MΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

MΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΘΙΜΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

***    ***     ***

               Κωστής Ηλ Παπαδάκης

      www.ret-anadromes.blogspot.com

Με την ευκαιρία των ημερών τούτων θα ήθελα να κάνω μια χρήσιμη αναδρομή σε έθιμα τού ελληνικού μας λαού που πλέκονται στενά με τις γιορτινές ετούτες μέρες, τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνεια. Θα ήθελα, με τον τρόπο αυτό, να βρεθώ κοντά στις ρίζες τής φυλής μας, στα ιερά εκείνα νάματα που έθρεψαν το δέντρο τού ελληνισμού, στο διάβα των αιώνων.

        Από το πρωί, λοιπόν, της παραμονής των Χριστουγέννων τα μικρά παιδιά ψέλνουν με τα σιδερένια τρίγωνά τους τα πατροπαράδοτα κάλαντα τής Γέννησης τού Χριστού .Μα τα έθιμα των Χριστουγέννων δε σταματάνε ως εδώ. Ένας ολόκληρος εθιμοτυπικός κόσμος που πηγάζει από την όμορφη και αγνή ελληνική ύπαιθρο κοσμεί με τρόπο σπάνιο τη μεγάλη εορτή τής Χριστιανοσύνης. Όλη η αγωνία τού αγρότη, του φτωχού και ταπεινού εργάτη τής ελληνικής γης, για να εξασφαλίσει το ψωμί και το ψωμί των παιδιών του, διαγράφεται στα έθιμα αυτά των Χριστουγέννων, όπως, επίσης, και της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων.

Ειδικότερα, τα Χριστούγεννα, που βρίσκονται μέσα στην καρδιά τού Χειμώνα, με την οικογένεια συμμαζεμένη γύρω από το τζάκι, μαζί με την αισιοδοξία πού χαρίζει η ζεστή φωτιά ,μεγαλώνει και το όνειρο για τη σοδειά που θα' ρθει.

Από την  παραμονή τα μικρά παιδιά περνώντας από σπίτι σε σπίτι θα υμνήσουν το άξιο ζευγάρι τού αλετριού και τον ευλογημένο θερισμό που προφητεύουν από τώρα πως θα' ρθει:

Εσένα πρέπει, αφέντη μου, το άξιο ζευγάρι,

το άξιο, το περήφανο και το στεφανωμένο.

Ας είν’ καλά τ’ αλέτρι σου,

Θεός να το πλουταίνει,

γα να θερίζεις σταυρωτά,

ω δένεις αντρειωμένα.

          Τις ίδιες ώρες οι νοικοκυρές έχουν ψήσει τα «χριστόψωμα», τις πίτες και τα «χριστοκούλουρα». Λογής σχήματα έχουν τα κουλούρια στα χωριά και λογής κεντήματα είναι φτιαγμένα πάνω στα χριστόψωμα. Ο βιαστικός παρατηρητής θα τα ονομάσει με το γενικό όνομα «κεντίδια», «πλουμίδια». Ο προσεκτικός, όμως, θα αναγνωρίσει με ευχάριστη έκπληξη ότι εκεί πάνω στο χριστόψωμο τού σπιτιού, δεν υπάρχουν τυχαία και επιπόλαια κεντίδια, αλλά σεβαστά σχήματα που συμβολίζουν τους καημούς και τα όνειρα τής αγροτιάς.

 Ένα σχήμα που μοιάζει σαν κεφαλαίο Β συμβολίζει τον ζυγό τού αλετριού. Σε αυτόν ζεύτηκαν τα δυο βόδια και όργωσαν τα χωράφια, που θα φέρουν τον πολύ καρπό, γιατί τέτοιον τον θέλει το όνειρο! Στο άλλο μισό μέρος τού χριστόψωμου παριστάνουν την άγνωστη ιστορία που περιμένουν. Παριστάνουν, λοιπόν, με ζυμάρι ένα μεγάλο σωρό τη στοίβα οι θυμωνιές που γίνουν τον ερχόμενο Ιούνιο, το αποτέλεσμα των προσδοκιών…

Σε άλλα σπίτια πάνω στις πίτες και στα χριστόψωμα συνηθίζουν να σχεδιάζουν το βαρέλι. Το μεγάλο βαρέλι τού σπιτιού, κάτω στο υπόγειο, που όλοι εύχονται και προσδοκούν να γεμίσει με το καινούριο κρασί, που άφθονο θα δώσει το αμπέλι τής οικογένειας.

Σε άλλα, τέλος, σπίτια, και μάλιστα σε σπίτια ποιμενικά, τα στολίδια πάνω στο χριστόψωμο παίρνουν το σχήμα αρνιών και κατσικιών, Τα παιδιά τραγουδούν το μεγάλο χριστουγεννιάτικο όνειρο:

Εδώ σε τούτες τις αυλές,

τις μαρμαροστρωμένες,

εδώ ‘χουν χίλια πρόβατα

και τρεις χιλιάδες γίδια.

Σαν κάνουν τον ανήφορο,

γιομίζ’ ο λόγγος όλος

σαν πιάσουν τον κατήφορο

γιομίζ’ ο κάμπος όλος.

Σαν το μυρμήγκι περπατούν,

σαν το μελίσσι βάζουν,

σαν τον αφρό τής θάλασσας

αφρίζουν τα καρδάρια.

Εμείς ολίγα τα’  παμε

κι ο Θιος να τ’ αβγαταίνει! 

    

Ο άνθρωπος όμως δεν τα περιμένει όλα από τη θεία εύνοια. Φροντίζει και ο ίδιος να εκμεταλλευτεί ποικιλότροπα την παρουσία της. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, με τη φωτιά πού την ανάβουν στο τζάκι του σπιτιού το βράδυ των Χριστουγέννων, όχι μόνο για να διώχνει μακριά τους ενοχλητικούς και απρόσκλητους καλικάντζαρους, αλλά και σα μια μικρή συμβολή για να ζεσταθεί, όπως λένε, ο μικρός Χριστός .

Τι κρίμα που εμείς οι νεοέλληνες όλο και περισσότερο χάνουμε αυτό το λαογραφικό μας θησαυρό. Ο ρυθμός τής νέας ζωής με τις ευκολίες και τις ταχύτητες τής μηχανής, με τις μετακινήσεις των πληθυσμών, το ανακάτωμα των κοινωνιών και τα εύκολα ταξίδια, ολοένα αλλάζει και αφανίζει την παραδοσιακή σταθερότητα. Eυτυχώς, όμως, που υπάρχει η νοσταλγία, αυτή η πανανθρώπινη δυνατή αδυναμία, που ξαναφέρνει τους απομακρυσμένους στα πρώτα βήματα τής παιδικής τους ζωής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1)  Δημ. Σ. Λουκάτου, Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Ιωάννινα 1966.

2)  Κ. Ρωμαίου, Κοντά στις ρίζες, Αθήνα 1980^2.

3)  Στιλπ. Π. Κυριακίδου, Ελληνική Λαογραφία, Αθήνα 1965. 

ΚΩΣΤΗ Γ. ΚΑΛΛΕΡΓΗ (Κ.Ι.Γ.Κ.) Α ν θ ά κ α ν θ α

ΚΩΣΤΗ Γ. ΚΑΛΛΕΡΓΗ (Κ.Ι.Γ.Κ.)

                                                        Α  ν  θ  ά  κ  α  ν  θ  α

                                                                        40 χρόνια Κ.Ι.Γ.Κ.

      [Εκδόσεις Καλαϊτζάκης, Ρέθυμνο 2007¹, σχ. 8^ο (24Χ17), σσ. 160]  

 ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

 www.ret-anadromes.blogspot.com

 «Ήθελα να αποδίδω άμεσα και κοφτά το θέμα που μ’ απασχολούσε. ΄Ηθελα να το μεταφέρω γρήγορα και συνοπτικά, αλλά ταυτόχρονα εύστοχα, καυστικά, στοχευμένα, με ευχάριστη διάθεση, αλλά και με λέξεις κοφτές και αιχμηρές, για να πονάνε τον αναγνώστη και να μένουν σαν αγκάθια με μια πικρόγλυκη σατιρική διάθεση, όχι αστεία και φαιδρή, για να προκαλέσω ευχάριστα συναισθήματα στον αναγνώστη, αλλά κυρίως για να στιγματίσω, να στηλιτεύσω, να επικρίνω, να καυτηριάσω, να εκφράσω την περιφρόνηση ή την επιδοκιμασία μου για καθετί που ένιωθα άδικο ή στραβό».

Με τα λόγια του αυτά, από το τελευταίο βιβλίο του προερχόμενα, ο γνωστός κρητικός ριμαδόρος Κωστής Γ. Καλλέργης (Κ.Ι.Γ.Κ) μάς δίνει σαφώς και «τσεκουράτα» το στίγμα πλεύσης τής ποίησής του, όλα τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα και τους υψηλούς σκοπούς που αυτή επιδιώκει. Θέλει, λέει, μια ποίηση άμεση, συνοπτική, ευχάριστη και συγχρόνως καυστική και τσεκουράτη, με «πικρόγλυκεια» σατιρική διάθεση. Θέλει, μια ποίηση με «αγκάθια» αλλά, συνάμα, και γλυκιά και ευχάριστη, όροι, ασφαλώς, ετερόκλιτοι και ανομοιογενείς που συμπυκνώνονται, πάντως, επιτυχώς στον τίτλο τού πονήματος: «Ανθάκανθα». Μια λέξη όλως πρωτότυπη και εκφραστική, που βρίσκεται, θα έλεγα, σε απόλυτη με τα προεκτεθέντα συμφωνία και δίνει επακριβώς το στίγμα τής ποίησης τού Κωστή Καλλέργη. Ανθάκανθα= άνθος και άκανθα (αγκάθι) μαζί, μια λέξη ανύπαρκτη στο ελληνικό μας λεξιλόγιο, από δυο, πάντως, λέξεις όμορφες και πολύ γνωστές, που εύστοχα συγκλείνουν μέσα τους αυτήν ακριβώς τη σχέση πόνου και ευχαρίστησης μαζί. Με τη λέξη αυτήν το μυαλό μας οδηγείται ακριβώς σε ένα λουλούδι πανέμορφο- όπως να πούμε το τριαντάφυλλο- άγριο όμως και αιχμηρό, που μέσα στα πολύχρωμα και μυρωδάτα άνθη του ελλοχεύουν οι άκανθες άκρως σουβλερές και επιθετικές. Δεν θα εύρισκε, νομίζω, ο λεξιπλάστης Ποιητής ωραιότερη και ποιητικότερη λέξη, προκειμένου να εκφράσει την ποίησή του, μια ποίηση που αρέσει και ευχαριστεί και φιλοξενείται τώρα και σαράντα χρόνια, από το 1977, στις εφημερίδες και μάλιστα στις κρητικές (Κρητική Επιθεώρηση, Ρεθεμνιώτικα Νέα, Χανιώτικα Νέα, Ελευθερία, Ρέθεμνος, Νέα Κρήτη, Κρι-Κρι, Ώρα τση Κρήτης), αλλά και σε άλλες μεγάλες αθηναϊκές εφημερίδες.

Με τον τρόπο αυτόν ο δόκιμος ρεθεμνιώτης ποιητής κατάφερε, όλα αυτά τα χρόνια, να βρίσκεται σε μόνιμα θετική και ουσιώδη με το αναγνωστικό του κοινό επικοινωνία, νιώθοντας μέσα του ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση από το γεγονός ότι ο κόσμος εισέπραττε και κυριολεκτικά ρουφούσε τις σκέψεις και τους διαλογισμούς του.

 Το εν λόγω βιβλίο- που προλογίζεται από τη γνωστή ποιήτρια Χρυσούλα Δημητρακάκη- αφιερώνεται από τον ποιητή συγγραφέα του στον πρόωρα αποθανόντα αδελφό του, ιερέα Στυλιανό Καλλέργη (1952- 2002), ενώ τα καθαρά έσοδα από την κυκλοφορία τής α΄ έκδοσής του δηλώνεται ότι θα διατεθούν «υπέρ των σκοπών τού Συλλόγου «ΑΓΑΠΗ», σε αναγνώριση τής μέχρι σήμερα κοινωφελούς δράσης του.

Η διάταξη τής 40ετούς αυτής ποίησης παρατίθεται στο βιβλίο με απόλυτη χρονολογική σειρά δημοσίευσης των ποιημάτων στις εφημερίδες. Στο τέλος κάθε ποιήματος παρατίθενται η εφημερίδα (-ες) όπου αυτό δημοσιεύθηκε, η χρονολογία δημοσίευσής του και οι τυχόν διακρίσεις που έλαβε. Από ένα τέτοιο βραβευμένο ποίημά του, με τίτλο: «Για τής Μάχη τής Κρήτης» ξεχωρίζω και καταθέτω στην αγάπη των αναγνωστών μου έναν αληθινό μικρόν αδάμαντα λόγου, που, ως επωδός, «κλειδώνει» το εν λόγω ποίημα:

                                                          «Τη Λευτεριά καλέσανε Πατρίδα να διαλέξει

κι Εκείνη εσηκώθηκε ….μια σούστα να χορέψει».

Παρόμοια ποίηση με καθάρια σκέψη και έξοχα αισθήματα πατριωτισμού και φιλοπατρίας, ανευρίσκουμε και στο ποίημά του: «Αφιέρωμα στους δέκα εκτελεσθέντες στη Λούτρα», καθώς και στο ιστορικό και βαθιά συναισθηματικό ποίημα: «Τοπωνύμια και πόρτες τής Λούτρας», που και αυτό την αναφορά του έχει στο αγαπημένο του χωριό, τη Λούτρα. Έξοχο, επίσης, λυρισμό και συναισθήματα για τον τόπο ανευρίσκουμε και στο μελοποιημένο, από τον ρεθεμνιώτη μουσικοσυνθέτη Μπάμπη Πραματευτάκη, ποίημά του: «Ονειρεμένο Ρέθεμνος», καθώς, επίσης, και στο εκτενές ιστορικό ποίημα: «Σεργιάνι στο Ρέθεμνος», στο οποίο ο Ποιητής κάνει ένα νοερό ρομαντικό περίπατο, ένα γλυκό σεργιάνισμα και αναπόλημα στον τόπο καταγωγής του και στην πολύπαθη ιστορία του.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και τα ποιήματά του: «Ρέθυμνο», «Η Κρήτη για τη Λευτεριά» και «Κρήτη μου». Ποιήματα που, αν μη τι άλλο, δείχνουν την ακόρεστη αγάπη τού ποιητή για τον τόπο του, πράγμα που αποκορυφώνεται δραστικά στο δίστιχο τού τελευταίου:

                                        «Να μουν τού κόσμου βασιλιάς, την Κρήτη θα ’χα θρόνο      

                                          που λάμπει ο ήλιος κι οι καρδιές ολοχρονίς το χρόνο!»

Στη σελίδα 126 τού όμορφου αυτού ποιητικού έργου «φιγουράρει» και το ποίημα… «νονός» τού όλου ποιητικού συνθέματος, με τον τίτλο: «Ανθάκανθα», μέσα από την επωδό τού οποίου ο λεξιπλάστης Ποιητής δίνει σταθερά, με στίχο δριμύ και καυστικό, τον ορισμό τής λέξης:

                                                      «Καθένας μας και καθεμιά μαχαίρια στο θηκάρι

Μ’ άμα ξεθηκαρώσουμε ο διάολος θα μας πάρει…»

Δεν έλειψαν, βέβαια, στο βιβλίο του αυτό, πέραν των παραπάνω, και οι προσπάθειες τού Ποιητή να δημιουργήσει και δημώδη ποίηση, αλλά και ριζίτικο τραγούδι, όπως το περίφημο: «Χάρος ή ίδια η ζωή».

 Η υπόλοιπη ποίηση τού φίλου Κωστή Καλλέργη είναι μια μακρά σειρά σατιρικών χρονογραφημάτων, που αποπνέει με μοναδικό τρόπο την όλη κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική κατάσταση τού τόπου και τής Χώρας στα σαράντα αυτά χρόνια ποιητικής δημιουργίας. Ένα δείγμα πολύ ευφυές και εύστοχα κωμικό παραθέτω αμέσως παρακάτω και από το έμμετρο «Τρελή Αγελάδα» (ας θυμηθούμε εδώ, για λίγο, τη νόσο, πριν μια δεκαετία, περίπου, των τρελών αγελάδων), για να κλείσουμε εύθυμα την περιήγησή μας αυτήν στον ποιητικό κήπο τού φίλου σατιρικού ποιητή Κωστή Καλλέργη:

                                           «Δεν κλαίω που με σφάζουνε, γιατί… ζωή δεν έχω,

       τη ρετσινιά τής…μπουνταλούς όμως δεν την αντέχω»!

 Η ποίησή τού Κωστή Καλλέργη αποτελεί, τωόντι, μία πολύτιμη και γόνιμη κατάθεση ψυχής, απόσταγμα σκέψης και άρωμα ωραίας και ευγενικής ψυχής. Στις ποιητικές του μαρτυρίες, ασκώντας καθημερινή σάτιρα από τον τοπικό Τύπο δεν περιορίζεται στην έκφραση υποκειμενικών αισθημάτων, καταστάσεων και βιωμάτων, δεν περιορίζεται απλά στον «λυρισμό τού εγώ», μολονότι και αυτά αντιπροσωπεύουν μιαν από τις φωνές τής πληθωρικής και πολύτροπης μούσας του. Περισσότερο ο Κωστής Καλλέργης είναι ο ποιητής των «μεγάλων οραμάτων». Νοιάζεται για τα γενικά και μείζονα τού τόπου του προβλήματα, τα κοινωνικά, τα εθνικά, τα παγκόσμια. Και το θεωρεί αυτονόητο καθήκον να πάρει κατά τρόπο στοχαστικό και, συχνά, μαχητικό δημόσια και υπεύθυνη θέση, κρίνοντας και σημασιολογώντας με άγρυπνη συνείδηση, χαράσσοντας με υψηλό, αλάνθαστο φρόνημα τον δρόμο. Έτσι, ο Κωστής Καλλέργης με εκφραστική καθαρότητα, τεχνική στίχου, λεκτική ευκινησία, υποβλητική δύναμη των εικόνων, που με παραστατικότητα και έντονη κινητική ενέργεια εξακτινώνονται στις περισσότερες στροφές, εμφυσά στις μαντινάδες του και στα τραγούδια του αισθήματα καθολικής αξίας, που συγκινούν και ανυψώνουν την ψυχή και το κοινό αίσθημα τού ανθρώπου, ενώ σε όλα τα θέματα που τον απασχολούν η ιδέα τής στενής συνάρτησης ανάμεσα στις φυσικές και ανθρώπινες αξίες διατυπώνεται απερίφραστα, με χαρακτηριστική ελευθερία, αυθορμητισμό και φυσικότητα.

        Για άλλη μια φορά, συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε τον φίλο Κωστή Γ. Καλλέργη (Κ.Ι.Γ.Κ) και γι' αυτήν την πολύτιμη και γενναιόδωρη προσφορά του προς τη γενέθλια γη. Το Ρέθυμνο, αλλά και η Κρήτη γενικότερα, θα επιβραβεύσουν, να είναι βέβαιος, με ευγνωμοσύνη και αγάπη και αυτήν την όμορφη και ευγενική παρουσία του στα Κρητικά Γράμματα και την ιερή προσήλωσή του στις πατρογονικές αξίες και παρακαταθήκες, σε ό,τι όμορφο και ιερό έχει την αναφορά του στις ρίζες και τις αξίες αυτού του τόπου αλλά και του παγκόσμιου πολιτισμού.