ΤΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗ - Φιλολογική και ιστορική προσέγγιση

ΤΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗ

Φιλολογική και ιστορική προσέγγιση

(Επιμέλεια- Εισαγωγή- Κατάλογος

Χρύσας Δαμιανάκη)

[Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2014, σχ. 8^ο (24Χ17), σσ. 176]

         ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ

                 www.ret-anadromes.blogspot.com

Είναι γνωστόν και περιποιεί εξαιρετική τιμή για το Ρέθυμνο ότι ο διεθνούς αναγνώρισης Έλληνας λογοτέχνης και δάσκαλος τής Ιστορίας τής Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Παντελής Πρεβελάκης, είναι Ρεθύμνιος, γεννημένος στο Ρέθυμνο, το έτος 1909. Ο Π. Πρεβελάκης είναι γεγονός ότι καλλιέργησε όλα τα λογοτεχνικά είδη ^. συνέγραψε μυθιστορίες, συνέθεσε ποιήματα, δημιούργησε θεατρικά έργα, έγραψε δοκίμια και άρθρα για τη νεοελληνική ποίηση και τη γλώσσα, ενώ ως Ιστορικός τής Τέχνης εμπλούτισε την επιστήμη τής Ιστορίας και Θεωρίας τής Τέχνης στην Ελλάδα με πολύτιμες πραγματείες. Η πολυμορφία αυτή είναι που χαρακτηρίζει και το μεταφραστικό του έργο^. μετέφρασε πεζά και ποιητικά έργα, δοκίμια, ακόμα και επιστημονικά συγγράμματα. Όμως, αν και το λογοτεχνικό τού άνδρα έργο είναι σήμερα ευρέως γνωστό στο πλατύ ελληνικό και ξένο κοινό, το μεταφραστικό του έργο παραμένει παντελώς, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, άγνωστο και ανεξερεύνητο από την επιστήμη. Την έλλειψη αυτήν έρχεται σήμερα γενναιόδωρα να θεραπεύσει μια νέα έκδοση, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, με τίτλο: «Το μεταφραστικό έργο τού Παντελή Πρεβελάκη, Φιλολογική και ιστορική προσέγγιση».   

            Ο γνωστός λογοτέχνης και κριτικός θεάτρου Κώστας Γεωργουσόπουλος ήταν, βέβαια, ο κατ’ εξοχήν αρμόδιος για να προλογίσει την εν λόγω έκδοση, λόγω, ακριβώς, τής πολυετούς στενής σχέσης και συνεργασίας που είχε με τον Παντελή Πρεβελάκη, στην «Εταιρεία Σπουδών» των Σχολών Μωραΐτη, στο Διοικητικό Συμβούλιο τής οποίας συνυπήρξαν, Προέδρου όντος τού Πρεβελάκη. Ο κ. Κ. Γεωργουσόπουλος είχε αναλάβει, τότε, ως μέλος τού Δ.Σ., την ανεύρεση ανέκδοτων μεταφράσεων και τη συγκρότηση μιας «Θεατρικής Βιβλιοθήκης» υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων. Η βοήθεια τού Πρεβελάκη ήταν γι’ αυτόν καταλυτική.

Εμβριθέστατος και περιεκτικότατος ο Πρόλογος τού κ. Γεωργουσόπουλου αναφέρεται αποκλειστικά στο μεταφραστικό τού Πρεβελάκη έργο, τον οποίο αποκαλεί «Μαΐστορα» και «Γίγαντα» μεταφραστή, αλλά και «αναγεννησιακό» (λόγω, ακριβώς, του ότι η Αναγέννηση υπήρξε ο προνομιακός γι’ αυτόν χώρος στοχασμού), όπως, επίσης, και «υπαρξιακό» (μεταφραστή), γιατί είναι γεγονός ότι ο Πρεβελάκης ξεχώριζε σαφώς από τον επαγγελματία, τον κατ’ ανάθεσιν, κατά παραγγελία, μεταφραστή έργων από κάποιον, για παράδειγμα, θίασο. Τον Πρεβελάκη, για να προβεί στο εγχείρημα μιας μετάφρασης έπρεπε να τον ενδιαφέρει προσωπικά το προς μετάφρασιν θέμα, αφού στις μεταφράσεις του ο Πρεβελάκης αποτύπωνε όλο τον πνευματικό και λογοτεχνικό του κόσμο. Ένεκα τούτου, οι μεταφράσεις τού Πρεβελάκη έχουν από τους ειδικούς χαρακτηριστεί κείμενα σοφά αλλά και βατά, μουσικά και διαυγή, ανάλογα προς το πρωτότυπο.

Την επιμέλεια τού παρουσιαζομένου έργου είχε η κ. Χρύσα Δαμιανάκη, Καθηγήτρια στην έδρα τής Νεότερης Ιστορίας και Θεωρίας τής Ευρωπαϊκής Τέχνης, στην Σχολή Επιστημών τής Εκπαίδευσης τού Πανεπιστημίου τού Σαλέντο (Ιταλίας), στην οποία, επίσης, ανήκει και το εξαιρετικά ενημερωτικό «Εισαγωγικό Σημείωμα» τής έκδοσης. Η κ. Δαμιανάκη υπήρξε πνευματικό τέκνο τού Πρεβελάκη, τιμά και σέβεται αυτόν και έχει πολυτρόπως ενδιαφερθεί και ασχοληθεί με το έργο του, για το οποίο έχει συγγράψει τρεις σημαντικές μελέτες: α) «Σύντομη αναφορά στους άξονες τής πνευματικής δημιουργίας τού Παντελή Πρεβελάκη» β) «Το μεταφυσικό ρίγος και η δικαίωση τού ποιητή στον Νέο Ερωτόκριτο» και γ) «Η διαφορετική “ανάβαση τής ψυχής” των δύο κρητικών συγγραφέων Ν. Καζαντζάκη και Π. Πρεβελάκη».

Η πρώτη από τις μελέτες αυτές γράφτηκε με αφορμή το «Πνευματικό Μνημόσυνο» για τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από την εκδημία τού Π. Πρεβελάκη, το οποίο οργάνωσε η ίδια, το έτος 1996, στο Ρέθυμνο, με τη συνεργασία τής ΙΛΕΡ. Η δεύτερη μελέτη δόθηκε ως ομιλία σε ημερίδα που με δική της, και πάλι, πρωτοβουλία και πρόταση αφιερώθηκε στον Πρεβελάκη, στα πλαίσια τού Ι΄ Κρητολογικού Συνεδρίου (Χανιά, 2006) και δημοσιεύθηκε στα «Πεπραγμένα» τού Συνεδρίου (2011). Η τρίτη, τέλος, μελέτη δόθηκε ως ανακοίνωση στο συνέδριο για τον Ν. Καζαντζάκη, που οργάνωσε το Ίδρυμα και Μουσείο «Ν. Καζαντζάκη» στο Ηράκλειο και στη Μυρτιά το έτος 2007, με την επέτειο τής συμπλήρωσης είκοσι χρόνων από τον θάνατο τού νέου επικού τής Οδύσσειας. Η κ. Χρύσα Δαμιανάκη έχει, περαιτέρω, δώσει και ομιλίες για τον Πρεβελάκη τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό [Νέα Υόρκη (2012), Ιταλία (2013), Μόναχο (2014)], ενώ έργο της, επίσης, αποτελεί και η διημερίδα υπό τον τίτλο: «Κότινος στον Παντελή Πρεβελάκη, εκατό χρόνια από τη γέννησή του, 1909- 2009», που οργανώθηκε από την ίδια σε συνεργασία με τη Νομαρχία Χανίων και τον Φιλολογικό Σύλλογο «Ο Χρυσόστομος» (Χανιά 16- 17 Οκτωβρίου 2009).

Αυτής τής τελευταίας διημερίδας (Χανιά 16- 17/10/2009) τα «Πρακτικά» εμπεριέχονται στον παρουσιαζόμενο με το σημείωμά μας αυτό τόμο, που εξέδωσαν «Οι Εκδόσεις των Φίλων» (Αθήνα 2014). Η έκδοση- όπως μπορούμε από τις χρονολογίες να παρακολουθήσουμε- είναι αρκετά ετεροχρονισμένη από τη διημερίδα «Κότινος», «καρπόν εύχυμον» τής οποίας και αποτελεί, και τούτο γιατί παρά τις πολλαπλές προσπάθειες τής κ. Δαμιανάκη κανένας, δυστυχώς, φορέας στην Ελλάδα ή ίδρυμα που απευθύνθηκε δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημά της, κάτι, όμως, που επετεύχθη, τελικά, όσο απίστευτο και αν φαίνεται, μέσω τής γενναιόδωρης ευγενικής χορηγίας Έλληνα τού εξωτερικού, του αγιογράφου και πρώην μαθητή τού Πρεβελάκη κ. Γεωργίου Φιλιππάκη, απόφοιτου τής Σχολής Καλών Τεχνών, που τώρα ζει και ασκεί με επιτυχία την τέχνη του στη Νέα Υόρκη και διατηρεί, συνάμα, αμείωτη την αγάπη του για την πνευματική πρόοδο και καταξίωση τού τόπου του.

Σκοπός τού όλου εγχειρήματος είναι, κατά την Επιμελήτρια, ο σχολιασμός των μεταφράσεων τού Παντελή Πρεβελάκη από το ευρωπαϊκό δραματολόγιο και τη λογοτεχνία, επειδή αποτελούν μέρη πνευματικής, ακόμα και θεματικής ενότητας με το πρωτότυπο έργο του και να εκθέσει στον αναγνώστη τις προθέσεις και τα επιτεύγματα τού μεταφραστή, τις μεθόδους και τις τεχνικές του, ενώ ευελπιστεί και να καταστήσει γνωστές τις μεταφραστικές επιλογές τού Πρεβελάκη και τους λόγους που τις υπαγόρευσαν, τομείς που ως σήμερα παραμένουν άγνωστοι και ανεξερεύνητοι από την κριτική.

Τον παρουσιαζόμενο τόμο προσυπογράφουν οι εξής ειδικοί μελετητές με τις εισηγήσεις τους:

1.                            Χρύσα Δαμιανάκη, Προοίμιο στις Μεταφράσεις τού Παντελή Πρεβελάκη- Κατάλογος των θεατρικών Μεταφράσεων τού Παντελή Πρεβελάκη.

2.                            Cristiano Luciani, Ο Παντελής Πρεβελάκης και η έννοια τής Αναγέννησης στα πρωτότυπα θεατρικά έργα και στις μεταφράσεις του.

3.                            Χρύσα Δαμιανάκη, Μια άγνωστη μετάφραση τού Παντελή Πρεβελάκη από την ιταλική αναγεννησιακή λογοτεχνία.

4.                            Δημήτρης Φίλιας, Ο Παντελής Πρεβελάκης και η Γαλλία. Πνευματικές συγγένειες, μεταφραστικές επιλογές, πρόσληψη τού πρεβελακικού έργου.

5.                            Virginia Lopez Recio, Ο Πρεβελάκης και η Ισπανία.

6.                            Eusebi Ayensa Prat, Ο Παντελής Πρεβελάκης στα καταλανικά γράμματα και μια εξομολόγηση σχετικά με τη μετάφραση τού «Χρονικού μιας Πολιτείας» στα καταλανικά.

7.                            Χρύσα Δαμιανάκη, Βιογραφικό Σημείωμα τού Παντελή Πρεβελάκη, Ανθολογία Δημοσιευμάτων, Σύντομη αναφορά στο λογοτεχνικό έργο τού Παντελή Πρεβελάκη.

8.                            Σε παράρτημα, τέλος, τον τόμο κοσμούν δεκαπέντε εικαστικά έργα (μεικτής τεχνικής) τού γνωστού χαράκτη και ζωγράφου Χρήστου Σανταμούρη, εμπνευσμένα από το ποίημα τού Πρεβελάκη «Ο Νέος Ερωτόκριτος» (1985) και δημιουργημένα μεταξύ των ετών 2008- 2009.

 Όλοι οι παραπάνω εκλεκτοί συγγραφείς τού τόμου και, μάλιστα, η Επιμελήτρια και εμπνεύστρια αυτού κ. Χρύσα Δαμιανάκη είναι άξιοι  πολλών συγχαρητηρίων και θερμών ευχαριστιών, ότι: «ὂντως καλόν ἒργον εἰργάσαντο, ἐπειδάν καί ἐτελείωσαν αὐτό». Όλοι τους είναι άξιοι τού «δικαίου επαίνου» γι’ αυτό το νέο πόνημα, που αφορά στην παγκόσμια, αλλά -ειδικά για μας τους Κρητικούς- και στην Κρητική Λογοτεχνία και αποτελεί περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας μελέτη για τη διεθνή επιστήμη τής Ιστορίας τής Τέχνης.

                                      *   *    *

Να σημειώσουμε, τέλος, στο σημείο αυτό, ότι το βιβλίο θα παρουσιαστεί από το Ίδρυμα και Μουσείο «Ν. Καζαντζάκη» σε συνεργασία με το «Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας» στη Μυρτιά, στις αρχές Σεπτεμβρίου 2015. Μεταξύ των ομιλητών θα είναι και ο γνωστός γλωσσολόγος κ. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, που πραγματεύεται ζητήματα τής γλώσσας τής λογοτεχνίας, και έχει μελετήσει τόσο τον Πρεβελάκη (τον οποίο γνώριζε προσωπικά), όσο και τον Καζαντζάκη.