ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΩΝ ΚΩΦΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ

ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΕ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ «ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΩΦΩΝ» ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΤΟΥ 2ΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Φίλε κ. Διευθυντή,
Μόνο αισθήματα θλίψης και αγανάκτησης μπορεί να δημιουργήσει στην ψυχή κάθε πολιτισμένου ανθρώπου η διένεξη που παρακολουθήσαμε πρόσφατα από τον τοπικό ημερήσιο Τύπο ανάμεσα στον υπερδραστήριο «Σύλλογο Κωφών Ρεθύμνου» και τον Διευθυντή τού 2ου Δημοτικού Σχολείου. Η προχθεσινή δε απάντηση τού Συλλόγου Κωφών (Ρεθεμνιώτικα Νέα 20/10/2009 και Κρητική Επιθεώρηση 21/10/2009) προς τον κ. Διευθυντή ήταν μια ακόμη φωνή έντονης και δίκαιης διαμαρτυρίας των χιλιάδων ατόμων με ειδικές ανάγκες, που δικαιούνται και διεκδικούν μια πιο ανθρώπινη κοινωνική προστασία και έναν στοιχειώδη σεβασμό των ειδικών αναγκών τους.
Είναι συγκλονιστικό, αλήθεια, συνάνθρωποί μας, που στερούνται ένα από τα θεία δώρα που χάρισε ο Θεός στον άνθρωπο πλάθοντάς τον, τη λαλιά, την όραση, την κίνηση (γενικά ΑμΕΑ), να μην έχουν την παρηγοριά ότι εμείς οι υπόλοιποι- που τα διαθέτουμε όλα αυτά- τους σκεπτόμαστε και τους φροντίζουμε και τους συμπαραστεκόμαστε ενεργά και ουσιαστικά στις ανάγκες τους.
Απ’ ό,τι είμαι, πάντως, σε θέση να γνωρίζω, με τις προσπάθειες, τη συνεχή δραστηριότητα και τους αγώνες των τοπικών Σωματείων ΑμεΑ, έχουν, μέχρι σήμερα, γίνει πολλά και σπουδαία πράγματα στην πόλη μας για την προσβασιμότητά της και την διευκόλυνση των Ατόμων με Αναπηρίες. Και αυτό είναι προς τιμήν και του κ. Νομάρχη και του κ. Δημάρχου, που έχουν πραγματικά δώσει σπουδαία δείγματα αυτής τής ανθρώπινης ευαισθησίας τους. Έτσι, και η Νομαρχία, μετά τον Δήμο, απέκτησε ανελκυστήρα για τα άτομα με αναπηρία. Επίσης, έχουμε πληροφορηθεί ότι και ηχητικά σήματα στα φανάρια τής πόλης μας προβλέπεται σύντομα να λειτουργήσουν για τη διευκόλυνση των τυφλών συνανθρώπων μας και ράμπες στους δρόμους και τις εκκλησίες έχουν ήδη δημιουργηθεί και θέσεις παρκαρίσματος για Άτομα με Αναπηρία ορίσθηκαν με τη σύμφωνη γνώμη και των ΑμεΑ, αλλά και ειδικές λωρίδες πεζοδρόμων όπως και τουαλέτες και τηλεφωνικός θάλαμος για ανθρώπους με κινητικά προβλήματα μαθαίνουμε ότι προβλέπονται στο προσεχές μέλλον να δημιουργηθούν και να λειτουργήσουν, ενώ οι «διάδρομοι όδευσης τυφλών» σε όλους τους κεντρικούς δρόμους τής πόλης μας τείνουν να τής προσδώσουν πλήρη προσβασιμότητα και μια ευρωπαϊκή εικόνα.
Όμως, το σπουδαίο αυτό έργο τής Πολιτείας θα μένει άχρηστο και γράμμα κενό και χωρίς ουσία, αν δεν εκπαιδεύσουμε πρώτα- πρώτα τον άνθρωπο κατάλληλα στον σεβασμό των αναπήρων συνανθρώπων μας. Είναι θεμιτό να χαίρονται και αυτοί τις ευκολίες της ζωής και να μην τους γινόμαστε εμπόδιο στο δικαίωμά τους στην εργασία, την ψυχαγωγία, τη μόρφωσή, τη μετακίνηση, κλείνοντας, για παράδειγμα, με το αυτοκίνητό μας τον μοναδικό δρόμο από τον οποίο μπορεί να περάσει το αναπηρικό αμαξίδιο ή θέτοντας εμπόδια στην πορεία τού τυφλού ατόμου και με τον τρόπο αυτόν βάζοντας σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή του ή, τέλος, καταλαμβάνοντας με το αυτοκίνητό μας τη θέση που προορίζεται για τα άτομα με κινητικά προβλήματα. Πρόκειται για αδικαιολόγητη πράξη ασυνειδησίας και έλλειψης ευαισθησίας και ανθρωπιάς. Εγώ μπορώ να προχωρήσω και πιο κάτω σε εξεύρεση άλλης θέσης. Το άτομο με κινητικά προβλήματα δεν έχει αυτήν τη δυνατότητα και το αποκλείω από τη ζωή.
Αυτό, βέβαια, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, είναι πρωταρχικά θέμα Αγωγής και Παιδείας και καλούμαστε εμείς οι δάσκαλοι πρώτοι να εμπνεύσουμε και εμφυσήσουμε στους μαθητές μας αυτόν τον σεβασμό και την ευαισθησία, αν θέλουμε να θεωρούμαστε λαός πολιτισμένος. Και διερωτώμαι πώς, αλήθεια, άνθρωποι που φέρονται με αυτόν τον τρόπο σε ανάπηρους συνανθρώπους τους θα μπορέσουν να διδάξουν και να εμπνεύσουν στα παιδιά μας τον σεβασμό στις ανθρώπινες αξίες και διαφορές και όταν, εξάλλου, τα ίδια τα παιδιά τού σχολείου γίνονται, λίγο ή πολύ, μάρτυρες αυτής τής συμπεριφοράς των δασκάλων τους!
Όλοι μας οφείλουμε να δείξουμε έμπρακτα το ανθρώπινο πρόσωπό μας, και να θέσουμε στο επίκεντρο κάθε ενέργειάς μας τον άνθρωπο και μόνο τον άνθρωπο και πρωτίστως αυτόν που έχει την ανάγκη μας. Τη στιγμή, λοιπόν, αυτήν καλείται η Πολιτεία να πάρει στα χέρια της το θέμα των Κωφών τής πόλης μας, βρίσκοντάς τους αίθουσα, όπου θα διεξάγονται κανονικά τα μαθήματα Νοηματικής Γλώσσας, της Γλώσσας τους! Για όνομα τού Θεού, με ποιο δικαίωμα θα στερήσουμε και θα καταδικάσουμε τους συνανθρώπους μας αυτούς σε απόλυτη… «βουβαμάρα»! Έχουμε το δικαίωμα αυτό να απαγορεύσουμε σε τριάντα έξι (36) ανθρώπους (!) να αποκτήσουν πρόσβαση στη Γλώσσα των Κωφών, στη γλώσσα τους; δεκατρείς δασκάλους, τέσσερις καθηγητές, δυο νοσηλευτές, τρεις ψυχολόγους και δεκατέσσερις φοιτητές, που μαθαίνοντας την γλώσσα των ανθρώπων αυτών θα τους συμπαρασταθούν και θα γίνουν αρωγοί στις ανάγκες τους; Και είναι, τώντις, προσβολή- όπως αναφέρει στην επιστολή του και ο «Σύλλογος Κωφών»- να καταλογίσουμε στους ανθρώπους αυτούς τις κατηγορίες που τους απευθύνθηκαν. Αλλά και αν δεχτούμε ότι κάτι ανάρμοστο παρατηρήθηκε στο Σχολείο, χάθηκε η οδός τής συνεννόησης άμεσα με τα ίδια τα εμπλεκόμενα πρόσωπα και φτάσαμε κατευθείαν στο όλως αντίθετο άκρο, στην… έξωση!!
Δεν πρέπει να θυμόμαστε τα άτομα με αναπηρία μόνο κατά την Εθνική Ημέρα των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες, την 3η Δεκεμβρίου, που καθιέρωσε πρόσφατα η Βουλή των Ελλήνων. Το ενδιαφέρον και η συμπαράστασή μας στα άτομα αυτά θα πρέπει να είναι μόνιμη και διαρκής, γιατί όπως έλεγε και ο Ισοκράτης (436- 338 π. Χ.) «Μηδενί συμφοράν ονειδίσης, κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον» (= να μη χλευάσεις τη συμφορά κανενός, γιατί η τύχη είναι κοινή και το μέλλον αόρατο).

ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
Καθηγητής

ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΕΙΞΕΙΣ

Εικ. Από τα εγκαίνια τού Γυμναστηρίου Ρεθύμνου- 23 Απριλίου 1900 (Αρχείο Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου) 

ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΕΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΠΑΛΙΟ ΡΕΘΥΜΝΟ 

κΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

       Το 1894 εμφανίζεται ο αθλητισμός στο Ρέθυμνο, το οποίο είχε την εποχή εκείνη περίπου 8.000 κατοίκους. Ανά δεκαετία ή πενταετία ιδρύονταν αθλητικοί- και όχι μόνον- σύλλογοι συχνά με πολύ σύντομη διάρκεια ζωής, όπως: ο «Γυμναστικός Σύλλογος», ο «Σκοπευτικός Σύλλογος», ο «Σύλλογος Κυριών», ο «Σύλλογος Φιλομούσων», ο «Σύλλογος Εκδρομέων», οι οποίοι σκοπό είχαν την οργάνωση διάφορων περιπάτων και άλλων δραστηριοτήτων, ώστε η κοινωνία να ξεφεύγει για λίγο από την καθημερινότητά τηςΟι άνθρωποι, τότε, δεν ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για τον αθλητισμό. Οι εποχές ήταν δύσκολες και είχαν θέσει άλλες προτεραιότητες στη ζωή τους. Ο αθλητισμός δεν αποτελούσε γι’ αυτούς τόσο απαραίτητη ενασχόληση, όπως συμβαίνει σήμερα. Kαι αυτοί που ασχολούνταν, δεν αθλούνταν μόνο με ένα είδος αθλήματος, αλλά με διαφορετικά είδη. λ.χ. ένας ποδοσφαιριστής ασχολούνταν ταυτόχρονα και με τον στίβο. Τον κυρίαρχο ρόλο στον αθλητισμό είχαν οι άνδρες, σε αντίθεση με το γυναικείο φύλο, που περιοριζόταν στις οικιακές ασχολίες.
   Τη χρονιά 1930 ξεχωρίζει το ποδόσφαιρο ως ένα ιδιαίτερο άθλημα, ενώ όλα τ’ άλλα αθλήματα θεωρούνται γενικά ως ένα και αναφέρονται ως «κλασικός αθλητισμός».

Εικ. Δημήτρης Φρυγανάκης σπουδαίος λαϊκός αθλητής, δάσκαλος (αφιλοκερδώς) των νέων τού παλιού Ρεθύμνου
Σημαντικό γεγονός τής εποχής ήταν οι σχολικές γυμναστικές επιδείξεις που γινόντουσαν στο τέλος τού σχολικού έτους υπό την παρουσία γονέων και συγγενών. Οι μαθητές κάνανε επιδείξεις σουηδικής ομαδικής γυμναστικής.

Εικ. Εφημ. Ρεθ. Επιθεώρησις, 1/6/1902

• Οι γυμναστικές επιδείξεις, οι αγώνες βόλλεϋ και δίσκου, γίνονταν στη Σχολή Χωροφυλακής.
• Οι αθλητικές δραστηριότητες γίνονταν ημέρα Κυριακή.
• Μετά την κατοχή αρχίζουν και οι αγώνες κολύμβησης.
Κάθε χρόνο, στο Γυμναστήριο τής πόλης μας που περιγράψαμε παραπάνω, διοργανώνονταν γυμναστικές επιδείξεις των μαθητών τού Ρεθύμνου. Τις γυμναστικές επιδείξεις παρακολουθούσαν όλοι οι κάτοικοι τής πόλης, οι οποίοι συγκεντρώνονταν από νωρίς στον εσωτερικό χώρο τού Γυμναστηρίου. Το εναρκτήριο λάκτισμα έδινε η Μαθητική Ορχήστρα Εγχόρδων Οργάνων. Έπειτα, έβγαιναν στον χώρο των επιδείξεων αρχικά οι μαθήτριες των κατωτέρων τάξεων τού Παρθεναγωγείου, έπειτα, με τη συνοδεία βιολιών και μαντολίνων έβγαιναν οι κατώτερες τάξεις τού Γυμνασίου, στη συνέχεια οι ανώτερες τάξεις τού Παρθεναγωγείου και οι ανώτερες τάξεις τού Γυμνασίου- πλην της τετάρτης- και, στο τέλος, η Τετάρτη τάξη τού Γυμνασίου.
   Οι κατώτερες τάξεις των δύο σχολείων έπαιζαν ομαδικά παιχνίδια και εκτελούσαν ασκήσεις με πολλή χάρη, κανονικότητα και ακρίβεια, ενώ οι μαθητές των ανώτερων τάξεων εκτελούσαν με ευλυγισία και ρυθμικές και αβίαστες κινήσεις δυσκολότερες και πολυπλοκότερες ασκήσεις (π.χ. ασκήσεις ισορροπίας, κεκλιμένου επιπέδου και πολύζυγων). Στη συνέχεια, ακολουθούσαν κρητικοί χοροί από τους μαθητές.
   Αξίζει να σημειωθεί ότι αθλητικογράφος τού 1929 σε άρθρο του, κάνοντας απολογισμό, αναφέρει ότι οι γυμναστικές επιδείξεις ήταν τμήμα τής αθλητικής ζωής τού Ρεθύμνου, και, ακόμα, η μοναδική ψυχαγωγία και διέξοδος των παλιών Ρεθεμνιωτών, που έσπευδαν όλοι τους να τις παρακολουθήσουν στους χώρους όπου διεξάγονταν.
   Από το έτος 1934 χώρος διεξαγωγής των Γυμναστικών Επιδείξεων ήταν η πλατεία Αβέρωφ,

Εικ. Μαθητές παρελαύνουν στην πλατεία Αβέρωφ

που βρισκόταν στον χώρο όπου απλώνεται σήμερα το γήπεδο, που τον καιρό εκείνο ήταν απερίφρακτο. Η χρήση τής συγκεκριμένης πλατείας για τις Γυμναστικές Επιδείξεις- που επικροτήθηκε θερμά από όλους τους ρεθεμνιώτικους φορείς και τον τοπικό Τύπο- θα πρέπει να ξεκίνησε το έτος 1934, όπως διαβάζουμε σε σχετική ειδησεογραφία στην εφημερίδα «Ο Τύπος», όπου, μεταξύ άλλων, σημειώνεται χαρακτηριστικά: «Η περυσινή εκλογή τής πλατείας Αβέρωφ διά τας γυμναστικάς επιδείξεις των ανωτέρων εκπαιδευτηρίων τής πόλεως απεδείχθη τόσον επιτυχής, ώστε άνευ πλέον δισταγμού επανελήφθησαν αύται εφέτος εις τον αυτόν χώρον, όπου η προθυμία των πέριξ καταστηματαρχών εξυπηρετεί ευεργετικώς το κοινόν. Ο δημοφιλής Μαθιός εσκλάβωσεν πάλιν εφέτος όλον τον κόσμον».

ΔΡΟΜΟΙ ΚΑΙ ΠΛΑΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

Εικ. Το μνημείο τού Αγνώστου Στρατιώτη, γύρω στο 1930

Γύρω από το Ιστορικό δημιουργίας ορισμένων πλατειών τού Ρεθύμνου
Άγνωστος Στρατιώτης

Στην ίδια τοποθεσία όπου σήμερα υπάρχει το άγαλμα τού «Αγνώστου Στρατιώτη» παλαιοτέρα υπήρχε άλλη μια από τις πύλες των τειχών που περιέκλειναν το Ρέθυμνο. Βρίσκόμαστε στην περιοχή τής Σαμπιονάρα (=δρόμο τής Άμμου), όπου μέχρι και τις αρχές τού παρελθόντος αιώνα δείχνονταν τα ερείπια παλιού ανεμόμυλου και υπήρχε μεγάλο περβόλι με μαγκανοπήγαδο[1]. Ονομάστηκε πλατεία «Αγνώστου Στρατιώτη», ασφαλώς λόγω τού ομώνυμου Ηρώου, που στήθηκε στην εν λόγω πλατεία το έτος 1930. Πιο πριν από το έτος αυτό, διατυπώθηκε πρόταση από την εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση»- που είχε τα Γραφεία της, τον καιρό εκείνο, στην εν λόγω πλατεία- να ονομαζόταν πλατεία «Αρκαδίου»[2], ενώ διατυπώθηκε και η σκέψη το Ηρώον τού Αγνώστου Στρατιώτη να στηνόταν στον χώρο μπροστά από το Γυμνασιακό Παρθεναγωγείο, δηλαδή στη σημερινή πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων[3].

1.Νενεδάκης Ανδρέας, Οι Βουκέφαλοι, Αθήνα 199119.
2.Κρητική Επιθεώρησις τής 12/3/1926. Βλ. και Κρητική Επιθεώρησις τής 10/3/1930.
3.Κρητική Επιθεώρησις τής 11/8/1929.

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟ ΒΑΛΤΕΣΙΝΙΚΟ ΓΟΡΤΥΝΙΑΣ

Λαογραφικές Καταγραφές στο Βαλτεσινίκο Γορτυνίας(Μύθοι ζώων, παραμύθια και τραγούδια)
ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- 3

Επιμέλεια:Ευάγγελος Καραμανές 

[Έκδοση Ακαδημίας Αθηνών, Κέντρο Ερεύνης τής Ελληνικής Λαογραφίας, Αθήνα 2009, σχ. 8ο (25Χ17, 5), σσ. 256]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
http://ret-anadromes.blogspot.com/

Η διάσωση πρωτογενούς λαογραφικού υλικού ήταν, σε παλιότερες εποχές, στα πρώτα ενδιαφέροντα τού Υπουργείου Παιδείας, ικανοποιώντας, πάντοτε, ανάλογα αιτήματα τού Λαογραφικού Αρχείου τής Ακαδημίας Αθηνών. Σε μια εποχή που έθαλλε, ακόμα, η ύπαιθρος και άκμαζε γενναία η ζωή στο χωριό- τη ρίζα και την πηγή τής ελληνικής Λαογραφίας- ήταν φυσικές και εύκολες τέτοιες δραστηριότητες, που στηρίζονταν, πάντα, στην προσφορά και τον «πατριωτισμό» των καθηγητών και περισσότερο, βέβαια, των δασκάλων. Γιατί αυτοί οι τελευταίοι, σε μια εποχή που ανθούσε, ακόμα, το σχολείο τής Υπαίθρου, αφθονούσαν και τους έβρισκες και στους μικρότερους και πιο απόμακρους οικισμούς, με την όλως πηγαία και καθάρια λαογραφική πληροφόρηση. Γινόντουσαν, έτσι, οι καλύτεροι πρεσβευτές και «στρατιώτες» τού Λαογραφικού Αρχείου στις «εκστρατείες» του αυτές προς συγκέντρωση και διάσωση τη μια παροιμιών και παντός είδους παραδόσεων και την άλλη μύθων, παραμυθιών, τραγουδιών ή και τοπωνυμίων (όπως έγινε με τα τελευταία, τα τοπωνύμια, τα έτη 1952- 53, οπότε και επιτελέσθηκε μια θαυμάσια αποθησαύριση τού τοπωνυμικού πλούτου τής Χώρας).

Στη διαχρονικά αυτή μεγάλη προσφορά των δασκάλων- «λαογράφων», ως προς τη διάσωση λαογραφικού υλικού, αναφέρονται με ειδικές μονογραφίες τους σπουδαίοι Έλληνες λαογράφοι, όπως ο Δημ. Λουκάτος [«Οι παλιοί αθόρυβοι λαογράφοι. Ο Λασταίος Λάσκαρης και το έργο του», Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά 4 (1960), 111- 116], ο Γ. Α. Μέγας («Η Κρητική Λαογραφία και η συμβολή των διδασκάλων εις αυτήν», Επετηρίς Εταιρείας Κρητικών Σπουδών, εν Αθήναις 1938, 461 εξ.) αλλά και πολλοί άλλοι. Στο έργο αυτό διαχρονικά σπουδαία και μεγάλη υπήρξε και η συμβολή των μεγάλων αυτών δασκάλων τής ελληνικής Λαογραφίας, αλλά και άλλων, όπως του Στίλπ. Κυριακίδου και, μάλιστα, του Νικολάου Γ. Πολίτη, του και «Πατέρα» τής Ελληνικής Λαογραφίας αποκληθέντος.
Σήμερα το έργο αυτό έχει επωμισθεί και διεξάγει κατά τρόπο γόνιμο, υπεύθυνο και συστηματικό το «Κέντρο Ερεύνης τής Ελληνικής Λαογραφίας» τής Ακαδημίας Αθηνών και η Διευθύντριά του Δρ. Αικατερίνη Πολυμέρου- Καμηλάκη, που παρουσιάζει μια εντυπωσιακή δραστηριότητα τόσο στον χώρο τής έρευνας όσο και των εκδόσεων, αξιοποιώντας, περαιτέρω, το πλουσιότατο αρχειακό υλικό που έχει δημιουργήσει τώρα και δεκαετίες και παραμένει καταχωρημένο στα Αρχεία του, με τις δυνατότητες που του παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία (ψηφιοποίηση), αλλά και μέσω των ερευνητών και επιστημονικών συνεργατών του.

Εικ. 2. Δείγμα αντιγράφου πρωτοτύπου
χειρογράφου μαθητή

Κάτι τέτοιο συνέβη και με την παρουσιαζόμενη με το σημείωμά μας αυτό μελέτη, που αφορά σε μια από τις τελευταίες εκδόσεις τού «Κέντρου Ελληνικής Λαογραφίας» και επιχειρεί την ανάδειξη λαογραφικού υλικού μύθων και παραμυθιών, που προέρχονται από το χειρόγραφο τού Κέντρου με αριθμό εισαγωγής Κ.Λ. 1340/ 1939 (σσ. 1-80). Το χειρόγραφο αυτό ανήκει στη «Συλλογή Μαθητών» (Σ.Μ. 153), με την οποία γίνεται μια προσπάθεια τού Λαογραφικού Αρχείου να καταγραφούν οι μύθοι ζώων τού ελληνικού χώρου, με πρωτοβουλία τού τότε διευθυντή του αείμνηστου Γ.Α. Μέγα, κατά τα έτη 1938- 39. Η καταγραφή τού υλικού, 80 συνολικά χειρόγραφες σελίδες, έγινε από τους μαθητές τής Τετάρτης, Πέμπτης και Έκτης τάξης τού Δημοτικού Σχολείου τού Βαλτεσινίκου Γορτυνίας, τον Δεκέμβριο τού έτους 1938. Τα κείμενα των μαθητών κατατέθηκαν στο Λαογραφικό Αρχείο τής Ακαδημία Αθηνών από τον Επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Γορτυνίας- Μαγαλοπόλεως Γεώργιο Βλάχο, τον Ιανουάριο τού 1939, όπoυ έκτοτε παρέμεναν στη διάθεση των ειδικών ερευνητών.

Την παρουσίαση αυτήν ανέλαβε και επιμελήθηκε σε έναν εξαίρετο από καλαισθητικής άποψης τόμο 256 σελίδων, ο ερευνητής τού «Κέντρο Ερεύνης τής Ελληνικής Λαογραφίας» κ. Ευάγγελος Καραμανές, με τον τίτλο: «Λαογραφικές Καταγραφές στο Βαλτεσινίκο Γορτυνίας» και υπότιτλο: «Μύθοι ζώων, παραμύθια και τραγούδια». Η εν λόγω έκδοση έγινε δυνατή με την ευγενική χορηγία τού Συλλόγου Βαλτεσινιωτών, «Η Κοίμηση τής Θεοτόκου».
Προκειμένου τα κείμενα των μικρών μαθητών να είναι ευανάγνωστα, εκτός από τη διόρθωση των ορθογραφικών σφαλμάτων και την προσαρμογή τής ορθογραφίας, ο Επιμελητής προσέθεσε, όπου αυτός έκρινε απαραίτητο, τα σημεία στίξης και διαμόρφωσε την παρουσίαση τού κειμένου, διατηρώντας τα στοιχεία τού τοπικού γλωσσικού ιδιώματος, όπου αυτά εμφανίζονται. Πρωτοτυπία, πάντως, που καθιστά την ανάγνωση ιδιαίτερα ευχάριστη και άκρως ενδιαφέρουσα είναι η παράθεση των αντιγράφων των πρωτότυπων κειμένων, έτσι όπως έχουν, με τα ορθογραφικά τους λάθη, τους ιδιωματισμούς, τον γραφικό χαρακτήρα και τις ιδιαιτερότητες τού καθενός κειμένου, από τα οποία δηλώνεται στον αναγνώστη το μορφωτικό επίπεδο και η ορθογραφική ικανότητα των μαθητών (που, για πολλούς, της δύσκολής εκείνης και μίζερης εποχής, κρίνεται πενιχρότατη και όλως ανεπαρκής), η επιμέλεια, η καλαισθησία και η χάρη με την οποία, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι μικροί μαθητές εκφράζονται, αλλά και η καθημερινότητα, η πεζότητα και ο τρόπος ζωής και σκέψης των μαθητών τής εποχής εκείνης τού μεσοπολέμου, μιας εποχής, επαναλαμβάνουμε, μίζερης και εξαιρετικά δύσκολης για όλη την ανθρωπότητα.
Οι περισσότεροι μύθοι ζώων και τα παραμύθια φέρουν κάποιο τίτλο, ο οποίος δόθηκε από τους ίδιους τους μαθητές. Ο Επιμελητής τής έκδοσης πρόσθεσε τα στοιχεία ταξινόμησής του, σύμφωνα με τη διεθνή κατάταξη Aarne- Thompson, ενώ παραθέτει, επίσης, και ενδιαφέροντα ερμηνευτικά, κατά μύθο, σχόλια, προς διευκόλυνση τού αναγνώστη που δεν είναι γνώστης τού τοπικού ιδιώματος τής περιοχής.

Εικ. 3. Ο δάσκαλος Ευστάθιος Βραχνός
         με τους μαθητές του (1928)

Χαρακτηριστικό σημείο τής καταγραφής είναι ότι τα μικρά παιδιά τού προπολεμικού ορεινού Βαλτεσινίκου προσπαθούν πρόθυμα να ανταποκριθούν στις οδηγίες τού τότε δασκάλου τους Ευσταθίου Βραχνού, σημειώνοντας στερεότυπα την πηγή άντλησης τής ιστορίας τους. λένε, λοιπόν: «το παραμύθι αυτό μού το είπε η μητέρα μου (ή ο πατέρας μου, ο παππούς μου, ή η γιαγιά μου κ.ο.κ.) και δεν ανέγνωσα άλλη συλλογή παραμυθίων», προκειμένου, με τον τρόπο αυτόν, να δηλώσουν τη γνησιότητα τού υλικού και την «ντόπια», από το ορεινό Βαλτεσινίκο, προέλευσή του.

Τα δημοσιευόμενα στον ίδιο τόμο τραγούδια τού Βαλτεσινίκου προέρχονται από το χειρόγραφο Κ.Λ. 968/ 1929 και καταγράφηκαν κατά τη λαογραφική αποστολή τού Χαρίλαου Σακελλαριάδη στη Γορτυνία, το έτος 1929.
Ο κ. Καραμανές πραγματοποίησε, περαιτέρω, και επιτόπια στο Βαλτεσινίκο έρευνα- με τη βοήθεια και του ερευνητή τού Κέντρου κ. Παναγιώτη Καμηλάκη- και συγκέντρωσε πλούσιο πλαισιωτικό και διευκρινιστικό υλικό, έβγαλε φωτογραφίες, που όλες δημοσιεύονται μέσα από τις σελίδες τού βιβλίου μαζί και με άλλες «ρετρό» φωτογραφίες, που έθεσαν στη διάθεσή του διάφοροι Βαλτεσινιώτες, με αποτέλεσμα το βιβλίο να γεμίζει με νοσταλγία και αγάπη, ευαισθησία, λεπτότητα και χάρη για την εν λόγω εποχή.
Οι παραπάνω συντελεστές τής εν λόγω έκδοσης και ο Επιμελητής της κ. Ευάγγελος Καραμανές εργάστηκαν με απόλυτη συναίσθηση τής ευθύνης και του χρέους τους απέναντι στον τόπο και την ιστορία. Η έκδοση αυτή συγκινεί, διδάσκει και διασώζει για τον ελληνικό λαό και την επιστήμη πολύτιμα πολιτιστικά αποθέματα ογδόντα, τόσων, χρόνων, που συντηρούν και περισώζουν τον στοχασμό, τον χαρακτήρα, το ήθος και την πνευματική καλλιέργεια μιας εποχής. Σκοπός τους η ανάδειξη τής σπουδαίας αυτής κληρονομιάς, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι ο άνθρωπος και ο πολιτισμός του σε κάθε περίοδο τής ιστορικής του πορείας είναι φως και γι’ αυτό πρέπει να φωτίζει και να φωτίζεται και να διδάσκει ορθά τους μεταγενέστερους. Είναι γι’ αυτό, όλοι τους, άξιοι του δικαίου επαίνου τού τόπου, που με τόση ευσυνειδησία και μόχθο υπηρετούν.

ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

ΠΟΙΗΤΙΚΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ

Μαθητών Πειραματικού Λυκείου Ρεθύμνου
Συλλογή- Επιμέλεια έκδοσης Γιώργος Φρυγανάκης
[Έκδοση Πειραματικού Λυκείου Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2009, σχ. 8ο (21Χ14), σσ. 102]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Το Πειραματικό Λύκειο Ρεθύμνου μας παρουσιάζει συχνά- πυκνά σημαντικές εκδόσεις του, με ποιητικά και πεζογραφικά, συνήθως, συνθέματα των μαθητών τού σχολείου. Και είναι γεγονός ότι οι εκδόσεις αυτές- και, μάλιστα, των τελευταίων πέντε χρόνων- οφείλονται βασικά στο μεράκι και την εργατικότητα τού συναδέλφου Γιώργου Φρυγανάκη, που υπηρετούσε ως φιλόλογος στο σχολείο αυτό. Αυτό συμβαίνει και με την τελευταία έκδοση τού Πειραματικού Λυκείου, που παρουσιάζουμε με το σημείωμά μας αυτό, που έγινε και πάλι με την επιμέλειά του και έχει τον τίτλο «Ποιητικοί Πειραματισμοί».
Πρόκειται για μια πολυφωνική παρουσίαση ποιητικών αποτυπωμάτων των μαθητών τού σχολείου, που ο Επιμελητής τής έκδοσης είχε την ευκαιρία να εντοπίσει και ξεχωρίσει. Και μπορεί, όπως σημειώνει και ο ίδιος, η «συγκομιδή» τού είδους αυτού να μην είναι πάντοτε εύκολη υπόθεση, εξαιτίας τής ανασφάλειας και των αναστολών που έχουν τα παιδιά στις περιπτώσεις αυτές, νιώθοντας ενοχές για τις δημιουργίες τους, που, για τον λόγο αυτόν, φτάνουν συχνά να τις καταχωνιάζουν στις πιο απίθανες κρύπτες.
Εδώ, λοιπόν, στο σημείο αυτό, είναι που ο δάσκαλος καλείται να παίξει τον παιδαγωγικό του ρόλο, ενθαρρύνοντας τους μαθητές του να ανακαλύψουν και αποκαλύψουν ελεύθερα τα ταλέντα τους. Ο παιδαγωγός καλείται να σκύψει στοργικά πάνω από τον κάθε μαθητή του και να ανακαλύψει τυχόν κρυφές δυνατότητες, αφηγηματικές φλέβες και τάλαντα που, πολύ συχνά, υπάρχουν ασυνείδητα μέσα στην προσωπικότητά του. Στη συνέχεια, ακολουθεί η ενθάρρυνσή του και η παρότρυνσή του να «εκμεταλλευτεί» την ανάγκη του να εκφραστεί κάπως διαφορετικά απ’ ό,τι στις καταναγκαστικές εργασίες τού σχολείου.
Ο συνάδελφος κ. Γιώργος Φρυγανάκης- συνταξιούχος πλέον- είναι γεγονός ότι κατά τα χρόνια που υπηρετούσε στη Μέση Παιδεία έδινε μονίμως πνοή και οράματα στους μαθητές του και τους εμψύχωνε αδιαλείπτως από τον δικό του ζήλο και ενθουσιασμό, φυσικό επακολούθημα των οποίων ήταν η αξιόλογη εργασία τους που επιτελούνταν όλα αυτά τα χρόνια είτε με τις, κατά διαστήματα, ποικίλες ελεύθερες εκδόσεις τους (να θυμηθούμε, εδώ, και τις «Απόψεις» των Καθηγητών τού Πειραματικού Λυκείου), είτε με την επί χρόνια έκδοση τού γνωστού ετήσιου περιοδικού «Σχεδία», των μαθητών του 2ου Λυκείου Ρεθύμνης- που έχει, τώντις, αφήσει εποχή- όταν, ακόμα, ο κ. Φρυγανάκης υπηρετούσε ως Καθηγητής στο συγκεκριμένο σχολείο.
Ο τίτλος «Ποιητικοί Πειραματισμοί» καθόλου μειωτικός στις προθέσεις του, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά και ο Επιμελητής τής Έκδοσης, που χαριέντως μάλιστα, τον αποδίδει περισσότερο σ’ αυτό το όνομα τού Σχολείου ή τού περιοδικού τους «Μαθητικοί Πειραματισμοί», τού οποίου την ευθύνη είχε ο ίδιος καθηγητής και στα δύο πρώτα τεύχη του, στα οποία πολλά από τα είκοσι επτά ποιητικά δοκίμια των μαθητών τής παρουσιαζόμενης ποιητικής συλλογής είχαν το πρώτον δει το φως τής δημοσιότητας. Και πραγματικά πολλά από τα δημοσιευόμενα ποιήματα στην τελευταία αυτήν έκδοση τού Πειραματικού Λυκείου υπερβαίνουν κατά πολύ το στάδιο τού «πειραματισμού» και εμφανίζουν επίπεδο, που, σε ορισμένες περιπτώσεις, πραγματικά εντυπωσιάζει τον αναγνώστη.
Στην έκδοση αυτήν εκτός από τα ποιήματα φιλοξενούνται και μαντινάδες μαθητών, που συμπληρώνουν ευχάριστα τη συγκεκριμένη συλλογή.
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και η προτασσόμενη τής έκδοσης σταχυολόγηση ρινισμάτων ποιητικού λόγου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης» (21 Μαρτίου 2009), που αποβλέπουν να δείξουν, ακριβώς, ότι τίποτε δεν αποκαλύπτει πιστότερα την καρδιά τού ανθρώπου απ’ όσο η ποίηση και ότι και οι Ποιητές μπορούν να έχουν λόγο στη σωτηρία τού κόσμου και τού ανθρώπου και στην ηρωική έξοδό του από τα δεσμά τής υλικής τεχνοκρατίας, εμφυσώντας του αισθήματα καθολικής αξίας, που συγκινούνε και ανυψώνουν και φέρνοντας στον κόσμο και πάλι την πρωτοπορία τού πνεύματος
Επαινούμε τους μαθητές και συγχαίρουμε και ευχαριστούμε τον Υπεύθυνο Καθηγητή- Εμψυχωτή τους κ. Γιώργο Φρυγανάκη, που με όντως αξιοθαύμαστη προθυμία, ζήλο και μεράκι αναλάμβανε, κάθε φορά, στη μακρά σταδιοδρομία του, το λεπτό και υπεύθυνο έργο τής καθοδήγησης και ανάπτυξης τής προσωπικότητας και της κοινωνικότητας των μαθητών του. Είναι, αλήθεια, κρίμα που η Παιδεία έχασε έναν επίλεκτο και σπουδαίο εργάτη της!

5. ΑΓΚΟΥΣΕΛΙΑΝΑ

                                                                                        Αγκουσελιανά

 

ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΑΣ

ΕΠΑΡΧΙΑ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 

ΔΗΜΟΣ ΦΟΙΝΙΚΑ

5.  ΑΓΚΟΥΣΕΛΙΑΝΑ 

Στη μνήμη τού Μακεδονομάχου Αρχηγού Καπετάν Στυλιανού Γ. Κλειδή 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ 

     • Γενικά στοιχεία για το χωριό Το χωριό είναι κτισμένο σε υψόμ. 350 μ., 26 χλμ. από το Ρέθυμνο, διαδρομή Ρέθυμνο- Αρμένοι- Άγιος Βασίλειος- Αγκουσελιανά, μεταξύ Παλαιολούτρων και Αγίου Ιωάννη, σε μια μικρή πεδιάδα και χώρο ψηλό, που τον περιβάλλει δάσος κυπαρισσιών και πολλά πλούσια και καρποφόρα περβολάκια. Η εκμετάλλευση των άφθονων νερών τής πηγής τού Τιμίου Σταυρού έλυσε το πρόβλημα τής ύδρευσης τού χωριού, ενώ έδωσε ώθηση στις αγροτικές καλλιέργειες. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία και παράγονται λάδι, κηπευτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Παράλληλα λειτουργούν δυο μεγάλες σύγχρονες μονάδες τυροκομίας και ελαιουργίας. Στα βόρεια υψώνεται ο λόφος Κεφάλα και στα νότια βλέπουμε τα Ατσιπαδιανά βουνά, ενώ συνέχεια τής μικρής πεδιάδας των Αγκουσελιανών απλώνεται ο κάμπος τής Κοξαρές. • Πληθυσμιακά Στοιχεία Το χωριό είναι σχετικά νέο. Για πρώτη φορά απαντάται στην αιγυπτιακή απογραφή τού 1834 ως kuseliana[1]. To 1881 αναφέρεται Αγκουσελιανά στον δήμο Λάμπης, επαρχίας Αγίου Βασιλείου, νομού Σφακίων, με 134 χριστιανούς κατοίκους. Το 1890, επίσης ως Αγκουσελιανά, με 134, και πάλι, χριστιανούς κατοίκους. Το 1900 συνεχίζει να παραμένει στον ίδιο δήμο, ο οποίος, όμως, τώρα ανήκει στον νομό Ρεθύμνου και όχι των Σφακίων, με 171 κατοίκους. Το 1928 αναφέρεται ως ιδία κοινότητα– μαζί με τα χωριά Νευς Άγιος Βασίλειος και Παλαιόλουτρα- με 197 κατ., το 1940 είναι έδρα ομώνυμης κοινότητας μαζί με τα Παλαιόλουτρα- που χωρίζονται από τα Αγκουσελιανά με ένα ρυάκι και απόσταση το πολύ 200 μ- με 242 κατ. και συνεχίζει κατά τον ίδιο τρόπο. 1951: 243, 1961: 268, 1971: 214, 1981: 221, 1991: 227, 2001: 261. Σήμερα τα Αγκουσελιανά έχουν 70 οικογένειες, που αριθμούν 200 περίπου κατοίκους, που δραστηριοποιούνται σε γεωργικές και, κυρίως, κτηνοτροφικές εργασίες. Τα τελευταία χρόνια κάποιοι από τους κατοίκους αναπτύσσουν και επιχειρηματικές δραστηριότητες και σε αυτό βοηθάει και η θέση που βρίσκεται ο οικισμός[2] . • Ονομασία τού χωριού Το όνομα τού χωριού Κουσελιανά> Αγκουσελιανά (το [α] στην αρχή προφανώς προθετικό, με ανάπτυξη ευφωνικού [γ]) προέρχεται από τον Κουσέ, χωριό της επαρχίας Καινουρίου, Ηρακλείου, επειδή οι πρώτοι οικιστές τού χωριού Κουρμούληδες- της γνωστής ισχυρής οικογένειας κρυπτοχριστιανών και επαναστατών- κατάγονταν από το χωριό αυτό[3] . Οπότε, το μακροτοπωνύμιο Αγκουσελιανά, που συνηθίζεται περισσότερο στη Δυτική Κρήτη, δηλώνει τον τόπο όπου οι περιουσίες- κτήματα, χωράφια, αμπέλια κτλ.- των Κουσελιανών [4]. • Μορφές τού χωριού Εδώ γεννήθηκαν οι Μακεδονομάχοι Λάμπρος Φιλιππάκης και ο Αρχηγός Καπετάν Στυλιανός Γ. Κλειδής (1874-1912). Ο τελευταίος εκστράτευσε στη Μακεδονία με δικό του σώμα από νέους τού νομού Ρεθύμνου και συγχωριανούς του και σκοτώθηκε ηρωικά μαχόμενος για την απελευθέρωση τής Ηπείρου, στο Μέτσοβο, το 1912. Προς τιμήν του στη γενέτειρά του, τα Αγκουσελιανά, έχει στηθεί η προτομή του με τα ονόματα και άλλων νεκρών τής ίδιας περιόδου. Το 1941 στη Μάχη τής Κρήτης έλαβε μέρος ο καπετάν Εμμ. Κουρμούλης και μερικά παλικάρια τού χωριού. Εκεί, όμως, που έλαβε μέρος όλο το χωριό ήταν η προστασία και φυγάδευση των Άγγλων, Αυστραλών και αντιστασιακών Ελλήνων από τη θέση Λίμνη τού Λιβυκού Πελάγους[5] . • Βυζαντινές εκκλησίες τού χωριού Στους πρόποδες των βουνών που βρίσκονται στο νότιο μέρος τού χωριού, διατηρούνται τμήματα τοίχων εκκλησιών με βυζαντινές τοιχογραφίες (αγία Μαρίνα, άγιος Στέφανος), ενώ στην τοποθεσία Μαρμαράς, ΝΑ του χωριού, διατηρείται ερειπωμένος ο ναός τής αγίας Ειρήνης με ελάχιστες αγιογραφίες. Στο κέντρο τού χωριού, πάνω σε μικρό υψωματάκι, δεσπόζει η νεόκτιστη κεντρική τού χωριού εκκλησία, ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, βυζαντινού ρυθμού, με περίτεχνο σκαλιστό τέμπλο. Υπάρχουν όμως και οι εκκλησίες τού αγίου Νικολάου, του Γενεθλίου τής Θεοτόκου, του αγίου Γεωργίου, του Προφήτη Ηλία, του αγίου Νικολάου τού Κουρταλιώτη (1 Σεπτεμβρίου) στα Περβόλια, τοποθεσία στην οποία, κατόπιν ερευνών ειδικών γεωλόγων, βρέθηκαν υπόγεια νερά. Ξωκλήσια το χωριό έχει τον άγιο Αντώνιο, τον Σωτήρα Χριστό, τον Τίμιο Σταυρό, την Αγία Μαρίνα, στη θέση Μαρμαρά και τον άγιο Κωνσταντίνο, στον οποίο βρίσκεται το νεκροταφείο[6]. Τοπικές εορτές το χωριό έχει τού Τιμίου Προδρόμου (29 Αυγούστου) και τού αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου). • Το Σχολείο τού χωριού Ικανοποίηση προξενεί το γεγονός ότι το ωραίο και άνετο σχολείο τού χωριού-με μια ιστορία εκατό, περίπου, χρόνων- συνεχίζει να λειτουργεί, ως μονοθέσιο δημοτικό, με οκτώ μαθητές και ως Νηπιαγωγείο με οκτώ, επίσης, νήπια και με εξαιρετικά αξιόλογες δραστηριότητες. παρακολουθεί ενεργά τις εξελίξεις τής τεχνολογίας, με τη συμμετοχή του στο διαδίκτυο (διεύθυνση: http://members.tripod.com/agousel/contens.htm) και την έκδοση σχολικής εφημεριδούλας. Και όλα αυτά χάρις στον υπογράφοντα την ιστοσελίδα δραστήριο δάσκαλο τους, κ. Αναστάσιο Χατζηιωαννίδη, που ενθαρρύνει, βοηθά και καθοδηγεί δυναμικά την όλη προσπάθεια των μαθητών. • Οικογένειες τού χωριού Γενικά, οι κάτοικοι τού χωριού είναι φιλόξενοι και περήφανοι Κρητικοί. Οι παλιότερες οικογένειες είναι οι Κλειδήδες, οι Κουρμούληδες, οι Νικητάκηδες, οι Ηλιάκηδες, οι Τσίχληδες, οι Αντωνάκηδες. • Τοπικοί θρύλοι και παραδόσεις Τοπικός θρύλος μιλάει για κρυμμένους θησαυρούς στην περιοχή Μαρκαρίνα (=κτήμα τού Μάρκου τής Ειρήνης), που ο θρύλος την προβάλλει ως μιαν από τις εκατό πόλεις (αρχαία «Εκατόμπολις») τής μινωικής Κρήτης. Εξάλλου, στην περιοχή έχουν εντοπιστεί μινωικές αρχαιότητες και στην ιστορική αυτήν πραγματικότητα, ίσως, προσπαθεί να ανεύρει ερείσματα ο εν λόγω λαϊκός θρύλος, ο οποίος, κατά τον ίδιο τρόπο, θέλοντας, στη συνέχεια, να εξηγήσει και την αφθονία των αρχαίων νομισμάτων που ανευρίσκονται στη συγκεκριμένη περιοχή, υποστηρίζει ότι στην πόλη αυτήν υπήρχε το νομισματοκοπείο τής Κρήτης, που, για τον λόγο αυτόν, άφηνε στους κατοίκους της μεγάλο πλούτο και άφθονα υλικά αγαθά. Όμως, ένας δυνατός σεισμός- συνεχίζει ο μύθος- μια νύχτα, εξαφάνισε από προσώπου τής γης την ευδαίμονα πολιτεία, μαζί με τους ανθρώπους της και τους αμύθητους θησαυρούς της και τα χρυσά και αργυρά νομίσματα των θησαυροφυλακίων της. Στον τόπο αυτόν που κάποτε άκμαζε η αρχαία πόλη Μαρκαρίνα οι κάτοικοι των Αγκουσελιανών έχτισαν ξωκλήσι προς τιμήν τού άι- Γιώργη, τού μεγάλου αγίου τής αγροτιάς και της ελληνικής υπαίθρου. Και από τότε, συνεχίζει ο ωραίος θρύλος, κάθε χρόνο ο άγιος εμφανίζεται και «φωτίζει» και κάποιο χωριανό για το πού βρίσκεται ο περίφημος θησαυρός τής Μαρκαρίνας, ο οποίος- μετά τη «φώτιση» αυτήν- σπεύδει να κάνει ανασκαφή, ανοίγοντας όρυγμα, προς ανακάλυψη τού περιβόητου θησαυρού. Έτσι εξηγούνται ή έτσι, καλύτερα, επιχειρεί και πάλι ο θρύλος να εξηγήσει και την ύπαρξη άφθονων λάκκων (φυσικό γεωλογικό φαινόμενο) στην ευρύτερη περιοχή έξω από το εξωκλήσι[7]. Το σπήλαιο Νεραγδότρυπα, στη θέση Πορτί, ΒΔ του χωριού (διαστάσεων: 32Χ22Χ3)- συνδεδεμένο με παραδόσεις για νεράιδες κτλ.- είναι διανοιγμένο σε φαιούς ασβεστόλιθους τού Μεσοζωικού. Στην περιοχή τού σπηλαίου έχει εντοπιστεί κεραμική των Ελληνορωμαϊκών χρόνων. • Μορφολογία τού εδάφους Από γεωλογικής άποψης, στο χωριό έχουν εντοπιστεί κοιτάσματα λιγνίτη, όπως και στα Παλαιόλουτρα και τον Πλακιά[8]. Τα εδάφη, γενικά, είναι αργιλώδη, αμμώδη και, σε πολλά μέρη, φαίνονται κάρβουνα και τύρφη. • Ιστορία- Αρχαιολογία Το χωριό κατοικείται από πολύ παλιά, αφού στην περιοχή υπάρχουν τεκμήρια ζωής πολλών αιώνων. Από Δυσμάς προς Ανατολάς (από Μαρκαρίνας και Καλλεργιανής μέχρι Βατουδέ), σε μια έκταση άνω των δύο τετραγωνικών χιλιομέτρων, έχουν βρεθεί και συνεχίζουν να ανευρίσκονται, εγκατεσπαρμένα εδώ και εκεί, θραύσματα κεράμου και αγγεία ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Στη θέση Βατουδέ βρέθηκαν τάφοι με κτερίσματα (αγγείο καλυκόσχημο, δίωτο, με μικρή δισκοειδή βάση και λεπτό τοίχωμα, κύπελο με λαβή και δισκοειδή βάση και πήλινος λύχνος), Στη θέση Μαρκαρίνα σώζονται ίχνη αρχαίας οικοδομής και βρέθηκαν πολλά αρχαία νομίσματα. Στη θέση Καραβέλλας και σε υψόμ. 510 μ. έχει βρεθεί μινωικό ιερό κορυφής και αλλεπάλληλες ευρέσεις ζωόμορφων ειδωλίων ΥΜ και υπομινωικών χρόνων. Τέλος, στη θέση Σταυρός έχουν βρεθεί λαξευτοί ΥΜΙΙΙ ή υπομινωικοί τάφοι[9]. 

  Σημειώσεις: 

1.Rob. Pashley, Travels in Crete, II, London 1837, 313. 2.π. Γεωργίου Σπυρλιδάκη , Ενορία Αγκουσελιανών, Ορθόδοξο Μήνυμα, Ι. Μητροπόλεως Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων , τ. 46 (2006), 10. 3.Στυλ. Παπαδάκη, Παρατηρήσεις και Προτάσεις για τοπωνύμια τού Ν. Ρεθύμνου, Τα Κρητικά Τοπωνύμια, τ. Β΄, Ρέθυμνο 2000, 85. 4.Χρ. Ζ. Τσικριτσή- Κατσιανάκη, Συμβολή στη μελέτη των τοπωνυμίων τής Κρήτης, Αμάλθεια 6 (1975), 30. Βλ. και τοπων. Αρδάκτου, υποσ. 47 (Παπαδιανά, στα). 5.Πρβλ. και Ιστοσελίδα Δημοτικού Σχολείου Αγκουσελιανών: http://members. tripod. com/agousel/contens.htm 6.Ιστοσελίδα Δημοτικού Σχολείου Αγκουσελιανών: ό.π. 7.Πρβλ. και Χαρά Βηλαρά, Ο θησαυρός τής Μαρκαρίνας, εφημερ. Κρητική Επιθεώρηση τής 29 Αυγούστου 2003. Τον ίδιο θρύλο καταγράφει και ο π. Γ. Σπυρλιδάκης (ό.π. 11), με την διαφορά ότι εδώ τα νομίσματα δεν βρίσκονταν στην ευρύτερη τού ναού περιοχή, αλλά εντός τού ναού, το δάπεδο τού οποίου προσέρχονταν τις νυκτερινές ώρες οι κάτοικοι και έσκαβαν προκειμένου να ανακαλύψουν τον θησαυρό. Γιατί, σύμφωνα με τον τελευταίο θρύλο, το νομισματοκοπείο βρισκόταν ακριβώς στο χώρο τής εκκλησίας. 8.Ελ. Κ Πλατάκη, Δημώδη Ονόματα Ορυκτών και Πετρωμάτων τής Κρήτης, Κρητολογία 12-13 (1981)116. 9.Χάρη Κ. Στρατιδάκη, Αρχαιολογικές θέσεις στο Ν. Ρεθύμνης από τα νεολιθικά ως και τα ρωμαϊκά χρόνια, Κρητολογικά Γράμματα 9/10 και 11(1994-1995), 109. Βλ. και Χρίστου Μακρή, Ιστορικά- Αρχαιολογικά Νέα, εφημ. Ρεθύμνου "Βήμα" τής 16/11/1960 κ.ε.

Οθωμανικά δημόσια έγγρφα του Ρεθύμνου (1695- 1898)

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ- ΑΡΧΕΙΑ Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ

«Οθωμανικά δημόσια έγγραφα τού Ρεθύμνου (1695- 1898)»
Επιστημονική Επιμέλεια Ασπασίας Παπαδάκη
[Εκδόσεις «ΓΡΑΦΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗΣ», Ρέθυμνο 2008, σχ. 8ο (24Χ17), σσ. 450]

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

«Ενός καλού μύρια καλά έπονται», λέγει ο ελληνικός λαός. Και πράγματι, ο λόγος αυτός επαληθεύτηκε πλήρως στην περίπτωση τού κ. Αντώνη Αναστασόπουλου, επίκουρου Καθηγητή 

Τουρκολογίας, στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας τού Πανεπιστημίου Κρήτης. Και πιο συγκεκριμένα. ο κ. Αναστασόπουλος, τον Ιούλιο τού έτους 2001, σε επιστημονική επίσκεψή του στην "Εθνική Βιβλιοθήκη των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου" τής Σόφιας, πληροφορήθηκε την ύπαρξη, στο Ανατολικό Τμήμα τής Βιβλιοθήκης, οθωμανικού αρχειακού υλικού, που αφορά στην Κρήτη και ειδικότερα στο Ρέθυμνο.
Την πληροφορία του αυτήν ο κ. Αναστασόπουλος- και είναι προς τιμήν του η επιστημονική του αυτή ευαισθησία και ευσυνειδησία και το ειλικρινές προς τον τόπο μας ενδιαφέρον- την πληροφορία του, λέγω, αυτήν, ακολουθώντας την ορθή και, στην περίπτωση, ενδεδειγμένη πορεία, την μετέφερε στον σωστό χώρο απ’ όπου θα γινόταν η σωστότερη και γονιμότερη αξιοποίησή της, στα Γενικά, δηλαδή, Αρχεία τού Κράτους- Αρχεία Νομού Ρεθύμνης και την Προϊσταμένη τους δρα Ασπασία Παπαδάκη. Και στο σημείο αυτό είναι που ίσχυσε αυτό που σημειώσαμε «εν προλόγω» ότι, δηλαδή, «ενός καλού μύρια καλά έπονται». Γιατί η Προϊσταμένη των Αρχείων Νομού Ρεθύμνου αντιλήφθηκε αμέσως τη σοβαρότητα τής εν λόγω «ανακάλυψης» και επιδόθηκε σε μια επίμονη και πολύμηνη αλληλογραφία με την Εθνική Βιβλιοθήκη τής Σόφιας, που, στο τέλος, απέδωσε πλούσιους και εξαιρετικούς καρπούς, η Εθνική Βιβλιοθήκη, δηλαδή, τής Σόφιας επέτρεψε τη μικροφωτογράφηση των εγγράφων σε πέντε μικροταινίες, τον Ιούλιο τού 2002.
Τρίτο καλό, στην περίπτωση, είναι ότι βρέθηκε ο φορέας που θα αναλάμβανε τη δαπάνη τής παραπάνω μικροφωτογράφησης. Πρόκειται, ακριβώς, για την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Ρεθύμνης- τής οποίας Αντιπρόεδρος, τον καιρό εκείνο, ήταν η κ. Ασπασία Παπαδάκη. Η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία ενδιαφέρθηκε για την απόκτηση των μικροταινιών, που, στη συνέχεια, δωρίθηκαν στα Αρχεία Ρεθύμνου.
Η δυσκολία, όμως, της γλώσσας θα καθιστούσε το εν λόγω υλικό όλως ανεκμετάλλευτο και απρόσιτο στο ευρύτερο- πέραν των ειδημόνων τής τουρκικής γλώσσας- αναγνωστικό κοινό. Για τον λόγο αυτόν, το Αρχείο ανέθεσε, το έτος 2003, στις κυρίες Μαρία Βαρούχα και Φωτεινή Χαιρέτη- ιστορικούς με μεταπτυχιακές σπουδές στην Τουρκολογία- την ταξινόμηση, επεξεργασία και περαιτέρω μελέτη τής αρχειακής αυτής ύλης, με σκοπό τη σύνταξη περιλήψεων ανά έγγραφο, που θα συνοδεύονταν από γλωσσάριο και σχετικά ευρετήρια προσώπων και τοπωνυμιών. Αυτό έγινε με απόλυτη επιτυχία και το αποτέλεσμα και τής προσπάθειας αυτής είναι ένας θαυμάσιος και εξαιρετικά καλαίσθητος τόμος τετρακοσίων πενήντα σελίδων, που εκδόθηκε με την επιστημονική επιμέλεια και φροντίδα τής κ. Ασπασίας Παπαδάκη, με τον τίτλο: «Οθωμανικά δημόσια έγγραφα τού Ρεθύμνου (1695- 1898)».
Στον τόμο αυτόν περιλαμβάνονται 753 λυτά (άδετα) έγγραφα οικονομικού, κυρίως, περιεχομένου. Η πλειονότητα των εγγράφων αυτών (547 τον αριθμό) χρονολογείται στον 19ο αιώνα και τα υπόλοιπα στον 17ο και 18ο αιώνα και αφορούν σε στρατιωτικές δαπάνες, μισθοδοσίες, επιτάξεις για το στράτευμα, μισθοδοσίες κρατικών αξιωματούχων και υπαλλήλων, έξοδα για εξοπλισμό και επισκευή δημοσίων κτιρίων αλλά και άλλα κρατικά οικονομικά ζητήματα. Ένα μεγάλο μέρος των εγγράφων αφορά, ειδικότερα, στην περίοδο 1866- 69, και ιδιαίτερα στο έτος 1867, στη διάρκεια τής οποίας έγινε, ως γνωστόν, μια από τις σημαντικότερες επαναστάσεις των χριστιανών Κρητικών εναντίον τής οθωμανικής κυριαρχίας στο νησί, η γνωστή και ως «Μεγάλη Κρητική Επανάσταση», που υπήρξε η απαρχή τής απελευθέρωσης των Κρητικών από τους Τούρκους. Έχουν, για τον λόγο αυτόν, τα εν λόγω έγγραφα, να γνωρίσουν πολλά και σπουδαία στο αναγνωστικό τους κοινό και μάλιστα σε όσους ασχολούνται με την ιστορία τού τόπου κατά την περίοδο αυτήν.
Χαρακτηριστικό είναι, πάντως, ότι, παρόλο που στα έγγραφα αυτά είναι διάχυτη και ευδιάκριτη η ανησυχία των αρχών και κάποια στρατιωτική κινητικότητα, λόγω τής προδιαγραφείσας κατάστασης που επικρατούσε στην Κρήτη τα χρόνια εκείνα, ωστόσο δεν γίνεται πουθενά σαφής αναφορά στη μεγάλη επανάσταση των Κρητικών, πέρα από κάποιες έμμεσες αναφορές στους «μάρτυρες», δηλαδή σε μουσουλμάνους που πέθαναν υπερασπιζόμενοι την πατρίδα τους.
Το παραπάνω έργο των Αρχείων τού Νομού Ρεθύμνης είναι αξιολογότατο και αποτελεί ,τώντις, περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας για το τόπο μας μελέτη. Έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη επιστήμη τής Ιστορίας των χρόνων τής Τουρκοκρατίας. Η καταλογογράφηση τής συγκεκριμένης αρχειακής ύλης και η γνωστοποίηση τού περιεχομένου των εγγράφων θα βοηθήσει τους μελλοντικούς ερευνητές να κατευθύνονται πιο εύκολα προς τα θέματα που τους ενδιαφέρουν, αλλά και κάθε αναγνώστη να πληροφορηθεί κατά τρόπο άμεσο και πρωτογενή για τη συγκεκριμένη εποχή. Γιατί μέσα από τα έγγραφα αυτά αποκομίζουμε πολύτιμες πληροφορίες για την Τοπική μας Ιστορία, αλλά και την ευρύτερη οθωμανική. Μέσα από τη μελέτη τους ο ερευνητής μπορεί να συγκεντρώσει στοιχεία για την οθωμανική διοίκηση στο νησί, τη στρατιωτική οργάνωση, τη λειτουργία τού φορολογικού συστήματος και του μουσουλμανικού συστήματος απόδοσης δικαιοσύνης και γενικά για τις σχέσεις των υπηκόων μεταξύ τους αλλά και με την πρωτεύουσα.
Αξίζουν, όθεν, πολλών και θερμών ευχαριστιών όλοι όσοι ενεπλάκησαν στη δημιουργία τής θαυμάσιας αυτής έκδοσης. ο εκλεκτός Καθηγητής κ. Αντώνης Αναστασόπουλος, η Προϊσταμένη των Αρχείων Νομού Ρεθύμνου Δρ. Ασπασία Παπαδάκη, η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία και οι μεταφράστριες Μαρία Βαρούχα και Φωτεινή Χαιρέτη. Όλοι τους είναι άξιοι τού «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας γι' αυτήν τους την προσφορά στον τόπο μας.