Ρεθεμνιώτικες Αναδρομές

Η συμμετοχή τού Ρεθύμνου στον αγώνα του Εικοσιένα

    ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
      www.ret-anadromes.blogspot.com

Κρήτες πολεμιστές τού Εικοσιένα 

     

 

 

 

 

 

Αυτόν το λόγο θα σας πω δεν έχω άλλον κανένα

μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί τού Εικοσιένα

μας προτρέπει ο εθνικός μας βάρδος Κωστής Παλαμάς

     Και πράγματι, την έξοχη αυτή στιγμή, της 25ης Μαρτίου 1821, που και επίσημα ξεκινά η Επανάσταση των Ελλήνων κατά του τουρκικού ζυγού, το διαζευκτικό σχήμα «Ελευθερία ή Θάνατος» διατρέχει παντού και φλογίζει τις καρδιές των πανελλήνων. Ατέλειωτη αλυσίδα οι ήρωες τού Εικοσιένα, κυριολεκτικά μεθυσμένοι από τα γεγονότα των ημερών εκείνων, με ανιδιοτέλεια, θάρρος και αποφασιστικότητα ρίχνονται στον απελευθερωτικό τού Έθνους Αγώνα^. Αλέξανδρος και Δημήτριος Υψηλάντης, Ανδρούτσος, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Μπουμπουλίνα, Νικηταράς, Μαντώ Μαυρογένους, Δέσπω, Αθανάσιος Διάκος, Κανάρης, Μπότσαρης, Μακρυγιάννης, Μιαούλης, Παπαφλέσσας, Καραϊσκάκης. Κι είδαμε το Κούγκι, το Μεσσολόγγι, τη Χίο, τα Ψαρά μεθυσμένα κι εκείνα από τον άσπιλο τής Ελευθερίας έρωτα ν’ αγωνίζονται και να θυσιάζονται σαν μια ψυχή. Πουθενά διχόνοια, πουθενά μίσος ή φιλονικία. Τα μίση κι οι φιλονικίες ξεκινούν από τα ατομικά πάθη, από τις προσωπικές φιλοδοξίες. Τα ωραία, όμως, έργα μόνο με προσωπικές θυσίες και συντονισμένη προσπάθεια τού συνόλου μπορούν να πραγματοποιηθούν. 

      Συνήθως, αναφερόμενοι στον αγώνα τού Εικοσιένα, συνήθως, λέγω, το μυαλό μας πάει στα πρόσωπα και στα γεγονότα που μόλις σας απαρίθμησα παραπάνω, και αφορούν στη λεβεντογέννα Ρούμελη και τον ηρωικό Μωριά τής Πατρίδας μας. Ξεχνάμε, όμως, ή, ίσως, και δεν το γνωρίζουμε  όλοι ότι και ο τόπος μας, η Κρήτη, και ακόμα ειδικότερα ο νομός μας, το Ρέθυμνο, καθόλου δεν υστέρησαν σε ηρωισμούς και θυσίες, σε αγώνες και ολοκαυτώματα. Χρέος μου, λοιπόν, το θεωρώ να στρέψω το συντομότατο αυτό  άρθρο μου και να σας ιστορήσω αποκλειστικά και μόνο τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στον νομό μας, στο Ρέθυμνο, προβάλλοντας, έτσι, την αξία της γνώσης- παράλληλα, πάντοτε, προς τη Γενική- και της Τοπικής μας Ιστορίας.

        Από τα πρώτα, λοιπόν, γεγονότα στην πόλη τού Ρεθύμνου, κατά τα μέσα Μαΐου τού 1821, είναι η φυλάκιση τού επισκόπου Γεράσιμου Περδικάρη ή Κοντογιαννάκη, ενώ οι προύχοντες Καλλέργης και Ντεληγιώργης έπεφταν πρώτοι στο πεδίο της μάχης για τα εθνικά ιδεώδη.  Τον επόμενο μήνα, τον Ιούνιο τού 1821, οι Τούρκοι τού Ρεθύμνου επιχείρησαν να κάνουν εκστρατεία εναντίον των Σφακίων, αφού συνεννοήθηκαν σε τούτο και με τους Τούρκους των Χανίων,   αλλά δέχτηκαν φοβερή επίθεση από Ρεθεμνιώτες μαζί και Σφακιανούς με αρχηγούς τους Τσουδερό, Μελιδόνη, Δρουλίσκο, Ρούσο Βουρδουμπά κ.ά. σε δυο σημεία^. στον Άγιο Κωνσταντίνο- Ρούστικα και στον Άι- Γιάννη τον Καμένο και κυριολεκτικά αποδεκατισμένοι γυρίζουν στην πόλη, αφού σκοτώθηκαν και οι αρχηγοί τους Κουντούρης και Γλυμίδης.

       Μετά από αυτές τις μάχες μερικοί από τους Κρήτες επαναστάτες έμειναν, για να παρακολουθούν τα κινήματα των Τούρκων τής πόλης τού Ρεθύμνου, ενώ οι άλλοι, με αρχηγούς τους Κουρμούλη, Πωλογιώργη, Βουρδουμπά και Μελιδόνη, εκστρατεύουν, στις 20 Ιουνίου 1821, ενάντια στους γνωστούς για την αιμοβορία τους Αμπαδιώτες Τούρκους τού Αμαρίου, που είχαν αρχηγό τους τον αντρείο Δελή Μουσταφά. Για δυο μέρες οι αντίπαλοι πυροβολούσαν ο ένας τον άλλο και, στη συνέχεια, οι άντρες τού Δελή Μουσταφά εξορμούν από τις οχυρές τους θέσεις και έπειτα από μια πεισματώδη και φονική μάχη περικυκλώνονται και σκοτώνονται όλοι, μαζί με τον αρχηγό τους. Η νίκη των επαναστατών ήταν τόσο μεγάλη, ώστε από τα λάφυρα τού εχθρού οπλίστηκαν πολλοί άοπλοι επαναστάτες.

Αν και σκληρός και από την αρχή άνισος ο αγώνας, η Κρήτη- μαζί και ο νομός μας το Ρέθυμνο- τη στιγμή αυτήν έμπαινε με ηρωισμούς και σημαντικές επιτυχίες στον πανελλήνιο χορό των επαναστάσεων. Οι πρώτες, όμως, αυτές επιτυχίες των Ρεθεμνιωτών δεν θα κρατήσουν, δυστυχώς, για πολύ. Αμέσως από τον επόμενο, κιόλας, χρόνο τα πράγματα θα αλλάξουν ριζικά προς το χειρότερο κι ο αγώνα θα γίνει άνισος και πιο σκληρός.

Ο γενναίος Γάλλος φιλέλληνας

Γεώργιος Βαλέστρας

           Τον Μάρτιο τού 1822, ο Μιχαήλ Κομνηνός Αφεντούλης, Γενικός Διοικητής Κρήτης, οργάνωσε την πολιορκία τού Ρεθύμνου, υπολογίζοντας σε εύκολη εκπόρθηση τού φρουρίου. Επειδή, όμως, το σχέδιο δεν εκτελέστηκε σωστά και συντονισμένα, η πολιορκία απέτυχε με βαρύτατες απώλειες για τους επαναστάτες Κρητικούς. Ανάμεσα στους νεκρούς τής συγκεκριμένης επιχείρησης μετρήθηκε και ο γενναίος Γάλλος φιλέλληνας λοχαγός Γεώργιος Βαλέστρας.

Δυο μήνες αργότερα, στα τέλη Μαΐου τού 1822, θα γίνει η πρώτη απόβαση των Αιγυπτίων και θα ακολουθήσουν ακόμα άλλες δύο. Τα ντουφέκια των Τουρκοαιγυπτίων θα φτάσουν τις δέκα χιλιάδες^.  πού να αντέξουν οι Κρητικοί;... Τι να κάνουν; Βρίσκονται σε μεγάλο αδιέξοδο. Έτσι, αναγκάζονται στο εξής να χρησιμοποιήσουν τις σπηλιές ως καταφύγια και πολεμικά ορμητήρια. Κι αρχίζει ο πόλεμος από τις σπηλιές….

Το ιερό σπήλαιο τού Μελιδονίου,

 με το μνημείο των Ολοκαυτωθέντων

 

 

Στο χωριό Μελιδόνι, στη γνωστή σπηλιά, είχαν καταφύγει 370 άτομα^. άντρες, γυναίκες και παιδιά. Ο Τουρκοαιγύπτιος Χουσεΐν Μπέης πολιορκεί τη σπηλιά για τρεις μήνες χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Στο τέλος, κατορθώνει να ανοίξει τρύπα στη σκεπή τής σπηλιάς και να ρίξει από εκεί άφθονες εύφλεκτες ύλες και ξερά ξύλα. Όλοι πέθαναν από ασφυξία και προσφέρθηκαν εκατόμβη για την απολύτρωση τής Κρήτης, στις 23 Ιανουαρίου 1824, ακολουθώντας το παράδειγμα των αδελφών τους, που είχαν σκοτωθεί  με τον ίδιο ακριβώς τρόπο από τον Χασάν Πασά, λίγο καιρό  πρωτύτερα, στη σπηλιά τής Μιλάτου.

Παρ’ όλα αυτά τα συνταρακτικά γεγονότα η Κρήτη μπόρεσε να αντέξει ως τα 1830, περίπου, μόνο χάρη στις απροσμέτρητες και συχνά παράτολμες θυσίες των παλικαριών της (όπως αυτήν τής κατάληψης τού Φρουρίου τής Γραμβούσας, στις 9 Αυγούστου 1825, από δεκαπέντε μόνο παλικάρια). Στα 1830 η Κρήτη πουλήθηκε στον τουρκοαιγύπτιο Μεχμέτ Αλή. Μια πολυαίμακτη δεκαετία συνεχών επαναστάσεων τού ηρωικού της λαού τέλειωνε χωρίς, δυστυχώς, καμιά μα καμιά δικαίωση. Το πρωτόκολλο τής 3^ης Φεβρουαρίου 1830 άφηνε την Κρήτη έξω από τα όρια τού νεοπαγούς ελληνικού κράτους, που την ίδια στιγμή κέρδιζε τις πρώτες του επιτυχίες στο διπλωματικό πεδίο. Μόνο πολύ αργότερα, στα 1897, και, περισσότερο, στα 1913 κι ύστερα από τόσα χρόνια πικρής σκλαβιάς, τυραννίας και σκληρών και άνισων αγώνων κι ύστερα από τριάντα δύο (32) συνολικά επαναστάσεις η Κρήτη μπόρεσε να ξαναπέσει στη θερμή αγκαλιά τής Μητέρας Ελλάδας σαν ηρωική και πολυβασανισμένη κόρη.

Αυτή η ένδοξη εποχή και τα ηρωικά κατορθώματα, αυτό το άπεφθο Εικοσιένα ας αναθερμάνει μέσα μας- σ’ αυτές τις δύσκολες εποχές τής διαφθοράς και της πολιτικής ανικανότητας- τη δόξα τής καταγωγής και το βάρος τής ευθύνης. Υπερήφανοι για το παρελθόν, συνειδητοί γνώστες των δυνάμεων και αδυναμιών τού παρόντος, ατενίζοντας μ’ εμπιστοσύνη και αποφασιστικότητα στο μέλλον, ας προχωρήσουμε με ευψυχία και τόλμη στον δρόμο που χάραξε το Εικοσιένα κι έτσι να φτάσουμε, με τον αγώνα μας, μέσα από τη εσωτερική κάθαρση στην ακτινοβολία! 

                   (Μέρος Πανηγυρικού λόγου που εκφωνήθηκε κατά τη Δοξολογία για τον εορτασμό τής 25ης Μαρτίου 2010, από τον Μητροπολιτικό Ναό των Εισοδίων τής Θεοτόκου, Ρεθύμνου)