ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ * * * Η συμβολή της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου στην Επανάσταση του Εικοσιένα, Ρέθυμνο 2022 * * * Η Παρουσίαση του βιβλίου από τον Δρα ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΙΧ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ στο Σπήλι, στις 27/8/22

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

Η συμβολή της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνης

στην Επανάσταση του Εικοσιένα, Ρέθυμνο 2022*

Του Δρος ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΜΙΧ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ

 

 Η επανάσταση του 1821 στην Κρήτη και δη στο Ρέθυμνο είναι ανοικτή στην έρευνα και είναι ένα ζήτημα εν πολλοίς ανεξερεύνητο κι ας έχουν περάσει 200 χρόνια κυρίως λόγω της απουσίας απομνημονευμάτων των πρωταγωνιστών της, απουσίας γραπτών πηγών ουσιαστικών για την ανίχνευση των γεγονότων. Βασικά έργα, δίκην πηγών, με όλες τις αδυναμίες τους, αποτελούν τα έργα του Κριτοβουλίδη, του Παπαδοπετράκη και του Ψιλλάκη. Ο ερευνητής σε αυτά προστρέχει αναγκαστικά, σε δημοτικά τραγούδια, σε θρύλους, σε λαϊκές αφηγήσεις και σε ελάχιστα σωζόμενα έγγραφα της εποχής. Είναι λοιπόν δύσκολη η εικόνα ως όλου της επανάστασης του 21 στην Κρήτη και στο Ρέθυμνο για τον μέσο πολίτη, τον μη ειδικευμένο επιστήμονα. Ιδίως δε αν θέλει να δει τι συνέβη στο χωριό του, στην πόλη του ή ευρύτερα στην επαρχία του οι δυσκολίες επαυξάνονται σε μέγιστο βαθμό. Αν ερευνήσομε δειγματοληπτικά κάθε χωριό ποιους και πόσους πεσόντες έχει στην επανάσταση του 21 δεν θα βρούμε σχεδόν κανένα, διότι απλά δεν καταγράφηκαν ποτέ.

        Ο Άγιος Βασίλειος, όμως, απόψε έχει την τιμή να απολαύσει την ιστορία του κατά την περίοδο του 1821-1830 μέσα από το έργο του ακούραστου αγιοβασιλειώτη Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, που εξέδωσε με την αρωγή του Δήμου της επαρχίας ένα σημαντικό βιβλίο με τίτλο «Η συμβολή της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου στην Επανάσταση του Εικοσιένα».

       Έλειπε μια αυτοτελής τέτοια θεματική ερευνητική δουλειά που να δίνει στον αναγνώστη, φιλίστορα ή μη, την εικόνα του ρόλου των Αγιοβασιλειωτών ηρώων του 21 ως ηγετών στην μάχη, ως απλών ανθρώπων με τα πάθη τους, τις αδυναμίες τους, τον ηρωικό θάνατό τους αλλά και των ανωνύμων κατοίκων, που δεν αναγράφονται βέβαια στις ιστορικές δέλτους, αλλά συνέβαλλαν όλη τη δεκαετία εκείνη στον μεγαλειώδη αγώνα των Κρητών για ελευθερία ή θάνατο.

Μελετώντας το έργο αυτό του Κ. Η. Παπαδάκη το οποίο είναι βασισμένο στις ανωτέρω μνημονευθείσες δίκην πηγών ιστορικές εργασίες, του Κριτοβουλίδη, Παπαδοπετράκη και Ψιλάκη, διαπιστώνει κανείς την καίρια συμβολή της επαρχίας του Αγίου Βασιλείου σε όλη την επαναστατική διαδικασία. Η στρατηγική θέση της περιοχής μεταξύ Σφακίων και Μεσσαράς, και η ανδρεία και φιλοπατρία των κατοίκων της που δεν εφείσθησαν της ζωής και των περιουσιών τους, συνετέλεσαν ώστε να πολεμήσουν όχι μόνο στον Άγιο Βασίλη αλλά μέχρι μέσα στη Σητεία, όπου τους καλούσε η ανάγκη και η πατρίδα σε όλο το χρονικό μήκος της διάρκειας της Επανάστασης, ως το 1829. Αυτή τη συμβολή αναδεικνύει ο Παπαδάκης στο βιβλίο αυτό μέσα από τις μορφές των ηρώων, ανωνύμων κι επωνύμων, των ηγητόρων, στους οποίους οφείλεται όχι μόνο η ιστορική μνεία αλλά και η ανάδειξη των έργων τους στη μάχη, στη θυσία τους με το φωτοστέφανο της δόξας. Ο Ηγούμενος Μελχισεδέκ Τσουδερός, ο Νείλος Τσουδερός, ο Γεώργιος Τσουδερός, ο Ιωάννης Τσουδερός, ο Αναγνώστης Τσουδερός, ο Ιωσήφ Βαλέστρας, ο Χατζή Μιχάλης Νταλιάνης, μορφές ανεπανάληπτες, παρελαύνουν με τον αγώνα και τη θυσία τους στο βιβλίο αυτό, δείχνοντας σε μας τους νεότερους πόσο ακριβή είναι η ελευθερία που απολαμβάνομε σήμερα, ακριβή σε αίμα και πόνο τον οποίο, φευ, δεν σκεπτόμαστε σήμερα στους ανιστόρητους καιρούς που ζούμε.

Όμως υπάρχουν άνθρωποι και μελετητές ταπεινοί που φροντίζουν ευτυχώς να μην ξεχαστούν οι αγώνες και οι θυσίες των ηρώων όχι μόνο των Αγιοβασιλειωτών αλλά και των άλλων Ελλήνων. Τέτοιος άνθρωπος, ακούραστος μελετητής και ερευνητής είναι ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης και τιμά τον τόπο του με το έργο του που δεν είναι μόνο αυτό που έχουμε σήμερα μπροστά μας αλλά πολλά βιβλία, μελέτες και άρθρα που δείχνουν την αγάπη του για την ιστορία, τον τόπο και τους ανθρώπους.

Στρατάρχης Γεώργιος Τσουδερός

       Η επανάσταση, λοιπόν, του 21 στην Κρήτη διάρκεσε με έντονη δραστηριότητα έως το 1825 και με σποράδην συγκρούσεις έως το 1830 σε διάφορα μέρη. Σε όλα τα χρόνια αυτά εκτείνεται το βιβλίο του συγγραφέα μας και καταδεικνύει τον σημαντικότατο ρόλο της επαρχίας του Αγίου Βασιλείου. Ουσιαστικά η επανάσταση στο Ρέθυμνο ξεκίνησε από τον Μελχισεδέκ Τσουδερό στη Μονή Πρέβελη με την περίφημη προκήρυξή του που παραθέτει αυτούσια ο συγγραφέας μας. Δεν είναι τυχαίο ότι η δράση του αλλά και των άλλων Αγιοβασιλειωτών οπλαρχηγών δεν περιορίστηκε στα όρια της επαρχίας, αλλά έφθανε μέχρι το Ρέθυμνο, την πόλη και όλη την περιοχή του σαντζακίου Ρεθύμνου, στις μάχες που διαδραματίστηκαν το 1821 και 1822. Ο Οσμάν πασάς του Ρεθύμνου υπέστη τρομερές απώλειες και καταστροφές από τη δράση των επαναστατικών σωμάτων του Αγίου Βασιλείου και του Ρεθύμνου. Ο Γεώργιος Τσουδερός διαδραμάτισε καίριο ρόλο στις συγκρούσεις ακούραστος έως το 1830. Ο αδελφός του Μελχισεδέκ σκοτώθηκε στο Πολεμάρχι Χανίων και ο επίσης αδελφός του Αναγνώστης πολέμησε μαζί του ως το τέλος της επανάστασης και συνέχισε να πολεμά για την Κρήτη ως το 1867 στη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση, όπου  πεθαίνει από τις κακουχίες.

Μελχισεδέκ Τσουδερός

Οι Τσουδεροί, λοιπόν, έχουν ένα βαρύ όνομα, ιστορικά φορτισμένο και με αίμα ποτισμένο. Ο Μελχισεδέκ Τσουδερός έδρασε ως το 1823. Έδωσε όλο το ασήμι της Μονής Πρέβελη, 2045 δράμια, δηλαδή 20 κιλά ασήμι, στον Γενικό Αρχηγό της Επαναστάσεως Κομνηνό Αφεντούλιεφ χάριν του αγώνα, καθιστώντας την Μονή φτωχή μεν αλλά και μεγαλόψυχη που δεν εφείσθη τίποτε μπροστά στον Αγώνα. Όλοι οι μοναχοί της Μονής μετέχουν του αγώνος καθένας από τη θέση του και την εντολή του Ηγουμένου. Υψώνει την επαναστατική σημαία στις 24 Μαΐου 1821, στην πραγματικότητα επρόκειτο για το αντιμήνσιο του Πρέβελη, διότι σημαία δεν υπήρχε, στο ύψωμα Κουρκουλός του Ροδάκινου, μαζί με άλλους μοναχούς και Αγιοβασιλειώτες. Κατευθύνθηκαν στου Ασκύφου, όπου όλοι οι Κρήτες πια κήρυξαν την επανάσταση. Όταν σκοτώνεται και αυτός στο Πολεμάρχι Κισσάμου το 1823, τον διαδέχεται ο συναγωνιστής και αδελφός της μονής Νείλος  Μοσχοβίτης στην ηγουμενία αλλά και στον αγώνα.

 Αναγκαστικά ο συγγραφέας επεκτείνεται κι εκτός των ορίων του Αγίου Βασιλείου, στις μάχες του Ρεθύμνου, του Ηρακλείου αλλά και μέχρι εκείνες της Σητείας με πρωταγωνιστή τον Γεώργιο Τσουδερό. Βλέπετε, ο Ηγούμενος Μελχισεδέκ έπεσε μαχόμενος το 1823 στο Πολεμάρχι Χανίων και ο Γεώργιος Τσουδερός αυτός ηγείται του αγώνα επικουρούμενος από Σφακιανούς, όπως το Ρούσο Βουρδουμπά, τον Αντώνη Μελιδόνη και άλλους. Η συνεργασία τους δεν ήταν εύκολη καθότι οι Σφακιανοί ήθελαν την γενική αρχηγία και εύκολα συγκρούονταν με τους άλλους οπλαρχηγούς κι εθελοντές από την άλλη Ελλάδα με τραγικά, συχνά, αποτελέσματα, όπως όταν ο Βουρδουμπάς το 1822, μετά την μάχη στο Μοναστηράκι Αμαρίου, σκότωσε για ασήμαντη αφορμή τον Μελιδόνη, προκαλώντας τη διάλυση του ελληνικού στρατοπέδου. Δεν μπορεί να λείπει από το βιβλίο η τραγική μοίρα των Αγίων Τεσσάρων μαρτύρων, μελαμπιανών, που αποκεφαλίστηκαν στο Ρέθυμνο το 1824. Η μάχη στο «Κακό Ρυάκι», τον Απρίλη του 1822, αναδεικνύεται στις πραγματικές της διαστάσεις στο βιβλίο του Κ. Η. Παπαδάκη και, πράγματι, είχε μεγάλη επίδραση στις επαναστατικές εξελίξεις όχι μόνο στον Άγιο Βασίλειο αλλά και στα Σφακιά, δεδομένου ότι οι κάτοικοι των δυο επαρχιών ήταν συνδεμένοι, όπως και σήμερα, με ποικίλους συγγενικούς και φιλικούς δεσμούς. Αυτή η συνεργασία αναδεικνύεται στο βιβλίο πολύ καθαρά. Κι εδώ οι μελαμπιανοί και κρυοβρυσανοί επαναστάτες υπό την ηγεσία του Νικολάου Γ. Φωτάκη, δασκάλου του χωριού, σε αγαστή συνεργασία με τα σώματα του Ξωπατέρα και του Κούτρικα από τη Μεσαρά νίκησαν τους πολυαριθμότερους Τούρκους του μεσαρίτη αγά Χάνιαλη και απέτρεψαν την καταστροφή των Μελάμπων. Η ηρωική προσπάθεια του νεαρού Γάλλου φιλέλληνα Ιωσήφ Βαλέστρα το 1822 να κυριεύσει το Ρέθυμνο, που έληξε με τη θυσία του και τη θυσία και πολλών άλλων αγωνιστών συνδέεται και αυτή με τον Άγιο Βασίλειο, εφόσον στο σώμα του Βαλέστρα ήταν και Αγιοβασιλειώτες αγωνιστές. Η δράση του Γεωργίου Τσουδερού και του σώματος που ηγήθηκε φθάνει έως και τη Σητεία.

 Η ολοκαύτωση της Λαμπηνής το 1829 ή ίσως και το 1827 είναι μια ακόμη αιματηρή σελίδα των αγώνων για τη λευτεριά και παίρνει τη θέση της στο βιβλίο. Το γεγονός ήταν προϊόν εκδίκησης του Οσμάν Αλμπάνη από το Ρέθυμνο κατά των κατοίκων του χωριού, που θεωρούσε ότι του είχαν καταπατήσει τις περιουσίες του.

Η τελευταία μάχη της Επανάστασης στο Ρέθυμνο δόθηκε στους Αρμενόκαμπους κι εδώ  Αγιοβασιλειώτες υπό τον Γεώργιο Τσουδερό και τον Μανουσογιαννάκη από τα Σφακιά συγκρούστηκαν με τους τουρκοαιγυπτίους, απωθώντας τους μέχρι τον Κουμπέ του Ρεθύμνου σε μια προσπάθεια αναζωπύρωσης της επανάστασης μήπως και περιληφθεί η Κρήτη στα όρια του δημιουργούμενου ελληνικού κράτους. Πλην όμως με παρέμβαση σοφή του Τσουδερού οι επαναστάτες, αν και νικητές, δεν προέβησαν σε πολιορκία του Ρεθύμνου, διότι οι δυνάμεις τους ήσαν μικρές και ο στόχος αδύνατος. Δεν εφείσθηκαν, λοιπόν, κόπων κι αιμάτων οι Αγιοβασιλειώτες, δεν περιορίσθηκαν στον τόπο τους, αλλά θεώρησαν όλη την Κρήτη γη τους και θυσιάστηκαν γι’ αυτήν.

       Θέλομε να τονίσουμε αυτό που προαναφέρθηκε, ότι δηλαδή η επαρχία του Αγίου Βασιλείου αποτέλεσε το κέντρο της επανάστασης του ’21 στο Ρέθυμνο, τα τέκνα της προσέφεραν το αίμα τους και θυσίες πολλές γι αυτήν και ο εκλεκτός συγγραφέας μας Κωστής Ηλ. Παπαδάκης ανέδειξε αυτό το επίκεντρο του αγώνα δίδοντας σε όλους μας τη δυνατότητα να μελετήσουμε και να μάθουμε πολλά πράγματα  τα οποία δεν γνωρίζουμε. Τον ευχαριστούμε λοιπόν πολύ για τον κόπο του  που βρήκε άξιο ανταποκριτή και αρωγό τον Δήμο Αγίου Βασιλείου και μας προσέφερε το όμορφο και περιεκτικό αυτό  βιβλίο με τη φροντίδα της «Εκτυπωτικής» Ρεθύμνου. Κώστα, σε ευχαριστούμε. Και σε άλλα με υγεία!

*  Η ομιλία του δρος Παν. Μ. Παρασκευά κατά την παρουσίαση τού εν λόγω βιβλίου του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, στο Σπήλι, στις 27/8/2022.