ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ * * * Γράμματα από τα Καπετανιανά

 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ

 

       Γράμματα από τα Καπετανιανά

[Εκδόσεις SELOUDA, ΚΡΗΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ, 2024, σχ. 8^ο (21Χ14), σσ. 400]

 

       ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

          www.ret-anadromes.blogspot.com

 

Ο Γιώργος Γρηγορίου Σταματάκης, ιστορικός ερευνητής και αρχισυντάκτης επί σειρά ετών του γνωστού περιοδικού «Κρητικό Πανόραμα», σε ένα σημαντικό για τα Κρητικά, και όχι μόνο, γράμματα έργο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, υπό τον τίτλο «Γράμματα από τα Καπετανιανά», κατάφερε και ζωντάνεψε είκοσι σουρεαλιστικά διηγήματα, γραμμένα στην αυθεντική κρητική διάλεκτο που μιλιόταν στο χωριό που γεννήθηκε και μεγάλωσε, τα Καπετανιανά των Αστερουσίων, μέχρι τη δεκαετία του 1970. Στο ορεινό, λοιπόν, και παντελώς απομονωμένο από τον λοιπό κόσμο χωριό του, τα Καπετανιανά, πολύ μακριά από τη θάλασσα, ψηλά στα 750 μ. υψόμετρο και 71 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, βρίσκεται ο σπόρος των ιστοριών αυτών.

Ο συγγραφέας τα διηγήματά του αυτά τα αναφέρει ως σουρεαλιστικά, δηλαδή υπερρεαλιστικά. Σουρεαλισμός είναι ένας τρόπος έκφρασης στον καλλιτεχνικό τομέα, που ο καλλιτέχνης είτε αντιδρά, είτε βρίσκεται αντιμέτωπος με μη πραγματικές καταστάσεις που χαρακτηρίζονται ως παράλογες ή υπερβολικές. Και είναι αλήθεια ότι κάτι τέτοιο εκπηδά αβίαστα μέσα από τα διηγήματα του φίλου Γ. Σταματάκη και που, τελικά, θεωρώ ότι, και με τη βοήθεια της καταπληκτικής κρητικής διαλέκτου που χρησιμοποιεί, καταλήγει μάλλον στο κωμικό, όσο και αν, όπως και ο ίδιος σημειώνει, για κάποιους άλλους μπορούν να θεωρηθούν και ως δραματικά κείμενα. Το παράλογο, πάντως, και υπερβολικό μαζί με το θαυμάσιο και μοναδικό στην έκφρασή του τοπικό κρητικό ιδίωμα με το οποίο ο συγγραφέας τόσο πετυχημένα ντύνει τα διηγήματά του, όλα μαζί μπορούν, θεωρώ, με την πρώτη ανάγνωσή των να δώσουν την εντύπωση του κωμικού, ενώ και βέβαια αφήνουν περιθώρια και για το δραματικό, αφού- όπως λέγει και ο ίδιος ο συγγραφέας και το αποδέχεται και η φιλοσοφική επιστήμη- τα όρια ανάμεσα στο τραγικό και το κωμικό παραμένουν όλως θολά και αδιευκρίνιστα. Γιατί ναι! Οι άνθρωποι αυτοί φαίνονται, πραγματικά, ότι ζουν μια έντονη εσωτερική και εξωτερική σύγκρουση, μια τραγικότητα που μόνο σαν βρεθούμε στη δική τους θέση μπορούμε να την αντιληφθούμε! Γιατί αντί να καταφέρουν να ενταχθούν, όπως θα ήταν φυσικό, αυτοί στα νέα δεδομένα της εποχής τους, επιδίωξαν να εντάξουν τα δεδομένα αυτά στη δική τους λογική!

Πρόκειται για καθημερινές απλές ιστορίες των ταπεινών κατοίκων του χωριού του συγγραφέα, που μεγεθύνονταν στην παιδική φαντασία μικρών και μεγάλων ελλείψει μέτρου σύγκρισης. Η λογοτεχνική, λαογραφική και γλωσσολογική αξία τους είναι γεγονός ότι έχει, ήδη, αναγνωριστεί από πολλούς ειδικούς στο είδος (λογοτέχνες, λαογράφους και γλωσσολόγους), ενώ με πολλή επιτυχία αρκετά από αυτά έχουν ανεβεί και στη θεατρική σκηνή τόσο από ερασιτεχνικές ομάδες, όσο και από επαγγελματικούς θιάσους σε διάφορα μέρη της Κρήτης. 

  Ο συγγραφέας σκιαγραφεί πρόσωπα, στήνει σκηνικά δράσης και γενικά φωτίζει την αφήγησή του με ποικίλες άμεσες ή έμμεσες και συχνά προκλητικές, με χαριτωμένο τρόπο δοσμένες, ιστορίες. Ασήμαντα γεγονότα τα εστιάζει επιτυχώς με την παράταση της χρονικής διάρκειας και δημιουργεί ευτράπελες και πρωτότυπες διηγήσεις με λεπτό πνεύμα και άφθονο χιούμορ, με εύθυμη αντιμετώπιση των καταστάσεων, δυνατή ειρωνεία και ενδεχομένως και σάτιρα.

       Ο συγγραφέας, περαιτέρω, πετυχαίνει ομαλή μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο, προκαλεί αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με τεχνητές επιβραδύνσεις της δράσης, όταν και όπου αυτές χρειάζονται, ενώ με τη μοναδική καλλιέπεια και κομψότητα του τοπικού κρητικού ιδιώματος που τόσο άνετα γνωρίζει να χρησιμοποιεί προσφέρει στον αναγνώστη γενναιόδωρα μια πρωτόγνωρη και ασύγκριτη αισθητική απόλαυση. Και είναι γεγονός ότι ως προς αυτό το τελευταίο, το κρητικό ιδίωμα, το πόνημα αυτό του Γιώργου Σταματάκη, αποτελεί, μπορώ να πω, τω όντι, μια περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για την Κρητική μας διάλεκτο.

  Διερωτήθηκα, πάντως, εξ αρχής, διαβάζοντας το βιβλίο, γιατί, αλήθεια, ο συγγραφέας να μην είχε παραθέσει στο τέλος ένα λεπτομερές λεξιλόγιο της κρητικής διαλέκτου, όπως συνηθίζεται στα βιβλία του είδους αυτού, δεδομένου, μάλιστα, ότι χρησιμοποιεί ένα προχωρημένο και αρκετά απαιτητικό τοπικό, του χωριού του, λεξιλόγιο. Λέγει, λοιπόν, ότι δεν το έκανε, γιατί αυτό θα καθιστούσε την Κρητική Διάλεκτο ξένη γλώσσα, ενώ είναι τόσο ελληνική, ώστε να μη χρειάζεται η μετάφρασή της. Τελικά, ναι! την άποψή του αυτήν, διαβάζοντας το βιβλίο, τη βρίσκω να είναι αρκούντως ισχυρή όσον αφορά στους Κρήτες αναγνώστες, από όποιο μέρος της Κρήτης και αν προέρχονται, διατηρώ, όμως, τις επιφυλάξεις μου για τους μη Κρήτες αλλά και τα σύγχρονα κρητικόπουλα που έχουν μεγαλώσει σε πόλεις. Όμως, όπως και αν έχει το πράγμα εντυπωσιάζει- και από άλλες γλωσσολογικές οπτικές- ο σεβασμός του συγγραφέα προς την ελληνική γλώσσα.

 Πρόκειται, λοιπόν, για ένα έργο που  εστιάζει πρωταρχικά, θεωρώ, στη γλωσσική ευωδία και το λεκτικό κάλλος, μέσω του οποίου ο συγγραφέας επιδιώκει να δώσει στα κείμενά του το ακριβές νόημα που αυτός επιθυμεί με τη μεγαλύτερη ακρίβεια και δύναμη, αλλά εξίσου το έργο ξεχωρίζει και για την αξιόλογη λογοτεχνική γλαφυρότητά του που, οπωσδήποτε, απ’ όλες τις πλευρές εντυπωσιάζει. Να σημειώσουμε ακόμα ότι την εν λόγω εργασία προλογίζει με λόγο μεστό, άρτιο και γλαφυρό ο Γιώργος Στ. Πατρουδάκης, ο οποίος είχε και τη Γενική Επιμέλεια του βιβλίου.

    Για όλα αυτά, ο αγαπητός συγγραφέας Γιώργος Σταματάκης αξίζει πολλών συγχαρητηρίων και θερμών ευχαριστιών και γι’ αυτήν τη νέα και αξιοσημείωτη περί τον χώρο της γλωσσικής- διαλεκτολογικής, λαογραφικής και λογοτεχνικής επιστήμης εργασία του, αλλά και για την πολύχρονη εν γένει προσφορά του περί τα Κρητικά Γράμματα.

Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη * * * Οι άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου * Αγιολογικές, Ιστορικές και Λογοτεχνικές συνιστώσες

 

    Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη  

                 Αναπληρωτή Καθηγητή της ΠΑΕΑΚ

 

Οι άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου

Αγιολογικές, Ιστορικές και Λογοτεχνικές συνιστώσες

 

    Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

    https://ret-anadromes.blogspot.com

 

Το επετειακό έτος που πέρασε (2024), διακόσια χρόνια από το Μαρτύριο των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων του Ρεθύμνου, πραγματοποιήθηκαν από την Ι. Μητρόπολή μας δεκάδες τιμητικές εκδηλώσεις, αντάξιες του ονόματος και της μαρτυρικής τους θυσίας, για να τιμηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι Άγιοί μας. Μια από αυτές υπήρξε και η έκδοση βιβλίου σχετικού με τον βίο και το Μαρτύριο των Αγίων από τον υποφαινόμενο (Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου, Συναξαριακά και Βιογραφικά στοιχεία αυτών- Έλεγχος «ημαρτημένων», Ρέθυμνο 2024, σελ. 272). Και το ευχάριστο στην περίπτωση αυτήν είναι ότι με αφορμή τις εκδηλώσεις αυτές και το ως άνω βιβλίο μας προέκυψε άλλο ένα βιβλίο, με τον τίτλο: Οι άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου και με αναφορά- όπως φαίνεται από τον υπότιτλο- σε αγιολογικές, ιστορικές και λογοτεχνικές συνιστώσες. Το βιβλίο αυτό- και την προσθήκη του στην ελάχιστη περί τους Αγίους Μάρτυρες υπάρχουσα βιβλιογραφία- χαιρετίζουμε με το σημείωμά μας αυτό.

Ο λόγος για μιαν εξαίρετη μελέτη τού κ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη, Αναπληρωτή Καθηγητή της ΠΑΕΑΚ (Πατριαρχικής Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης), ο οποίος, με αφορμή τις ως άνω επετειακές εκδηλώσεις, ενεπλάκη σε αυτές με διάφορες ιδιότητές του, ως ακαδημαϊκού, δηλαδή, διδασκάλου, αλλά και λόγω γνωστικού αντικειμένου, ως Καθηγητή της Αγιολογίας στην παραπάνω Ανώτατη Σχολή. Στο εν λόγω βιβλίο καταχωρίζονται τέσσερις αξιόλογες μελέτες, όπως επίσης και ένα δείγμα του αδημοσίευτου για τους Αγίους Τέσσερις Νεομάρτυρες ποιήματος του συγγραφέα, που μελοποιήθηκε από τον Δρα Μουσικολογίας κ. Ανδρέα Γιακουμάκη (2024) και το βιβλίο ολοκληρώνεται με ενδιαφέροντα συμπεράσματα και ενδεικτική βιβλιογραφία.

Η πρώτη, ειδικότερα, μελέτη του βιβλίου αφορά σε ανέκδοτο συναξάριο των Αγίων από το Αρχείο του Ρεθυμνιώτη Παύλου Βλαστού (1836- 1926), που καταχωρίζεται στον 65^ο τόμο, σελίδες 1746- 1750 και αριθμεί 138 σειρές. Η δεύτερη αναφέρεται σε ένα «ιστορικόν ανέκδοτον» από το Αρχείο τού ως άνω πολυπράγμονος καταγραφέα, Παύλου Βλαστού, για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου, που καταχωρίζεται στον 55^ο τόμο. Μέσα από αυτό μάς δίδονται πλείστες όσες πληροφορίες για τον βίο, τη μαρτυρική τελείωση και την κατάληξη των ιερών τους λειψάνων,  πληροφορίες που όλες σχεδόν συμφωνούν με τις επικρατούσες στον τόπο μας παραδόσεις. Πρόκειται για μιαν, όντως, ενδιαφέρουσα ιστορική μαρτυρία- συνέντευξη, που πήρε ο Π. Βλαστός το έτος 1872 από τον Ρεθύμνιο Ιωάννη Πανταλάκη, αυτόπτη μάρτυρα της σφαγής των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, κατά το έτος 1824, ηλικίας, τότε, 19 ετών. Από το εν λόγω «ιστορικόν ανέκδοτον» ο Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκης εμπνεύστηκε το «Ποίημα για τους Τέσσερις Νεομάρτυρες του Ρεθύμνου». Το ποίημα κατατάσσεται από τον Ποιητή στην κατηγορία των επικών ποιημάτων και φέρεται σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Αριθμεί 112 στίχους και αναφέρεται σε ενδιαφέροντα βιογραφικά- συναξαριακά των αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων στοιχεία, καθώς και στις επαναστάσεις των Κρητών εναντίον των Τούρκων με αφετηρία το 1821.

Το ποιητικό αυτό αριστούργημα μελοποιήθηκε, στη συνέχεια, όπως έχουμε ήδη σημειώσει, από τον Δρα  Ανδρέα Αθ. Γιακουμάκη, καθηγητή, επίσης, στην Πατριαρχική Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Κρήτης, κατά τα πρότυπα του Βυζαντινού Ορατορίου και  παρουσιάσθηκε υπό τον τίτλο: «Ενδόξως άσωμεν… Γεωργίω, Αγγελή, Μανουήλ και Νικολάω», το Σάββατο 28 Δεκεμβρίου 2024, από την αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης» της πόλεως μας, ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου, ως καταληκτήρια εκδήλωση του επετειακού έτους των 200 χρόνων από το μαρτύριο των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων.

Η τελευταία μελέτη του βιβλίου αφορά στη θαυμάσια και άκρως εμπεριστατωμένη παρουσίαση που ο κ. Δουνδουλάκης έκανε στο προαναφερθέν επετειακό βιβλίο μας περί τους Αγίους Τέσσερις Νεομάρτυρες, στην αίθουσα εκδηλώσεων του ι. Ναού των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων της πόλεώς μας, στις 2 Οκτωβρίου 2024, στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για την επέτειο των 200 χρόνων από το μαρτύριό τους. Το δημοσιευόμενο στο παρουσιαζόμενο βιβλίο κείμενο αποτελεί, να σημειωθεί, απόσπασμα του αρχικού, αναθεωρημένο και εμπλουτισμένο σε επί μέρους τμήματά του.   

Και για τη νέα του αυτήν προσφορά στην Τοπική μας εκκλησιαστική και αγιολογική ιστορία ευχαριστούμε και, για άλλη μια φορά, συγχαίρουμε θερμά τον εκλεκτό φίλο κ. Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκη, που με πραγματικά αξιοθαύμαστη προθυμία, ζήλο και μεράκι ανέλαβε να συνενώσει σε μιαν άκρως ενδιαφέρουσα μελέτη τα προαναφερθέντα τέσσερα- πάντως περί το αυτό- ετερόκλητα θέματα.