ΓΙΑΝΝΗ ΠΛΑΤΥΡΡΑΧΟΥ - Τ Σ Α Ρ Π Α Λ Ο Σ (Εισαγωγή- Επιμέλεια- Γλωσσάριο Ν. Ε. Παπαδογιαννάκη -- Ελπινίκης Νικολουδάκη- Σουρή)

                       

ΓΙΑΝΝΗ ΠΛΑΤΥΡΡΑΧΟΥ

Τ Σ Α Ρ Π Α Λ Ο Σ

Εισαγωγή- Επιμέλεια- Γλωσσάριο

Ν. Ε. Παπαδογιαννάκη -- Ελπινίκης Νικολουδάκη- Σουρή

[Έκδοση Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης, Εκτύπωση Καλαϊτζάκης Α.Ε., Ρέθυμνο 2014, σχ. 8^ο (23Χ16), σσ. 462]

         ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

            www.ret-anadromes.blogspot.com

Το παρουσιαζόμενο μυθιστόρημα «Τσάρπαλος», του Γιάννη Πλατύρραχου, ξεπήδησε από τη «Ροδαμιά», του ίδιου συγγραφέα, όπου ο εν λόγω ήρωας παίρνει τον λόγο και αφηγείται την ιστορία του. Μιαν ιστορία συναρπαστική, που αναφέρεται στα χιλιάδες ορφανά των πολλών και σκληρών Κρητικών επαναστάσεων, που κατάφεραν να επιβιώσουν και να ενηλικιωθούν. Την ενηλικίωση τού ήρωα εξιστορεί το εν λόγω μυθιστόρημα με κάθε λεπτομέρεια και τα στάδια από το οποία αυτή διήλθε (την παιδική και εφηβική ηλικία), αλλά και τα βάσανα και τη γλυκιά απαντοχή τού έρωτά του προς την τουρκοπούλα Αϊσέ, από τα οποία η ενηλικίωσή του σημαδεύτηκε (γιατί είναι γεγονός ότι μέσα στα δύσκολα πολεμικά χρόνια ο έρωτας είναι που καθίσταται το «αλάτι» τής ζωής).

Ο συγγραφέας τού μυθιστορήματος Γιάννης Πλατύρραχος αποτελεί μιαν όλως ιδιάζουσα περίπτωση στη μεταπολεμική μας πεζογραφία^. μπορεί να εμφανίστηκε πρόσφατα στα Νεοελληνικά Γράμματα, όμως η σκέψη του διαμορφώθηκε μέσα στις οδυνηρές και αντιφατικές συνθήκες τού μεταπολεμικού κόσμου. Από την άλλη θεωρείται, πιστεύουμε, ευνοημένος από την τύχη και τη ζωή, που το έργο του έτυχε τής επιστημονικής φροντίδας και επιμέλειας δύο εξαίρετων επιστημόνων και πανεπιστημιακών διδασκάλων, του Ν. Ε. Παπαδογιαννάκη και τής Ελπινίκης Νικολουδάκη- Σουρή, που το ανέδειξαν κατά τρόπο υποδειγματικό, με την πλουσιότατη «Εισαγωγή» που προέταξαν αυτού, το καταπληκτικό Λεξιλόγιο που συνέταξαν και τη συνολική Επιμέλεια τού έν λόγω έργου, που έγινε με πραγματικό ζήλο και επιστημονική ευσυνειδησία και δεξιότητα. Είναι γεγονός ότι αυτή μόνη η προσεκτική ανάγνωση τής εν λόγω εκτεταμένης- από εξήντα σελίδες- Εισαγωγής (χωρίς, φυσικά, το Λεξιλόγιο που ακολουθεί στο τέλος τού βιβλίου), μπορεί, με τα πλούσια σχόλιά της να βοηθήσει και οδηγήσει τον Αναγνώστη στην καλή και σε βάθος κατανόηση τού μυθιστορήματος που ακολουθεί και παρατίθεται πλήρες μετά από αυτήν.

 Ο Τσάρπαλος τού Γ. Πλατύρραχου, ένα έργο ειρηνικό, έχει πολλά κοινά στοιχεία με τον «Ερωτόκριτο» τού Βιτσέντζου Κορνάρου (κι εδώ μια ιστορία αγάπης είναι ο πυρήνας τού έργου) και, τον «Αιμίλιο», θα πρόσθετα, τού Ρουσώ, αφού στα περιεχόμενά του συναντά κανείς αυτό που ονομάζεται μυθιστόρημα μαθητείας, που αφηγείται τα στάδια ενηλικίωσης και ωρίμασης τού ήρωα, που συνδέονται με τις δοκιμασίες τής ζωής που δεν ανάγονται όμως σε πολεμικά ανδραγαθήματα, όπως στον «Ερωτόκριτο», αλλά στις δοκιμασίες τού καθημερινού βίου ατομικές (ορφάνια και φαμεγική), κοινωνικές (διωγμός, απομόνωση και φτώχεια) και υπαρξιακές (έρωτας και ηθική).    

Κατά την εξιστόρηση αυτήν αναπαρίσταται πιστά η καθημερινή ζωή στη νοτιοδυτική και νοτιοανατολική Κρήτη τον καιρό εκείνο, λίγο μετά το Ολοκαύτωμα τού Αρκαδίου και μέχρι την τελευταία δεκαετία τού 19^ου αιώνα, μια περίοδο εκρηκτική και γεμάτη πολέμους για τους οποίους γίνονται μόνο νύξεις, και αυτά που ζωντανεύουν στο μυθιστόρημα είναι το κέφι, η ζωντάνια, τα τουφέκια και οι πυροβολισμοί για τις χαρές τής ζωής.

Η μαθητεία τού Τσάρπαλου θα συντελεστεί στο μεγάλο Πανεπιστήμιο τής ζωής, δίπλα σε πρόσωπα ικανά να τού μεταφυτεύσουν δεξιότητες και προσόντα που εκτιμιούνταν τον καιρό εκείνο, όπως αυτά τού κυνηγού, τού ποιητή, τού τραγουδιστή, τού χορευτή, τού στοχαστή και του αφηγητή. Ο ήρωας, πλάσμα χαρισματικό, μεγαλώνει μέσα στην εξοχή αθώος και ανυποψίαστος, αλλά με πηγαίο και κοφτερό μυαλό και ξεχωριστές δεξιότητες. Τον περιβάλλουν άνθρωποι που τον άγαπούν και νοιάζονται γι’ αυτόν, που υποκαθιστούν τα χάδια τής μάνας και τη φροντίδα τού πατέρα που το στέρησεν η ορφάνια (Λούγκος- καλόγερος Γαβρίλης). Οι διδαχές ειδικά τού καλόγερου ξεκινούν με διάλογο (Τσάρπαλου- καλόγερου Γαβρίλη) και προσλαμβάνουν βαθιά φιλοσοφικό λόγο, όπου τα πανανθρώπινα και αγωνιώδη ερωτήματα γίνονται η κλωστή που πλέκει το παραμύθι.

Όλως τυχαία είναι η συνάντηση με την Αϊσέ το μοιραίο πρόσωπο τής ιστορίας που εμφανίζεται με ισχυρό χαρακτήρα, κάλλη, σεβασμό για τους γονείς, αρετή. Μια τέτοια δυναμική γυναίκα θα βρεθεί στο πλάι τού Τσάρπαλου, γυναίκα με αρχέγονη θηλυκότητα, που το ταίρι της μόνο στη φύση μπορούσε να βρει στο πρόσωπο τού Τσάρπαλου, που, άριστος διαφεντευτής των αισθημάτων του, με την ανωτερότητά του και την πλούσια αξιοσύνη του κερδίζει τη συμπάθεια τόσο τής αγαπημένης του Αϊσέ όσο και των γονέων τής. Προσόν το συγγραφέα Γ. Πλατύρραχου η ικανότητά τού να προικίζει με αυτογνωσία και ακεραιότητα τους ανθρώπους. Έτσι, τόσο η Αϊσέ διεκδικεί για άντρα τής τον Τσάρπαλο με τις εξαιρετικές πνευματικές, καλλιτεχνικές και σωματικές χάρες και όχι τον πλούσιο Τουρκοκρητικό, όσο και οι γονείς της που κρυφοκαμαρώνουν το χριστιανάκι και «ζεματίζονται» βλέποντας τις «χοντράδες» και τα καμώματα τής παρέας τού υποψήφιου γαμπρού (διαφορά των πολιτισμών).

Ο αναγνώστης, περαιτέρω, του μυθιστορήματος μυείται με πολλήν, ομολογουμένως, παραστατικότητα στα τραπέζια και στα γλέντια στα μιτάτα, ιδιαίτερα μετά τη ζωοκλοπή, στο πανηγύρι στο Μοναστήρι και στο ψίκι στο σπίτι τού Σούλου, ενώ μέσα από την αυτοβιογραφία  τού Τσάρπαλου πληροφορείται, ακόμα, πώς μεγαλώνει ένα παιδί στην Κρήτη τού 19^ου αιώνα, τα γιατροσόφια και τις γητειές που σημάδευαν τη ζωή των Κρητικών την εποχή εκείνη, όλες τις θεραπευτικές μεθόδους τής λαϊκής θεραπευτικής, καθώς και ποικίλα λαογραφικά μοτίβα (αιθέρια φάσματα, νεραϊδότοπους, παραμύθια, οιωνούς, παρατηρήματα, ευχές), τα οποία αναλύουν, περαιτέρω, και μελετούν διεξοδικά οι Επιμελητές, όπως μελετούν και παροιμίες, ιστορικούς τόπους και μέσω αυτών και την κρητική φύση, γενικότερα, όπου εξελίσσεται το μυθιστόρημα.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον κρίνουμε το κεφάλαιο τής γλώσσας τόσο τού ίδιου του μυθιστοριογράφου με τα παραστατικά σύνθετα και το τραχύ αμπαδιώτικο ιδίωμα που απηχεί και ζωντανεύει τις φωνές μιας άλλης εποχής, όσο και των Επιμελητών τής έκδοσης με την πλουσιότατα εντυπωσιακή γλωσσολογική ανάλυση τού έργου, που μελετάται λεπτομερώς και σε βάθος από φωνολογικής, μορφολογικής, συνθετικής και κυρίως λεξιλογικής άποψης. Το Γλωσσάριο των εβδομήντα, περίπου, σελίδων, που επισυνάπτεται στο τέλος τού βιβλίου και ερμηνεύει και ετυμολογεί τις λέξεις τού μυθυστορήματος είναι ένα πραγματικό αριστούργημα, πλήρες και εμπεριστατωμένο.

Πρόκειται, τωόντι, για μίαν άκρως ενδιαφέρουσα επιστημονική έρευνα και επανέκδοση πρωτογενούς λογοτεχνικού υλικού. Τα θερμά μας συγχαρητήρια στους Ν. Ε. Παπαδογιαννάκη και Ελπινίκης Νικολουδάκη- Σουρή, τους οποίους βεβαιώνουμε ότι: «ὂντως καλόν ἒργον εἰργάσαντο, ἐπειδάν καί ἐτελείωσαν αὐτό». Τέτοιες προσπάθειες μάς ενθαρρύνουν και μας κάνουν να πιστεύουμε ότι όσο ενδιαφερόμαστε και σκύβουμε πάνω από τις αιώνιες αξίες τής τοπικής μας ιστορίας και λογοτεχνίας και του λαϊκού μας πολιτισμού δεν χάθηκαν ακόμα όλα κάτω από τον αδυσώπητο οδοστρωτήρα τού σύγχρονου τεχνοκρατούμενου πολιτισμού και την ισοπεδωτική λαίλαπα τής παγκοσμιοποίησης και του συγκρητισμού.