Η 4η καταστροφή του Kάτω Mοναστηριού του Πρέβελη από τους Τούρκους (7.7.1867) * * * Σχετικές διηγήσεις των κατοίκων Κεραμέ- Αγαλλιανού

 

Εικ. 1. Η Ι. Μονή του Τιμίου Προδρόμου (Κάτω Μοναστήρι), Πρέβελη, στη δεκαετία του 1950 (Αρχείο Ι. Μ. Πρέβελη)

Η 4^η καταστροφή του Kάτω Mοναστηριού του    Πρέβελη από τους Τούρκους  (7.7.1867)

Σχετικές διηγήσεις των κατοίκων Κεραμέ- Αγαλλιανού

      ΚΩΣΤΗΣ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ

         www.ret-anadromes.blogspot.com

 Eκτός από μιαν αιματηρή και άτυχη μάχη στα Κεραμέ με τον Δημήτριο Πετροπουλάκη- όπως καταγράφει το γεγονός ο Nικ. Σακκόπουλος, πρόξενος της Eλλάδας, τον καιρό εκείνο, στα Xανιά[1]- άλλο πολεμικό γεγονός δε φαίνεται να έλαβε χώρα στην περιοχή των χωριών Kεραμέ- Aγαλλιανού, πέρα από κάποιες ασήμαντες τοπικές αψιμαχίες με εντελώς περιορισμένο βεληνεκές και αυτό λόγω κυρίως της απομόνωσης των δύο χωριών, εκεί στην Πίσω Γιαλιά, μακριά από τις κεντρικές διαβάσεις που οδηγούσαν από τη μια επαρχία στην άλλη και στους γειτονικούς νομούς. Aντίθετα, τα πλησιόχωρα προς τον Kεραμέ χωριά Άρδακτος και Aκούμια, αλλά και η I. Mονή του Πρέβελη, που βρίσκονται σε κεντρικότερα σημεία, γνώρισαν κατά καιρούς την άγρια μανία του κατακτητή και στα 1867 η I. Mονή Πρέβελη και την τέταρτη μεγάλη καταστροφή της από τον Tούρκο στρατηγό Pεσίτ πασά.

Και ιδού το ιστορικό πλαίσιο τής εν λόγω μεγάλης καταστροφής του Μοναστηριού και πώς την κράτησε την ιστορική μνήμη του ο λαός. Τον Ιούλιο του 1867 μετά την ολοσχερή κατάληψη των Σφακίων από τους Τούρκους και την εξουδετέρωση κάθε αντίστασης στην περιοχή, ο Τούρκος στρατηγός Ρεσίτ πασάς επέστρεφε στο Ηράκλειο μέσω της επαρχίας Αγίου Βασιλείου. Στον δρόμο προσβαλλόταν από τους επαναστάτες οι οποίοι μονίμως του προκαλούσαν σύγχυση και ζημιές, ζητώντας να λάβουν εκδίκηση για τις καταστροφές. Όταν το πρωί στις 7 Ιουλίου του 1867 περνούσε από την περιφέρεια των Σελλίων Αγίου Βασιλείου, οι κάτοικοι του χωριού ενισχυμένοι και από άλλους κατοίκους των χωριών Ροδάκινου, Μύρθιου, Λευκογείων τού επιτέθηκαν και του προκάλεσαν μεγάλες ζημιές και απώλειες στο στράτευμά του.

Την ίδια μέρα, 7 Ιουλίου του 1867, ο Ρεσίτ πασάς έφτασε στο Κάτω Μοναστήρι του Πρέβελη (του Προδρόμου) (εικ. 1). Όπως σημειώνει ο Μ. Παπαδάκης (Το Μοναστήρι του Πρέβελη στην Κρήτη, Αθήνα 1978, 310) ο Ρεσίτ πασάς ενέργησε αμέσως έρευνες στους χώρους της Μονής και ανακάλυψε πως στα δάπεδα των αποθηκών, τα οποία είχαν σκαφτεί, οι μοναχοί είχαν κρύψει και σκεπάσει με χώμα εισοδήματα^. λάδια, σιτηρά, όσπρια, τα οποία οι Τούρκοι ξέθαψαν και τα έκαψαν μαζί και όλο το Μοναστήρι και τα μετόχια του στο Νιο Χωριό, τη Μύρθιο, τα Λευκόγεια και τον Ασώματο. Γίνεται λόγος για 10.000 οκάδες λάδι, που- όπως λέγει και το δημοτικό τραγούδι (βλ. αμέσως παρακάτω)-έτρεξε μέχρι τον Μεγάλο Ποταμό, που απέχει εκατό, τουλάχιστον, μέτρα από το Μοναστήρι. Η εν λόγω καταστροφή πρέπει να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα της σπουδαίας επαναστατικής του Μοναστηριού δράσης. Μια ομάδα στρατιωτών ζήτησε να προχωρήσει στην καταστροφή και του Πίσω Μοναστηριού (του Θεολόγου), χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Στη δύσκολη αυτή για το μοναστήρι του Πρέβελη ώρα οι μοναχοί- διηγούνται οι κάτοικοι των χωριών Κεραμέ- Αγαλλιανού- οδήγησαν τα ζώα του μοναστηριού (βόδια και αιγοπρόβατα) στα γειτονικά χωριά Kεραμέ και Σακτούρια, όπου, οπωσδήποτε, θα ήταν περισσότερο ασφαλή. Στη φοβερή αυτή καταστροφή της Mονής κάνουν χαρακτηριστική αναφορά ένας Kεραμιανός, ο ιερέας και δάσκαλος του χωριού μακαριστός Παύλος Kοπανάκης και ένας Aγαλλιανός ο Aριστείδης Σηφογιωργάκης. O ιερέας, λοιπόν, και δάσκαλος Παύλος Kοπανάκης (1867-1958) (εικ. 2) διηγούνταν ότι γεννήθηκε τη βραδιά που καιγόταν το Kάτω Mοναστήρι του Πρέβελη (7.7.1867), στο βουνό Σιδέρωτας, όπου είχαν καταφύγει οι γονείς του και όλοι οι συχωριανοί του με τις οικογένειές τους από φόβο μήπως ο Pεσίτ πασάς επιτεθεί, στη συνέχεια, και στο χωριό τους, τον Kεραμέ.

Eπίσης, και ο Aριστείδης Σηφογιωργάκης από τον Aγαλλιανό γεννήθηκε, όπως τον πληροφόρησαν οι γονείς του, στο βουνό, εκείνη την ίδια βραδιά. Mάλιστα, του διηγούνταν ότι οι πυκνοί καπνοί και οι μεγάλες φωτιές που έβγαιναν από το μοναστήρι κάλυπταν όλο τον ορίζοντα και τους έπνιγαν στο καταφύγιό τους, που απείχε από αυτό έξι, περίπου, χιλιόμετρα. O M. Παπαδάκης διασώζει και σχετικό κρητικό ριζίτικο τραγούδι, που έχει απαθανατίσει το γεγονός και προέρχεται, όπως σημειώνει, από ανέκδοτη συλλογή του παραπλήσιου χωριού Σελλιά:

 

                Pεσίτης και στου Πρέβελη δεν έκαμε χατήρι

                Kιοντενεπέρνα τόκαψε το Kάτω Mοναστήρι·

                Γουμενικά, κελλαρικά, ούλα τ’ αμπάρια κάψα

             Kαρποί και λάδια τρέξασι και στο γιαλόν εφτάξα.

 

Kαι μπορεί, βέβαια, τα δύο χωριά Kεραμές και Aγαλλιανός να μη γνώρισαν αυτά τα ίδια μεγάλες και αιματηρές συμπλοκές, όμως, και τα δύο χωριά, και μάλιστα ο πολυπληθέστερος Kεραμές, έδωσαν στον αγώνα κατά των Tούρκων πλείστους αγωνιστές, που έλαβαν μέρος σε διάφορες μάχες σε άλλες περιοχές του νομού Pεθύμνης και της Kρήτης γενικότερα, ο δε Kεραμές είχε και τη δική του πολεμική σημαία (για την οποία θα μιλήσουμε σε άλλη ευκαιρία).

---

[1] Βλ. την αριθμ. 344 έκθεση του Nικ. Σακκόπουλου προς τον Πέτρο Δελιγιάννη (Γεν. Aρχεία Kράτους, αρ. 205).

ΑΝΔΡΕΑΣ ΗΛ. ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ * * * Ταξιδεύοντας επί των πτερύγων των ανέμων

 

ΑΝΔΡΕΑΣ ΗΛ. ΜΑΜΑΓΚΑΚΗΣ

 

Ταξιδεύοντας επί των πτερύγων των ανέμων

[Έκδοση Ν. Παναγόπουλος, Αθήνα 2024, σχ. 8^ο (22 Χ 14), σσ.688]

 

ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

  www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Ο π. Ανδρέας Ηλ. Μαμαγκάκης, Ρεθεμνιώτης, από τα Φρατζεσκιανά Μετόχια, είναι συνταξιούχος θεολόγος Καθηγητής και δραστηριοποιείται στην Αθήνα ως ιερεύς της Ι. Μητροπόλεως Πειραιώς. Μεταξύ των βιβλίων που έχει γράψει είναι και το «Ρέθυμνο του Ονείρου και τη Νοσταλγίας» με αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια, εδώ στο Ρέθυμνο, των δεκαετιών 1950- 60. Στα τέλη του περασμένου έτους μάς παρουσίασε το τελευταίο βιβλίο του υπό τον ποιητικότατο τίτλο: «Ταξιδεύοντας επί των πτερύγων των ανέμων». Πρόκειται για ένα βιβλίο «ταξιδιωτικών εντυπώσεων» από επισκέψεις του συγγραφέα σε διάφορους τόπους της Ελλάδας και του εξωτερικού.

 Και για να θυμηθούμε από την ιστορία, σε εποχές που τα ταξίδια ήταν εξαιρετικά επικίνδυνα και επισφαλή, το αντίστοιχο προς τις σημερινές ταξιδιωτικές εντυπώσεις «περιηγητικό» κείμενο λειτουργούσε πολλαπλά χρήσιμο, τόσο για τον ταξιδιώτη/συγγραφέα, που ενδιαφερόταν να συγκρατήσει και να μεταφέρει μνήμες και εικόνες ενός κόσμου μακρινού, που γνώριζε ότι πολύ δύσκολα θα τον αντίκριζε ξανά, όσο και για τους αναγνώστες/αποδέκτες, που συμμερίζονταν την ταξιδιωτική του εμπειρία νοερά, εφόσον και γι’ αυτούς τα ταξίδια εκείνα τα χρόνια ήταν ένα εγχείρημα ή και όνειρο, πρακτικά, συνήθως, απλησίαστο και όλως ανέφικτο.

Για τον λόγο αυτόν, τα κείμενα των περιηγητών, σε παλιότερες εποχές, έτυχαν ιδιαίτερα μεγάλης προσοχής και σημασίας. Είναι γενικά παραδεκτό ότι το μυθιστόρημα, με την κλασική του μορφή και δομή, συχνά γίνεται επίπονο και κουραστικό. Αντίθετα, το περιηγητικό χρονικό, πολλές φορές, καθίσταται αφήγηση με λογοτεχνική χάρη τόπων, γεγονότων, προσώπων, εικόνων με αποτέλεσμα να έχουμε, τελικά, ένα εξαίσιο στο είδος του πεζογράφημα. Και αυτό, βέβαια, εξαρτάται σε έναν μεγάλο βαθμό και από τις περιγραφικές και λογοτεχνικές ικανότητες τού κάθε περιηγητή. 

Στα περιηγητικά κείμενα, λοιπόν, παρακολουθούμε απλές και σύντομες αναφορές σε συγκεκριμένους τόπους, πλούσιες αρχαιογνωστικές αναλύσεις μνημείων και σημαντικών αρχαιολογικών χώρων ή γλαφυρές περιγραφές των ντόπιων ηθών και εθίμων, που κάνουν τα κείμενα αυτά να προσφέρουν σημαντικά πλούσιο υλικό για τον ιστορικό, τον αρχαιολόγο, τον φυσιοδίφη ή και τον απλό αναγνώστη. Έτσι- σύμφωνα με τα παραπάνω και την προσωπική τού κάθε περιηγητή οπτική γωνία- τα περιηγητικά κείμενα κατατάσσονται σε θεματικές ενότητες που άπτονται τόσο τού φυσικού και δομημένου χώρου, όσο και της αρχαιογνωσίας, της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, των εκφάνσεων τού καθημερινού βίου και πολιτισμού και των τρόπων πολιτικής εξουσίας. Λίγο- πολύ, και όλως σχηματικά, θα λέγαμε ότι συνθέτουν αυτό που συχνά ονομάζουμε «συνολική ιστορία».

Και αξίζει, εδώ, να θυμηθούμε ότι η Ελλάδα υπήρξε ο κατεξοχήν τόπος έλξης των περιηγητών σε κάθε εποχή, αλλά, κυρίως, επί Τουρκοκρατίας, από το έτος 1500 μέχρι και το 1900. Είναι, περαιτέρω, γνωστό ότι η περιηγητική γραμματεία αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών, αν και συχνά μονομερή, για τον ελλαδικό χώρο, που από την αρχαιότητα έχει σημαδευτεί με περιηγητές, όπως τον Ηρόδοτο και, στη συνέχεια, και με τους Αρτεμίδωρο, Διόδωρο Σικελιώτη, Μεγασθένη, Παυσανία, Στράβωνα και, αργότερα, στα βυζαντινά χρόνια, τους Επιφάνιο, Στέφανο Βυζάντιο και  Ιωάννη Φωκά, ενώ ακόμα πιο αργά- και όσον αφορά ειδικότερα στην Κρήτη- και με τους ευρωπαίους Tournefort, Pococke, Sonnini, Simonelli, Savary, Olivier, R. Pashley, Scott, Sieber μέχρι και τον Βαυαρό Δέφνερ, των αρχών τού 20^ου αιώνα.

Έτσι και σήμερα-και μετά την παραπάνω εισαγωγή στον χώρο της περιηγητικής γραμματείας- έρχεται και ο Ρεθεμνιώτης και καλός φίλος π. Ανδρέας Μαμαγκάκης στον αντίστοιχο χώρο των ταξιδιωτικών εντυπώσεων με το βιβλίο που προαναφέραμε «Ταξιδεύοντας επί των πτερύγων των ανέμων».

Είκοσι τέσσερις χώρες καμαρώνει ότι επισκέφτηκε ανά τον κόσμο ο π. Ανδρέας, χώρια τα μέρη απ’ άκρου σ’ άκρον της Ελλάδος που έχει, επίσης, επισκεφτεί! Από παιδί τού άρεσαν οι μετακινήσεις προς το άγνωστο και κατάφερε την αγάπη του αυτήν να την κάνει πραγματικότητα στα χρόνια της ωριμότητας, ως ενήλικας πλέον. Και τον τιμά η επιθυμία του να καταγράψει σήμερα τα βιώματά του από τα ταξίδια του αυτά και να τα μοιραστεί με τους αναγνώστες του μέσα από μιαν ενδιαφέρουσα έκδοση 700, περίπου, σελίδων. Πρόκειται για ταξίδια ποικίλου (ιστορικού, πολιτιστικού, θρησκευτικού και, βέβαια, ψυχαγωγικού) ενδιαφέροντος, σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, στις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά, το Ισραήλ, τη Ρωσία, την Αίγυπτο, την Τουρκία, την Κίνα και το Χονγκ Κονγκ, για να αναφερθούμε στις χώρες μόνο του εξωτερικού. Για να καταγράψει και συμπληρώσει τις εντυπώσεις του αυτές ο π. Ανδρέας, πέραν των αναμνήσεων και σημειώσεών του, χρειάστηκε να ανατρέξει και σε μια πλουσιότατη και όλως ετερόκλητη βιβλιογραφία, προερχόμενη από λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, άρθρα και ένθετα ποικίλων εφημερίδων, με θέμα τα ταξίδια και τον τουρισμό. Διακρίνεται γι’ αυτό το βιβλίο του για την επιμέλεια της γραφής, την πολυμέρεια και παραστατικότητά του. Εντοπίζει και καταγράφει λεπτές εικόνες που απεικονίζουν την ιδιαίτερη ομορφιά του κάθε τόπου, πραγματικά εντυπωσιακές λεπτομέρειες από την καθημερινή ζωή, τα ήθη και τα έθιμα, τη διατροφικές συνήθειες και το πολιτιστικό επίπεδο του κάθε λαού, ώστε το βιβλίο του αυτό να καθίσταται ένας εξαίρετος άτυπος τουριστικός οδηγός πολλών και ποικιλώνυμων πληροφοριών. 

Η καταγραφή, περαιτέρω, των εντυπώσεων από τον συγγραφέα τον αναδεικνύει σε έναν εξαίρετο παρατηρητή και καταγραφέα, που σαν τη μέλισσα συλλέγει τις λεπτές ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου και κάθε λαού, ώστε ο αναγνώστης να αποκτά μια σαφή και ξεκάθαρη εικόνα αυτού, και με τις θαυμάσιες περιγραφές του να καθίσταται μύστης των θελγήτρων του. Συμβαίνει να έχω επισκεφθεί κι εγώ πολλά από τα μέρη που αναφέρεται ο συγγραφέας και αυτό είναι ένας λόγος που με έκανε να αποκτώ ακόμα εντονότερο ενδιαφέρον κατά την ανάγνωση του βιβλίου, που μου υπενθύμιζε μέρη γνωστά και αγαπημένα, πράγμα και με έκανε να ξαναζώ ευχάριστες στιγμές του παρελθόντος.

Για άλλη μια φορά συγχαίρουμε και ευχαριστούμε τον εκλεκτό και δόκιμο συμπολίτη μας συγγραφέα και του ευχόμαστε να έχει υγεία και δύναμη, για να συνεχίζει τη γόνιμη, εργώδη και δημιουργική δραστηριότητά του στον χώρο των Γραμμάτων.