια, ένα νέο Νοσοκομείο, έξω από την πόλη τού Ρεθύμνου. Οι εργασίες ολοκληρώνονται το 1899 και το ίδρυμα προσφέρεται από τη Ρωσική αρχή στον Δήμο Ρεθύμνης.
Ήταν το Δημοτικό ή Ρωσικό ή Τσάρειο Νοσοκομείο, για τη σημερινή εποχή αρχέγονο, μα για την εποχή του εξαιρετικά σπουδαίο. Πρώτος Διευθυντής του διετέλεσε ο Θεμιστοκλής Μοάτσος (εικ. ), ο οποίος χρημάτισε Διευθυντής τής Παθολογικής Κλινικής (1900-1910).
Θεμιστοκλής Μοάτσος, πρώτος Διευθυντής του Τσάρειου Νοσοκομείου
Το νοσοκομείο είχε δυναμικότητα 25- 30 κλινών και χειρουργείο, του οποίου η στέγη ήταν κατασκευασμένη από γυάλινα κεραμίδια, γεγονός που θεωρήθηκε ως μεγάλο τεχνικό επίτευγμα για την εποχή εκείνη. Πληρούσε όλες τις προδιαγραφές της εποχής και ο εξοπλισμός τού χειρουργείου προερχόταν από το Παρίσι. Είχε ευρωπαϊκή επίπλωση και φαρμακείο σε αρίστη κατάσταση, πλήρες χειρουργείο και καθαρό μαγειρείο. Ο προϋπολογισμός του έφθανε τις 40.000 δραχμές ετησίως- οι οποίες εισπράττονταν με ειδικό φόρο από τα εισαγόμενα και τα εξαγόμενα προϊόντα του Ρεθύμνου- και η διατήρησή του αποτελούσε αληθινή πρόκληση για το Ρέθυμνο.
Υπήρξε το πρώτο σύγχρονο νοσοκομείο της Κρήτης, που το εγκαινίασε στις 6 Μαΐου 1899 ο Ύπατος Αρμοστής Κρήτης. Κατά τη διάρκεια της τελετής ο πρόξενος τής Ρωσίας διαβίβασε το δωρητήριο έγγραφο τού τσάρου Νικολάου τού Β΄ στον τότε δήμαρχο Ρεθύμνου Γιουσούφ Αλιγιατζιδάκη- τον τελευταίο Τούρκο δήμαρχο τής πόλης- ως ανάμνηση τής διαμονής των ρωσικών αυτοκρατορικών στρατευμάτων στο Ρέθυμνο[4].
Στο νοσοκομείο, τα μετέπειτα χρόνια, έγιναν μερικές μικροαλλαγές, όπως η προσθήκη τμήματος «Κοινών Γυναικών» το 1902- 1903. Η διάδοση των αφροδίσιων νοσημάτων- λόγω και της παρουσίας μεγάλου αριθμού στρατιωτών των Εγγυητριών Δυνάμεων- είχε αποβεί μείζον πρόβλημα για τη δημόσια υγεία το 1900. Παρουσιάστηκε, λοιπόν, και στο Ρέθυμνο ανάγκη ίδρυσης Τμήματος «Κοινών γυναικών», επειδή υπάρχει σχετική προκήρυξη προσθήκης στην Ανατολική πτέρυγα ειδικού διαμερίσματος τού νοσοκομείου[5].
Το Νοσοκομείο παρέμεινε στην ίδια κτιριακή εγκατάσταση μέχρι την έναρξη της μάχης της Κρήτης (20-5-1941), οπότε επιτάχθηκε από τον στρατό για την περίθαλψη των τραυματιών. Την τρίτη, όμως, ημέρα της μάχης στο Ρέθυμνο (22 Μαΐου 1941), χτυπήθηκε από Γερμανικά αεροπλάνα, παρά τα εμφανή σήματα τού Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, που υπήρχαν στη στέγη του, και εγκαταλείφθηκε. Αυτή ήταν και η τελευταία ημέρα λειτουργίας του ως Δημοτικού Νοσοκομείου. Μετά την απελευθέρωση, το 1952, λειτούργησε ορισμένα χρόνια ως σανατόριο (παράρτημα του κρατικού νοσοκομείου Ρεθύμνης), για να εγκατασταθεί τελικά σε αυτό το Παράρτημα τής Σχολής Οπλιτών Χωροφυλακής Κρήτης.
Τα έργα ευποιίας των Ρώσων προς την πόλη τού Ρεθύμνου φαίνεται να αναγνωρίστηκαν ευρέως από την κοινή συνείδηση των Ρεθεμνιωτών. Δείγματα τής αναγνώρισης αυτής βρίσκουμε στην ειδησεογραφία εφημερίδων τής εποχής, όπως, για παράδειγμα, στην εφημερίδα «Αναγέννησις» τής 6/10/1900, όπου, σε ένδειξη τιμής και ευγνωμοσύνης, προτείνεται να τοποθετηθεί επιγραφή στο ανακαινισμένο με δαπάνη τού τσάρου τής Ρωσίας Νικολάου Β΄ επισκοπικό μέγαρο, στην οποία «χρυσοίς γράμμασιν» και με τα σύμβολα τού ρωσικού στέμματος να αναγραφεί: «Δαπάνη Τσάρου Νικολάου τού Β΄»[6]. Και η εφημερίδα, περαιτέρω, σημειώνει χαρακτηριστικά για τα έργα ευποιίας και φιλανθρωπίας των Ρώσων στο Ρέθυμνο: «Δεν πρέπει να λησμονώμεν την ευεργετικήν δράσιν τού Ρωσικού στρατού εν τω ημετέρω νομώ και ιδία εν τη πόλει μας. ο καλλωπισμός τής πόλεώς μας οφείλεται εις την ρωσικήν κατοχήν. Χιλιάδες σάκοι αλεύρου και κριθής διενεμήθησαν τοις πτωχοίς τού ημετέρου νομού αδιακρίτως θρησκεύματος, χρήματα άφθονα διετέθησαν υπέρ των πτωχών οικογενειών εκ τού ακένωτου ρωσικού ταμείου. Η ευεργετική δράσις της ρωσικής κατοχής εν τω ημετέρω νομώ πρέπει να μείνει αΐδιος. Το να ευγνωμονεί τις τον ευεργέτην του είναι αρετή» [7].
Αυτά όλα στάθηκαν, προφανώς, η αφορμή ώστε να συνεχίζουμε να διαβάζουμε- ακόμη και μετά την παρέλευση ικανού χρονικού διαστήματος από της εδώ παρουσίας των Ρωσικών Δυνάμεων- στις εφημερίδες τής εποχής (1914), ειδήσεις όπως η παρακάτω περί τελέσεως «δοξολογίας επ’ ευκαιρία τής εορτής τού Αυτοκράτορος τής Ρωσίας Νικολάου τού Β΄, υπό της κοινότητος τής πόλεώς μας, εις ευγνωμοσύνην διά τας προς αυτήν μεγάλας τούτου δωρεάς». Και η είδηση συνεχίζει παρακάτω: «Μετά την δοξολογία ο κ. Νομάρχης μετά τού υποπροξένου τής Ρωσίας κ. Χατζηγρηγοράκη και αρκετού κόσμου μετέβησαν εις το Νεκροταφείον, όπου κατετέθη στέφανος εξ ονόματος τής Γ. Διοικήσεως εις τους τάφους των Ρώσων αξιωματικών και στρατιωτών. Ένθα και ομιλία τού κ. Χατζηγρηγοράκη αναφερομένη στας ενεργηθείσας υπό των Ρώσων ευεργεσίας προς τον ρεθυμνιακό λαό, το νοσοκομέιο, την επισκοπή και τον επισκοπικό ναό…»[8].
[1] Στην ανατολική εξωτερική πλευρά, βόρεια τής εισόδου και πάνω από κόγχη είναι εντοιχισμένη πλάκα ορθογωνίου σχήματος από λευκό μάρμαρο με εξάστιχη μεγαλογράμματη εγχάρακτη επιγραφή, που έχει ως εξής:
«ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΕΞΟΧΩΤΑΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΗΣ
ΡΩΣΣΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΔΕ ΧΙΟΣΤΑΚ
ΧΟΡΗΓΟΥΝΤΟΣ ΤΟΥ ΜΑΓΑΛΕΙΟΤΑΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑ
ΤΟΡΟΣ ΠΑΣΩΝ ΤΩΝ ΡΩΣΣΙΩΝ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Β΄
ΕΠΙ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ Κ(ΑΙ) ΑΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ
ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΑΝΕΚΕΝΙΣ(Θ)Η (SIC) ΕΝ ΕΤΕΙ ΣΩΤΗΡΙΩ 1900»
Βλ. σχετ. και στον Χαρ. Καμηλάκη, Ο μητροπολιτικός ιερός ναός, Τα Εισόδια της Θεοτόκου, Ρέθυμνο 1999, 77.
[2] Γιάννη Σπανδάγου (Έρευνα και Επιμέλεια)- Βαγγέλη Παπιομύτογλου (Σχεδιασμός), Ρέθυμνο 1900, στον συλλογικό τόμο «Ρέθυμνο 1898-1913- Από την Αυτονομία στην Ένωση», Ρέθυμνο 1998, χ.σσ. (Παράρτημα).
[3] Για τα έργα των Ρώσων στο Ρέθυμνο βλ. και στον Γ. Γρυντάκη, Η ζωή στην πόλη τού Ρεθύμνου κατά την τελευταία δεκαετία τού 19ου αιώνα, Κρητολογικά Γράμματα 14 (1998), 178-179.
[4] Νίκος Αλ. Κοκονάς, Σύντομη Ιστορία των Νοσοκομείων της Κρήτης, Ρέθυμνο 1987, 37.
[5] Ευγενία Μπουρνόβα, Δημόσια υγεία, Το δημοτικό νοσοκομείο, στον τόμο: Ρέθυμνο 1898- 1913, Από την Αυτονομία στην Ένωση, 75-76.
[6] Βλ. υποσημ. 1 του παρόντος σημειώματός μας.
[7] Εφημ. Αναγέννησις Ρεθύμνου τής 6/10/1900.
[8] Κρητική Επιθεώρησις τής 12/12/1914.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου