ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΡΚΑΚΗΣ (1872-1950) Ο αντιστασιακός Μητροπολίτης Κρήτης

Εικ. 1. Βασίλειος Μαρκάκης

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΡΚΑΚΗΣ *

(1872-1950)

   Ο αντιστασιακός  Μητροπολίτης Κρήτης

* Εισήγηση του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη στην Εσπερίδα: "Η συνεισφορά Μορφών της Εκκλησίας του Ρεθύμνου στην Αντίσταση", που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 13 Νοεμβρίου 2019 από 19.00-21.30 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ιερού Ναού 4ων Μαρτύρων.

       Ο Βασίλειος Μαρκάκης γεννήθηκε στα Κεραμέ, Αγίου Βασιλείου, το έτος 1872. Στις 30 Ιουνίου του 1902, ο Βασίλειος χειροτονήθηκε από την Ι. Σύνοδο της Εκκλησίας της  Κρήτης  ως επίσκοπος Αρκαδίας (εικ. 1).

  1. «Ο ζήλος του οίκου σου καταφάγεταί με» (Ιω.β΄,17)

        Ως επίσκοπος πέραν των καθαρά εκκλησιαστικών δραστηριοτήτων του, ο Βασίλειος εργάστηκε αποτελεσματικά και στον κοινωνικό τομέα και προσέφερε σπουδαίες υπηρεσίες σε παραγωγικά και γεωργικά έργα της επαρχίας του. Έτσι, το έργο που κυρίως ανέδειξε τον Βασίλειο στον χώρο αυτόν της κοινωνικής- αγροτικής προσφοράς ήταν η  Π ρ α κ τ ι κ ή  Γ ε ω ρ γ ι κ ή   Σ χ ο λ ή  της Μεσαράς (εικ. 2), που συνεχίζει χωρίς διακοπή μέχρι σήμερα να λειτουργεί. Για πρώτη φορά, την εποχή εκείνη, ακουγόταν Ιεράρχης, πέραν των καθαρών επισκοπικών του καθηκόντων να ασχολείται και με τα παραγωγικά και γεωργικά έργα των ανθρώπων. Και αυτό ακριβώς είναι που τον καταξίωνε απεριόριστα στη συνείδηση του πληρώματος της Εκκλησίας.

Εικ. 2. Η Γεωργική Σχολή Μεσαράς

  2. Ο Αντιστασιακός Βασίλειος

      α. Ως επίσκοπος Αρκαδίας

       Όμως το κορυφαίο γεγονός στη ζωή του Βασιλείου υπήρξε η αντιστασιακή δράση του, που είχε αρχίσει, ήδη, με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν ήταν ακόμη επίσκοπος Αρκαδίας. Ακόμα και σήμερα πολλοί διατηρούν στη μνήμη τους την εικόνα του Δεσπότη τους μπροστά στην είσοδο της επισκοπής του στους Αγίους Δέκα, να ευλογεί όλα τα στρατευμένα παιδιά της επισκοπής του που έφευγαν για το μέτωπο, προσφέροντάς τους, μαζί με την ευλογία και την ευχή του, και από ένα σταυρουδάκι. Δεν υπήρχε Μεσαρίτης που να έφυγε για το μέτωπο χωρίς τον Σταυρό και την ευχή του Δεσπότη.

      β. Ως Μητροπολίτης Κρήτης

          Ι. Ο Παρακλητικός Κανόνας «έν ώρα Πολέμου»

       Στα χέρια μας περιήλθαν φυλλάδιο επιγραφόμενο: «Κανών Παρακλητικός εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον έν ώρα Πολέμου» (εικ. 3) και η με αρ. Πρωτ. 195, της 10^ης Μαρτίου 1941, Εγκύκλιος της Ι. Μητροπόλεως Κρήτης, με την οποία ο Βασίλειος, ως Μητροπολίτης, πλέον, εντέλλεται όπως σε όλες της εκκλησίες της Κρήτης τελείται καθημερινά στον εσπερινό η παραπάνω παράκληση «Εν ώρα πολέμου», διότι, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, «δια την αισίαν και ένδοξον έκβασιν του διεξαγομένου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος Ιερού και Εθνικού ημών αγώνος έχομεν ανάγκην της ευλογίας και βοηθείας του Παντοδυνάμου Θεού».

        Αν, όμως, μελετήσουμε προσεκτικά το κείμενο της «Παράκλησης» που ο Βασίλειος εντέλλεται όπως τελείται καθημερινά (στον εσπερινό) σε όλες της εκκλησίες της Κρήτης, θα παρατηρήσουμε ότι κρύπτει πολλά ενοχοποιητικά για τον «εντέλλοντα» Ιεράρχη στοιχεία, τα οποία θα πρόσεξαν, ασφαλώς, οι Γερμανοί ή θα τους τα καταμαρτύρησαν οι καλοθελητές ελληνόφωνοι συνεργάτες τους. Έτσι, στο κείμενο του Παρακλητικού Κανόνα υπάρχει χρήση βαρύτατων λέξεων και φράσεων με τις οποίες ο Υμνογράφος κατονομάζει τους Γερμανούς κατακτητές (δολίους, δυνάστες, σατράπες, τυράννους, βαρβάρους, κύνες, αιμοβόρα θηρία, λύκους άρπαγας κ.λπ.) ή διά των οποίων εύχεται για την πλήρη αυτών καταστροφή [τας δυσμενείς κεφαλάς (αυτών) διάκοψον…, ους ράβδω θείας σου ροπής μακράν απέλασον κ.λπ.], ενώ και σε κάποια άλλα σημεία ο Υμνογράφος εύχεται και για την νίκη των Ελλήνων και των συμμάχων αυτών.

Εικ. 3. 

           ΙΙ. Η λοιπή αντιστασιακή δράση

        Το αποκορύφωμα, όμως, του αντιστασιακού αγώνα του Βασιλείου σημειώθηκε μετά το Μάιο του 1941, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη και ο Βασίλειος, ως Μητροπολίτης Κρήτης (εικ. 4), δεν δέχτηκε σε καμιά περίπτωση να συμβιβαστεί με τη βία της γερμανικής κατοχής. Στις 20 Μαϊου 1941, ημέρα που έπεσαν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές στην Κρήτη, σύμφωνα με τον αγωνιστή παπα- Νικολή Νεονάκη, τελούνταν ο εσπερινός στον άγιο Μηνά, χοροστατούντος του Κρήτης Βασιλείου με τον αρχιμανδρίτη Φώτιο Θεοδοσάκη και τον ιερέα Γεώργιο Κυπριωτάκη. Μετά το πέρας του εσπερινού, Μητροπολίτης και ιερείς, βροντοφώναξαν: «όλοι μαζί εναντίον των Ούνων» και έτρεξαν στην αποθήκη του στρατού που ήταν δίπλα στο Πανάνειο  νοσοκομείο και, αφού παραβίασαν την πόρτα, πήραν μαζί τους όσα όπλα μπορούσαν και ξεχύθηκαν στη μάχη. Εν τω μεταξύ ο Βασίλειος, μαζί με τον παπα-Μηνά και τον παπα-Γιώργη Κυπριωτάκη, βγήκαν στους δρόμους του Ηρακλείου και τους παρότρυναν όλους να πάρουν μέρος στον αγώνα. Όπλισαν όσους τους ακολούθησαν και, στη συνέχεια, ανέβηκαν πάνω στο μπεντένι, κοντά στη Χανιόπορτα. Εκεί πήραν θέση μάχης και εμπόδισαν τους Γερμανούς να μπουν μέσα στην πόλη.

       Εξαπολύοντας νέες εγκυκλίους του προς τους ναούς όλης της Κρήτης, ο Βασίλειος συνέχισε να εμψυχώνει τον κόσμο και να στρέφεται φανερά και ευθέως κατά των στυγνών κατακτητών. Ο άμβωνας του αγίου Μηνά έγινε από τότε από τον Βασίλειο φάρος παρηγοριάς και ελευθερίας αλλά και βήμα περήφανο ενάντια των Γερμανών κατακτητών. Έτσι, ο Βασίλειος μετά από κάθε λειτουργία στον άγιο Μηνά, αλλά και όπου αλλού λειτουργούσε, βροντοφωνούσε θαρρετά και με όλη τη δύναμη της ψυχής του, παραδειγματίζοντας και δυναμώνοντας τα πλήθη: «Καλή Λευτεριά!» και σε κάθε μεγάλη εορτή: «Και του χρόνου ελεύθεροι!».

Εικ. 4.

  3. Από τη θανατική καταδίκη στην ισόβια εξορία

       Την παραμονή του Ευαγγελισμού, του κατοχικού έτους 1942, ο τότε Έλληνας Νομάρχης Ηρακλείου με τηλεφώνημά του ζήτησε από τον Μητροπολίτη Βασίλειο, ύστερα από διαταγή των γερμανικών αρχών κατοχής, την άλλη μέρα, κατά την πανηγυρική δοξολογία στον ι. ναό του αγίου Μηνά, να μιλήσει υπέρ των Γερμανών. Τότε εκείνος ευθαρσώς του απάντησε: «Όχι, κ. Νομάρχα, δεν θα ομιλήσω υπέρ των Γερμανών αλλά κατά!». Και η απάντηση του Νομάρχη ήταν: «Σεβασμιώτατε, λυπάμαι πολύ αλλά θα το μετανιώσετε!».

         Και πραγματικά, στις 25 Μαρτίου 1942 ο Βασίλειος λειτούργησε στον ιερό ναό του Αγίου Μηνά και καταφέρθηκε ανοικτά εναντίον των κατακτητών. Το αμέσως επόμενο πρωί, 26 Μαρτίου, ο Βασίλειος συλλαμβάνεται στο γραφείο του από μιαν ομάδα της Γκεστάμπο, προκειμένου να οδηγηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα, από το οποίο κατόρθωσε, την τελευταία στιγμή, να τον σώσει ο Γενικός Διοικητής Κρήτης Εμμανουήλ Λουλακάκης, ο οποίος μεσολάβησε στον πολεμικό σύμβουλο του Γερμανού Διοικητή Κρήτης Dr Alexinat, λέγοντάς του ότι εάν ο Αρχηγός της Εκκλησίας της Κρήτης τουφεκιστεί τότε όλοι οι Κρητικοί θα επαναστατήσουν εναντίον τους. Και ο Γερμανός, σε έξαλλη κατάσταση, θα καταλήξει λέγοντας: «Η μεγαλύτερη επιείκεια που ημπορούμε να δείξωμεν εις την περίπτωσιν του Μητροπολίτου Μαρκάκη είναι να φύγει αμέσως από την Κρήτην» (εικ. 5).

Εικ. 5. Το εξοριστήριο έγγραφο

        Ύστερα από όλες αυτές τις δραματικές εξελίξεις ο Βασίλειος οδηγείται από μιαν ομάδα της Γκεστάμπο στο αεροδρόμιο του Ηρακλείου, όπου επιβιβάζεται σε ένα στρατιωτικό αεροπλάνο που τον μετέφερε στο αεροδρόμιο Τατοΐου της Αθήνας, με την υποχρέωση να εμφανίζεται κάθε πρωί και να δίνει το «παρών» στο γερμανικό φρουραρχείο. Από την Αθήνα ο Βασίλειος, με νεότερη διαταγή, εκτοπίστηκε σε ακριτικό νησί του ανατολικού Αιγαίου, όπου η στέρηση και οι κακουχίες της κατοχής υπέσκαψαν σοβαρά την υγεία του, γεγονός που ανάγκασε την παρέμβαση της τότε υποτυπώδους ελληνικής πολιτείας να διατάξει τη μεταφορά του στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» της Αθήνας, απ’ όπου συνέχιζε την αντιστασιακή δράση του και όπου παρέμεινε το μεγαλύτερο διάστημα τής εκεί εξορίας του μέχρι την κατάρρευση του Άξονα, οπότε επέστρεψε και πάλι στην ελεύθερη Κρήτη (εικ. 6).

        Μετά από όλ’ αυτά και σύμφωνα με αυτά, ο Βασίλειος αποτελεί το φωτεινό παράδειγμα ενός ακόμα άξιου ποιμένα ανάμεσα στους χιλιάδες Έλληνες ρασοφόρους, που θυσιάστηκαν υπέρ Πατρίδος στους μακραίωνες του έθνους αγώνες.

Εικ. 6. Ο Βασίλειος στο Νοσοκομείο Ευαγγελισμός της Αθήνας